Guzy jajników – rodzaje, objawy i leczenie

Guzy jajników – wprowadzenie

Jajniki (łac. ovarium) są zaliczane do narządów parzystych. Znajdują się po obu stronach miednicy w tzw. dołkach jajnikowych wewnątrz jamy otrzewnowej. Jajniki są narządem rozrodczym i odpowiednikiem męskich jąder. Produkują hormony i komórki jajowe. Kształtem przypominają nieco migdał. U dorosłej, zdrowej kobiety maja ok. 2-4 cm długości, ok. 1 cm grubości i ok. 2-3 cm szerokości. Jeden jajnik waży ok. 6-8 g.

Wraz z dorastaniem i dojrzewaniem kobiety jajniki zmieniają się. W okresie dojrzewania jajniki są mniejsze niż wcześniej podano, a ich powierzchnia jest gładka. U kobiety starszej stają się bardziej pofałdowane, mają nieregularną powierzchnię. Gdy nadejdzie okres menopauzy funkcje jajników powoli wygasają, a ich wymiary się zmniejszają. Jajniki zmieniają się także w różnych etapach cyklu owulacyjnego. Podobnie jest z ich aktywnością. Jajniki są najbardziej aktywne podczas owulacji. Wtedy też znacznie się powiększają. Jajniki powiększają się również w pierwszym trymestrze ciąży, aby mogły sprostać znacznie zwiększonemu zapotrzebowaniu na hormony.

Guzy jajników to bardzo szerokie pojęcie obejmujące wszystkie patologiczne zmiany w jajnikach zarówno tych o charakterze czynnościowym (ustępujących samoistnie), jak też zmian stopniowo rosnących, stanowiących często zagrożenie dla zdrowia i życia kobiety. Guzy jajników dzielimy na tzw. guzy o budowie litej oraz guzy torbielowate zawierające najczęściej treść płynną. Mogą też występować guzy o mieszanej strukturze tzw. guzy lito-torbielowate. Guzy mogą występować pojedynczo lub w większej liczbie. Rozmiary guzów też bywają różne – mogą mieć wielkość orzecha, ale zdarzają się również guzy o rozmiarach arbuza. Dla pacjentki najważniejsze ma jednak znaczenie to, czy guz ma charakter łagodny, czy też złośliwy.

Guzy jajników – rodzaje

Mówiąc o guzach jajników należy przede wszystkim ustalić charakter zmian. Do guzów nienowotworowych zaliczamy m.in:

Torbiele czynnościowe - są to torbiele, które tworzą się podczas cyklu miesiączkowego. Istnieją dwa rodzaje czynnościowych torbieli jajnika: pęcherzykowe i ciałka żółtego. Cysty pęcherzykowe tworzą się, gdy jajeczko nie wydostaje się z pęcherzyka Graafa. Te rodzaje cyst zwykle ustępują samoistnie w ciągu jednego do trzech miesięcy. Torbiele ciałka żółtego rozwijają się, gdy pęcherzyk Graafa zamyka się po uwolnieniu jajeczka, umożliwiając gromadzenie się płynu w środku. Te cysty zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku tygodni. Czasami jajeczka dojrzewają w pęcherzykach, ale nigdy nie zostają uwalniane. W miarę powtarzania się cyklu miesiączkowego pęcherzyki mogą się powiększać i przekształcić w liczne cysty. Ten stan jest znany jako zespół policystycznych jajników (PCOS). W przypadku, gdy torbiel czynnościowa ma średnicę powyżej 6 cm i utrzymuje się ponad trzy cykle miesięczne, należy wykluczyć, że jest to zmiana czynnościowa.

Torbiele endometrialne - te torbiele mogą się rozwinąć w przebiegu endometriozy, stanu, który powoduje, że tkanka endometrium wyściełająca macicę rośnie w innych obszarach ciała. Jeśli ta tkanka przyczepi się do jednego z jajników, może powstać torbiel endometrialna jajnika. Częstym objawem towarzyszącym torbieli są twarde płaszczyznowe zrosty z sąsiednimi narządami. We wnętrzu torbieli znajduje się gęsta, stara krew przypominająca swoją konsystencją czekoladę, stąd inna ich nazwa – „torbiel czekoladowa”.

Torbiele zapalne - zmiany zapalne w przydatkach mogą być przyczyną powstawania w nich guzów osiągających średnicę do 15 cm. Razem z guzem mogą występować objawy kliniczne oraz laboratoryjne procesu zapalnego.

Torbiele przyjajnikowe - torbiele te tworzą się najczęściej u młodych kobiet z pozostałości rozwojowych przydatków. Ich średnica nie przekracza zwykle 3–4 cm, ale zdarza się, że osiągają rozmiary przekraczające 10 cm.

Większość torbieli występujących u kobiet ma charakter łagodny, który nie przekształca się w nowotwór złośliwy. Czasami jednak zachodzi konieczność operacyjnego usunięcia torbieli.

Nowotwory jajnika według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia dzieli się na nowotwory nabłonkowe i nie nabłonkowe. Najczęściej występują nowotwory wywodzące się z nabłonka powierzchniowego i jego podścieliska, wśród których wyróżnia się nowotwory:

• surowicze,

• śluzowe,

• endometrioidalne,

• jasnokomórkowe,

• z nabłonka przejściowego.

Wszystkie wyżej wymienione nowotwory mogą występować jako guzy łagodne o granicznej złośliwości i złośliwe.

Wśród nowotworów nienabłonkowych można wyróżnić nowotwory:

• ze sznurów płciowych i podścieliska,

• germinalne,

• mieszane,

• niesklasyfikowane,

• przerzutowe,

• niewystępujące typowo w jajniku.

Guzy jajników – objawy

Można mieć torbiel jajnika i nie zdawać sobie z tego sprawy. Objawy mogą wahać się od łagodnych do ciężkich. Mogą obejmować:

• bolesny stosunek,

• częste oddawanie moczu,

• uczucie ucisku lub pełności w brzuchu lub miednicy,

• bezbolesny obrzęk w dolnej części brzucha,

• biegunka lub zaparcia,

• bolesne lub nieregularne miesiączki,

• obrzęk nóg lub okolicy pochwy,

• wzrost owłosienia twarzy i ciała,

• przybranie na wadze,

• nudności, wymioty, utrata apetytu.

Nowotworowe guzy jajników, podobnie jak nienowotworowe torbiele, czasami nie powodują początkowo żadnych objawów. Rak jajnika stanowi trudny problem w ginekologii onkologicznej, pomimo dużych wysiłków zmierzających do jego wczesnego wykrycia. Poza przypadkami powikłanymi i rzadko spotykanymi guzami hormonalnie czynnymi, objawy raka jajnika są bardzo słabo wyrażane i najczęściej mają charakter nieswoisty. Jak wynika z forum onkologicznego poświęconego tak podstępnej chorobie, jaką jest rak jajnika, symptomy towarzyszące schorzeniu są często mylnie utożsamiane z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.

Wcześniejsze wykrycie guza, optymalnie w I stadium rozwoju jest możliwe, gdy ognisko lite zlokalizowane często wewnątrz kilkucentymetrowej torbieli ma kilka - kilkanaście milimetrów i odpowiednio niewielką masę. Taki guz wyczuć może lekarz badając pacjentkę lub częściej wykonując badanie USG.

Około 75 proc. przypadków raka jajnika jest rozpoznawana w wysokim stadium zaawansowania (III i IV). W fazie przedklinicznej rak jest najczęściej wykrywany przypadkowo. Rak jajnika może się rozwinąć w jednym lub obu jajnikach. Często daje przerzuty, nawet dość odległe, np. do płuc.

Guzy jajników – diagnostyka i leczenie

Guzy jajnika rozpoznaje się podczas badania ginekologicznego i ultrasonograficznego. Już podczas badania dwuręcznego można ocenić wielkość, położenie i strukturę zmian w przydatkach. Pomocne może być również wykonanie badania per rectum.

Konieczne jest dokładne zebranie wywiadu w kierunku chorób nowotworowych występujących w rodzinie, szczególnie nowotworów jajnika, sutka czy przewodu pokarmowego i ewentualne poszerzenie diagnostyki w kierunku dziedzicznych zespołów nowotworów.

Do najczęstszych badań wykonywanych przy podejrzeniu złośliwych guzów jajników należą:

• USG dopochwowe – jest to rodzaj badania obrazowego wykorzystującego fale dźwiękowe do wykrywania guzów narządów rodnych, w tym jajników. Podczas padania lekarz nie jest jednak w stanie stwierdzić, czy zmiany są złośliwe.

• Tomografia komputerowa bądź rezonans magnetyczny jamy brzusznej i miednicy

• Badanie krwi do pomiaru poziomu antygenu raka 125 (CA-125) - test CA-125 jest biomarkerem używanym do oceny odpowiedzi na leczenie raka jajnika i innych nowotworów narządu rodnego. Jednak miesiączka, mięśniaki macicy i rak macicy mogą również wpływać na poziom CA-125 we krwi.

• Biopsja - badanie polega na pobraniu niewielkiej próbki tkanki z jajnika i analizie próbki pod mikroskopem. Należy zauważyć, że chociaż wszystkie te badania mogą pomóc lekarzowi w postawieniu diagnozy, biopsja i badanie histopatologiczne jest jedynym sposobem, w jaki lekarz może potwierdzić, czy wykryty guz ma charakter złośliwy.

W wielu przypadkach guzy jajników ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia. Jeśli jednak torbiel nie ustępuje samoistnie lub powoduje ból, lekarz może zalecić chirurgiczne usunięcie. Zwykle można to osiągnąć bez uszkodzenia jajnika lub wpływu na płodność.

Jeśli zdiagnozowano raka jajnika, lekarz może zalecić jedną lub więcej z następujących opcji leczenia:

• chemioterapia,

• radioterapia,

• operacyjne usunięcie guza.

Niestety nie ma znanej metody zapobiegania powstawaniu guzów jajników, natomiast regularne wizyty u ginekologa oraz USG przez pochwowe pozwalają na wczesne rozpoznanie zmian złośliwych.

Czynniki ryzyka rozwoju raka jajnika również nie są znane, natomiast podejrzewa się m.in. dietę ubogą w błonnik i witaminy, wysoki wzrost, dużą masę ciała oraz niepłodność. Z kolei ryzyko wystąpienia raka jajnika zmniejszają czynniki hamujące owulację, takie jak duża liczba ciąż oraz karmienie piersią.