Leki cytotoksyczne – czym są? Charakterystyka, działania niepożądane

Czym są leki cytotoksyczne?

Leki cytotoksyczne są stosowane w leczeniu i długotrwałej remisji chorób nowotworowych osób wysoce wrażliwych na chemioterapię (jest to tzw. postępowanie radykalne).

Ponadto, gdy korzyści z leczenia przewyższają ryzyko pogorszenia stanu ogólnego i jakości życia z powodu niekorzystnego działania poszczególnych leków, leki cytotoksyczne można zastosować w celu przedłużenia życia lub zmniejszenia dyskomfortu i objawów (tzw. postępowanie paliatywne).

Podział leków cytotoksycznych

Leki cytotoksyczne można klasyfikować ze względu na budowę chemiczną, a także mechanizm działania.

Ze względu na budowę chemiczną i mechanizm działania wyróżnia się następujące:

• leki o działaniu alkilującym,

• antymetabolity,

• antybiotyki przeciwnowotworowe,

• pochodne podofilotoksyny,

• alkaloidy roślinne,

• taksoidy,

• pochodne kamptotecyny.

Charakterystyka leków cytotoksycznych

• leki alkilujące – istotą mechanizmu działania tych leków jest tworzenie związków chemicznych o molekularnych grupach funkcyjnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania komórek nowotworowych, takich jak DNA, RNA, enzymy i hormony o budowie białkowej. Zachodzi to poprzez alkilację, która uszkadza podstawowy proces życiowy komórek nowotworowych – głównie biologiczną aktywność DNA.

• antybiotyki przeciwnowotworowe – działanie tej grupy leków uzależnione jest od etapu cyklu komórkowego i polega na niszczeniu struktury DNA, produkcji wolnych rodników oraz bezpośrednim niszczeniu błon komórkowych guza.

• pochodne podofilotoksynowe – to grupa leków, która obejmuje tenipozyd i etopozyd. Ich działanie opiera się na hamowaniu topoizomerazy II, w wyniku czego proces replikacji materiału genetycznego komórek nowotworowych zostaje przerwany, a następnie obumiera. Etopozyd jest stosowany głównie w leczeniu ostrej białaczki szpikowej, chłoniaka nieziarniczego, drobnokomórkowego i niedrobnokomórkowego raka płuca, raka jąder, mięsaka i mięsaka Ewinga.

• antymetabolity – to leki zależne od fazy cyklu komórkowego, które działają w fazie S i mają budowę chemiczną podobną do związków wykorzystywanych przez komórki rakowe do normalnego funkcjonowania. Ponieważ komórki rakowe nie potrafią „odróżnić” antymetabolitów od wymaganych substancji, wykorzystuje je w trakcie swojego cyklu życiowego.

Działanie niepożądane, które mogą wystąpić podczas stosowania leków cytotoksycznych

Stosowanie chemioterapii wiąże się z wieloma skutkami ubocznymi, które są spowodowane uszkodzeniem narządów i układów o największej zawartości podziału komórek. Częste działania niepożądane leków cytotoksycznych obejmują uszkodzenie szpiku kostnego, które prowadzi do leukopenii, objawiającej się obniżoną odpornością i zwiększonym ryzykiem infekcji oraz małopłytkowością, która objawia się krwawieniem i anemią.

Po zastosowaniu leków cytotoksycznych, szczególnie w przypadku ostrej białaczki i niektórych chłoniaków może wystąpić tzw. zespół lizy nowotworu. Jest spowodowany nagłym pęknięciem dużej liczby komórek nowotworowych i charakteryzuje się takimi chorobami, jak hiperkalcemia, hiperfosfatemia, hipokalcemia, hiperurykemia i niewydolność nerek. Pozostałe skutki uboczne stosowania leków cytotoksycznych to:

• nudności,

• wymioty,

• odczyny alergiczne,

• supresja szpiku kostnego,

• zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego,

• wypadanie włosów,

• zwłóknienie płuc,

• uszkodzenie nerek,

• kardiomiopatia,

• neuropatie,

• uszkodzenie gonad.