Mózgowe porażenie dziecięce – przyczyny, objawy, leczenie
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to zespół zaburzeń ruchu i postawy spowodowany nieprawidłowościami w rozwoju lub uszkodzeniem mózgu we wczesnym okresie życia. Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń neurologicznych dzieci i najczęstsza przyczyna zaburzeń ruchowych u małych pacjentów. W większości krajów rozwiniętych MPD obserwuje się u 1 do 3 dzieci na 1000 żywych urodzeń.
Zaburzenia dotyczące poruszania się u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym mogą wyrażać się na rozmaite sposoby i w różnym nasileniu. Niektórzy pacjenci mogą mieć problemy z precyzyjnym posługiwaniem się ręką, inni będą przejawiali niestabilny sposób chodzenia, jeszcze inni nie będą mogli samodzielnie chodzić. Wśród osób z rozpoznaniem MPD znajdziemy zarówno pacjentów samodzielnych, jak i wymagających stałej opieki. Bez względu na postać MPD wynika z uszkodzenia mózgu na wczesnym etapie rozwoju.
Objawy mózgowego porażenia dziecięcego
Najważniejsze objawy MPD dotyczą ruchu, toteż zaobserwowanie ich u niemowlęcia może być dla rodziców trudne. Dlatego tak ważne jest, aby noworodki, a zwłaszcza dzieci, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia MPD (m.in. wcześniaki, dzieci z bardzo małą masą urodzeniową), były poddawane uważnej obserwacji pediatrycznej. Wprawnego obserwatora może zaniepokoić nieprawidłowe napięcie mięśni, odruchy, a nawet układanie się dziecka oraz utrwalona asymetria. Wśród objawów wymienianych przez zaniepokojonych rodziców bądź opiekunów dziecka wymienia się najczęściej: brak prawidłowej stabilizacji głowy i tułowia oraz brak umiejętności siadania i chodzenia w oczekiwanym dla wieku terminie.
Zaburzeniom aktywności ruchowej w MPD często towarzyszą zaburzenia czucia, percepcji, zaburzenia poznawcze, porozumiewania się i zachowania oraz wtórne problemy mięśniowo-szkieletowe (np. przykurcze). Dzieci z MPD mogą mieć problemy z jedzeniem i połykaniem oraz mową; objawami mogą być również zaburzenia słuchu, wzroku, niepełnosprawność intelektualna, występowanie zaburzeń napadowych o charakterze padaczkowym, dolegliwości bólowe, problemy z karmieniem.
Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego
MPD jest najczęściej wynikiem przedporodowego, okołoporodowego lub poporodowego procesu prowadzącego do uszkodzenia mózgu. W wielu przypadkach możliwa jest szybka i jednoznaczna identyfikacja przyczyn, które doprowadziły do MPD u danego pacjenta. Najczęściej są to powikłania wcześniactwa, zamartwica okołoporodowa, krwotok śródczaszkowy, infekcje, udar, żółtaczka jąder podkorowych lub uraz okołoporodowy. Poniżej prezentujemy szczegółową listę czynników ryzyka mózgowego porażenia dziecięcego.[1]
Przyczyny prenatalne:
- czynniki matczyne: niski status socjoekonomiczny, padaczka, choroby tarczycy, zaburzenia krzepnięcia, niepełnosprawność intelektualna, wiek <20 lub >35 lat, otyłość (BMI przed ciążą >30), techniki wspomaganego rozrodu, poronienia w wywiadzie, wcześniejsze urodzenie dziecka z MPD, nadmierne spożywanie alkoholu, palenie papierosów, krótkie odstępy między kolejnymi ciążami
- wielowodzie/małowodzie
- ciąże mnogie
- infekcje wewnątrzmaciczne (TORCH ‒ toksoplazmoza, różyczka, wirus cytomegalii i wirus opryszczki pospolitej)
- wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania (IUGR ‒ intrauterine growth restriction)
- zapalenie kosmówki
- krwawienie w drugim lub trzecim trymestrze ciąży
- wady łożyska
- wady genetyczne
Przyczyny okołoporodowe:
- wcześniactwo, niska masa urodzeniowa
- poród mnogi
- aspiracja smółki
- poród instrumentalny
- poród traumatyczny: pęknięcie macicy, przerwanie łożyska, wypadanie pępowiny
- malformacje naczyniowe, wrodzona choroba serca
- udar okołoporodowy
- zakażenia OUN i sepsa
- hiperbilirubinemia (kernicterus)
- zaburzenia metaboliczne
Przyczyny poporodowe:
- urazowe uszkodzenie mózgu
- zakażenia OUN (zapalenie opon mózgowych)
- hipoglikemia
- zespół niewydolności oddechowej
- podtopienie
[1] Słowińska-Jarząbek B., Mózgowe porażenie dziecięce – definicja, epidemiologia i etiologia, [w:] Steinborn B., Mózgowe porażenie dziecięce w praktyce pediatry i lekarza rodzinnego, 2024, 13-21.
Diagnostyka mózgowego porażenia dziecięcego
W przypadku podejrzenia MPD rodzicom zaleca się jednoczesne wdrożenie rehabilitacji i rozpoczęcie diagnostyki, która jest procesem złożonym i długotrwałym. Rozpoznanie MPD stawia neurolog współpracujący z innymi specjalistami. Pierwszym etapem diagnostyki jest wywiad z rodzicami. Obejmuje on informacje dotyczące dotychczasowego przebiegu rozwoju dziecka oraz dane z okresu ciąży, porodu i okresu okołoporodowego. Następnie wykonywane są badania neurologiczne. Konieczna jest też obserwacja przebiegu choroby w czasie. Dodatkowo wykonywane są badania obrazowe, w tym rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa mózgu oraz USG przezciemiączkowe. U małych pacjentów, którzy prezentują objawy kliniczne MPD, ale badania nie wskazują na trwałe uszkodzenia mózgu lub w wywiadzie nie stwierdzono czynników ryzyka, zaleca się dodatkowe badania biochemiczne i genetyczne. Niepodważalne rozpoznanie MPD jest możliwe najwcześniej w ostatnim kwartale pierwszego roku życia, gdy objawy są utrwalone.
Leczenie pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
Mózgowe porażenie dziecięce jest stanem nieuleczalnym, ale odpowiednia terapia może znacząco poprawić jakość życia pacjenta i jego rodziny. Dzięki dużej plastyczności mózgu dziecka odpowiednio wcześnie wdrożona rehabilitacja umożliwia zdrowym tkankom częściowe przejęcie funkcji uszkodzonych tkanek mózgu. W leczeniu pacjentów z MPD stosuje się przede wszystkim rehabilitację ruchową, w tym:
- metodę NDT-Bobath
- metodę integracji sensorycznej
- metodę Weroniki Sherborne
- metodę Vojty
- hipoterapię.
W zależności od postaci MPD i towarzyszących jej objawów konieczne może okazać się włączenie farmakoterapii, np. leków zwiotczających mięśnie, botuliny stosowanej w przypadku spastyczności oraz leków przeciwpadaczkowych. U pacjentów ze znacznymi deformacjami układu kostno-mięśniowego wskazane może być chirurgiczne leczenie ortopedyczne. Wszyscy pacjenci z diagnozą MPD i ich rodziny powinni korzystać ze wsparcia psychologicznego.
Mózgowe porażenie dziecięce to złożony zespół zaburzeń, wymagający wielospecjalistycznego podejścia w diagnostyce i terapii. Wczesne rozpoznanie oraz kompleksowa opieka medyczna, rehabilitacyjna i psychologiczna są kluczowe dla maksymalnego rozwoju potencjału dziecka oraz poprawy jego funkcjonowania w życiu codziennym. Wsparcie rodziny odgrywa również istotną rolę w procesie leczenia i adaptacji do życia z MPD.
Literatura:
Czorniej K., Mózgowe porażenie dziecięce - współczesne doniesienia i zestawienie metod leczniczych, Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. T. 1, 2021, 70: 584-596.
Sawionek I., Mózgowe porażenie dziecięce, Medycyna Praktyczna, 2017, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-neurologiczne/141866,mozgowe-porazenie-dzieciece [dostęp 30.12.2024].
Słowińska-Jarząbek B., Mózgowe porażenie dziecięce – definicja, epidemiologia i etiologia, [w:] Steinborn B., Mózgowe porażenie dziecięce w praktyce pediatry i lekarza rodzinnego, 2024, 13-21.
Słowińska-Jarząbek B., Steinborn B., Choroby imitujące obraz kliniczny mózgowego porażenia dziecięcego, „Neurologia Dziecięca”, 2020; 29, 58: 64-70.
Czytaj także:
U 15 proc. dzieci wykryto to zaburzenie. Rzecznik Praw Dziecka apeluje o badania
Zmiany w opiece okołoporodowej. Jeden bezwzględny zakaz – w końcu
Od teraz badania prenatalne będą za darmo. Dla każdej kobiety, bez granicy wieku
