Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi – klasyfikacja i objawy

Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi – objawy ogólne

Objawy zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi są bardzo podobne, niezależnie od rodzaju substancji, która doprowadziła do zatrucia, ze względu na ich podobny wpływ na ośrdkowy układ nerwowy. Do najczęstszych objawów zatrucia należą:

• euforia,

• zawroty głowy,

• dezorientacja,

• utrata przytomności,

• drgawki,

• zaburzenia czucia,

• zaburzenia poznawcze i emocjonalne,

• zaburzenia ruchowe.

Z powodu zaburzeń krążeniowo-oddechowych, zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi bywają śmiertelne.

Oprócz tego, każda z substancji klasyfikowanych do rozpuszczalników organicznych, wywołuje swoiste objawy, związane z konkretnym wpływem jaki ma na ludzki organizm. I tak na przykład benzen uszkadza szpik kostny, etanol i węglowodory uszkadzają wątrobę, metanol wpływa nerw wzrokowy. Efekty te ujawniają się zwykle po wielokrotnym narażeniu na stężenia zbliżone do dopuszczalnych

Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi – klasyfikacja

Rozpuszczalniki organiczne można podzielić na kilka grup substancji, z czego każda w nieco inny sposób wpływa na organizm człowieka, a objawy i skutki zatrucia różnią się od siebie. Oto niektóre z nich:

1.     Alkohole

Do najważniejszych alkoholi obok etanolu należy metanol oraz glikol etylenowy. Są one stosowane w wielu gałęziach przemysłu m.in. jako środki do czyszczenia szkła i odmrażacze.

Alkohol metylowy

Alkohol metylowy jest wykorzystywany przede wszystkim do syntezy innych związków chemicznych i jako rozpuszczalnik. Najbardziej narażeni na zatrucia alkoholem metylowym są ludzie pracujący w przemyśle chemicznym i meblarskim.

Często dochodzi do ciężkich zatruć, a nawet śmierci wskutek pomylenia alkoholu metylowego z etanolem.

Doustna dawka śmiertelna metanolu dla osoby dorosłej wynosi ok. 100 ml.

Alkohol etylowy

Alkohol etylowy ma szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym, jest także używany jako paliwo do silników spalinowych. Jest powszechnie konsumowany i używany jako środek dezynfekcyjny. W małym stężeniu etanol we krwi wywołuje pobudzenie, natomiast wzrost stężenia negatywnie wpływa na układ nerwowy. Etanol wykazuje silne działanie hepatotoksyczne i zakłóca bilans energetyczny. Silne zatrucia etanolem niszczą układ pokarmowy, układ nerwowy, powodują kwasicę ketonową a w skrajnych przypadkach prowadzą do śpiączki a nawet śmierci.

Glikol etylenowy

Glikol etylenowy to najbardziej toksyczny i najczęściej wywołujący zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi alkohol wielowodorotlenowy. Jest też najczęstszą przyczyną przypadkowych zatruć alkoholami u dzieci. Decyduje o tym przede wszystkim atrakcyjny kolor roztworów zawierających glikol etylenowy i słodki smak substancji. Zatrucia glikolem etylenowym prowadzą do znacznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, z obrzękiem mózgu i drgawkami, oraz krytycznej nieodwracalnej kwasicy metabolicznej i ostrej niewydolności nerek. Dawką śmiertelną glikolu etylenowego jest 100-150 ml.

2.     Węglowodory i disiarczek węgla

Węglowodory generalnie uszkadzają lipidy ustrojowe, co prowadzi do uszkodzenia i zahamowania czynności ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Mają działanie zbliżone do narkotyków, wywołują drgawki i śpiączkę, w efekcie prowadząc do śmierci. Skutkiem długotrwałego narażenia na mniejsze dawki jest polineuropatia.

Węglowodory aromatyczne

Benzen toluen i ksylen są palnymi, lotnymi cieczami o charakterystycznym zapachu, niemieszającymi się z wodą. Stosowane są jako środki ekstrahujące, odtłuszczające, czyszczące i jako rozpuszczalniki lakierów, farb drukarskich i klejów oraz przy produkcji gumy. Do organizmu dostają się przez drogi oddechowe. Wchłanianie przez skórę nie ma istotnego znaczenia. Benzen ma silne narkotyczne działanie na ośrodkowy układ nerwowy, a narządem krytycznym jest szpik kostny. Uważa się, że duże powinowactwo metabolitów benzenu do kwasów nukleinowych może być przyczyną chorób krwi (np. białaczki) u osób narażonych na częsty kontakt z tym rozpuszczalnikiem. Toluen z kolei po wniknięciu do organizmu ulega szybkiej dystrybucji. Najwyższe stężenie osiąga w tkance tłuszczowej, następnie w szpiku kostnym, nadnerczach, nerkach, wątrobie, mózgu i we krwi. Skutkiem narażenia płodu na działanie toluenu może być małogłowie, zniekształcenie części twarzowej czaszki, dysfunkcja móżdżku, opóźnienie rozwoju psychofizycznego. Wielokrotny zawodowy kontakt z małymi dawkami toluenu może wywoływać narastające zaburzenia neurologiczne. Do zatruć ksylenem dochodzi przede wszystkim w przemyśle petrochemicznym, koksochemicznym i w poligrafii.

Chlorowane węglowodory alifatyczne

Chloroform

Jest cieczą bezbarwną, niepalną, niemieszającą się z wodą, o charakterystycznym zapachu. Stosowany jest jako rozpuszczalnik w przemyśle, przy produkcji płynów chłodzących i tworzyw sztucznych. Dawniej używany był jako środek do znieczulenia ogólnego. Ostre narażenie powoduje depresję ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenie nerek i wątroby.

Tetrachlorek węgla

Jest cieczą bezbarwną, trudno rozpuszczalną w wodzie, niepalną, a przy zetknięciu z ogniem ulegającą rozkładowi z wytworzeniem fosgenu. Stosowany był do produkcji freonów, jako środek owadobójczy, a nadal używany jest do ekstrakcji nasion oleistych, do odtłuszczania metali, skóry, odzieży, do rozpuszczania lakierów i klejów. Tetrachlorek węgla bardzo wolno wydala się z organizmu, jego biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 75 dni,a zatrucia prowadzą do wyniszczenia wątroby.

Trichloroetylen (Tri)

To ciecz bezbarwna, nierozpuszczalna w wodzie, która pod wpływem wody lub światła ulega rozkładowi z wydzieleniem chlorowodoru. Trichloroetylen jest stosowany jako rozpuszczalnik wosków, tłuszczów, żywic i olejów, do czyszczenia elementów metalowych. Wchłania się dobrze przez drogi oddechowe i przechodzi łatwo do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie działa odurzająco, dlatego też używany jest jako narkotyk. Pierwsze objawy zatrucia są skutkiem narkotycznego działania tetrachlorku węgla, występują zawroty i bóle głowy, oszołomienie, splątanie i nudności. Stan ten może przejść w śpiączkę kończącą się śmiercią z powodu porażenia ośrodka oddechowego.

Disiarczek węgla

Jest lotną, łatwopalną cieczą o nieprzyjemnym zapachu, mieszającą się z wodą. To dobry rozpuszczalnik żywic, tłuszczów, siarki i fosforu. Stosowany jest w wielu gałęziach przemysłu. Do organizmu dostaje się bardzo łatwo przez drogi oddechowe i nieuszkodzoną skórę.W ostrych zatruciach szybko dochodzi do utraty przytomności, drgawek, głębokiej narkozy i śmierci na skutek porażenia ośrodka naczynioruchowego i oddechowego. Narażenie na mniejsze stężenia powoduje zaburzenia pamięci, bezsenność oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi - podsumowanie

Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi najczęściej mają miejsce w zakładach pracy, w których stosowane są wyżej wymienione substancje. Jedną z najważniejszych metod zapobiegania zatruciom jest zachowanie odpowiednich środków ostrożności, a należą do nich między innymi:

• zapewnienie pomieszczeniom odpowiedniej wentylacji,

• noszenie odzieży ochronnej, w tym rękawic, okularów i specjalnych masek, jeśli istnieje ryzyko kontaktu z oparami.

Inną drogą zatrucia może być celowa inhalacja w celu uzyskania działania odurzającego i halucynogennego zbliżonego do niektórych narkotyków. Warto pamięać, że narażenie na wysokie stężenia oparów rozpuszczalników organicznych w krótkim czasie może prowadzić do ostrego zatrucia, które może mieć bardzo gwałtowny przebieg i kończyć się śmiercią na skutek porażenia ośrodka oddechowego i naczyniowo-ruchowego. Dodatkowo u osób nadużywających tych substancji w celach narkotycznych, mogą się rozwinąć różne objawy ze strony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego.