Wirus HIV - wywiad z ekspertem. Objawy, jak można się zarazić, szczepionka, HIV a AIDS

HIV- wszystko, co MUSZISZ WIEDZIEĆ. Jakie są objawy HIV? Jak można się zarazić? HIV a AIDS - jakie są różnice? Czy HIV jest wyleczalny? Czy istnieje szczepionka na HIV? Na te i inne pytania odpowiada dr n. med. Karolina Pyziak-Kowalska, specjalista chorób zakaźnych.

Co to jest wirus HIV?

HIV to wirus, który związany jest z zaburzeniem odporności. Po zakażeniu się tym wirusem dochodzi do osłabienia układu odpornościowego. W organizmie znajdują się komórki odpornościowe CD4. To właśnie te limfocyty są bezpośrednio atakowane przez wirus HIV. Zmniejszanie się liczby limfocytów powoduje wystąpienie pewnych objawów chorobowych w przebiegu infekcji.

HIV a AIDS - czym różni się HIV od AIDS?

Wirus HIV to samo zakażenie i dopiero po jego dłuższym oddziaływaniu na organizm, zaczynają pojawiać się charakterystyczne objawy chorobowe. Jest to związane z upośledzeniem działania limfocytów CD4 i tym samym ze spadkiem odporności organizmu. Im mniej limfocytów CD4, tym większe prawdopodobieństwo rozwoju chorób wskaźnikowych. Są to choroby, będące wynikiem pełnego zespołu nabytego niedoboru odporności i wskazują na to, że mamy już do czynienia z AIDS. AIDS to zespół objawów chorobowych, wywołanych upośledzeniem odporności przez wirus HIV.

Czy HIV zawsze przekształca się w AIDS?

Nie musi tak być. Wszystko zależy od tego, kiedy wirus zostanie zdiagnozowany. Jeżeli zakażenie zostanie wcześnie wykryte, można szybko włączyć specjalistyczne leczenie przeciwwirusowe. W ten sposób będziemy zapobiegać dalszemu rozwojowi wirusa i tym samym zahamujemy proces jego przekształcenia się w AIDS. Jeśli jednak zakażenie zostanie wykryte późno, może być już w zaawansowanym stadium, na etapie AIDS.

AIDS od zawsze oznaczał wyrok śmierci. Jak to wygląda w perspektywie dzisiejszej medycyny? Czy na tym etapie zakażenia można żyć i funkcjonować normalnie?

Jak najbardziej. Mając zakażenie HIV rozpoznane na etapie AIDS, musimy uporać z różnymi chorobami współtowarzyszącymi. Oznacza to, że nie tylko podnosimy odporność, ale także leczymy występujące choroby. Jest to jednak jak najbardziej możliwe do zahamowania. Pacjenci mogą jeszcze długo cieszyć się dobrym zdrowiem, normalnie funkcjonować w społeczeństwie i realizować swoje pasje. Pamiętajmy jednak, że zakażenie późno wykryte wymaga więcej czasu, aby podnieść odpowiedź immunologiczną i doprowadzić organizm do stanu przeciętnego zdrowego człowieka.

Czy HIV jest uleczalny?

Na chwilę obecną wirus HIV uznawany jest za chorobę przewlekłą, czyli taką jak np. cukrzyca czy nadciśnienie. Nie mamy takiego leku jak np. w przypadku zapalenia wątroby typu C, kiedy podając lek całkowicie eliminujemy wirus z organizmu. W sytuacji wirusa HIV, możemy z powodzeniem go kontrolować, stosując wysoce skuteczne leczenie. Jeśli jednak zaprzestaniemy terapii, wirus z powrotem zacznie się namnażać i pojawi się ponownie. Odstawiając leki, zawsze obserwujemy nawroty. Pamiętajmy o tym, że na obecną chwilę leki na HIV należy brać do końca życia.

Jak można zarazić się HIV? Jakie są drogi zakażenia HIV?

Mamy kilka dróg zakażenia. Pierwszą z nich są kontakty heteroseksualne lub homoseksualne. Kolejna to droga krwiopochodna, w sytuacji kiedy ktoś używa jakiś substancji psychoaktywnych drogą dożylną lub zakłuje się zakażoną igłą przypadkowo. Wirusa HIV może też przekazać dziecku w łonie zakażona mama, a po porodzie również w czasie karmienia piersią. Jeśli jednak wdrożymy odpowiednie postępowanie, możemy temu zapobiec. Podsumowując mamy trzy główne drogi zakażenia: seksualna, krwiopochodna lub wertykalna, czyli z mamy na dziecko.

Istnieje więc szansa, że mama która jest nosicielką HIV urodzi zdrowe dziecko?

Jak najbardziej, jeżeli rozpoznamy zakażenie w ciąży lub jeszcze przed ciążą. Możemy wtedy wdrożyć skuteczną terapię przeciwwirusową i zapobiec transmisji wirusa na dziecko. Jest to bardzo skuteczna profilaktyka. Oczywiście taka mama nie może karmić piersią, bo jest to kolejna możliwość przeniesienia wirusa.

Czy można zarazić się HIV przez ślinę?

Przez samą ślinę nie. Natomiast, jeżeli ślina będzie zawierała domieszkę krwi, istnieje taka możliwość. Przykładowo, kiedy ktoś przegryzie sobie język, może dojść do zakażenia podczas pocałunku. W sytuacji bójki, gdzie istnieje kontakt z krwią, również istnieje takie ryzyko. Sama ślina nie jest materiałem zakaźnym.

Seks oralny a HIV. Czy można się zarazić?

Wszystko zależy od zdarzenia, jakie ma miejsce. Jeżeli ktoś będzie miał jakieś uszkodzenia skóry, czy też infekcje sprzyjające, wtedy taka sytuacja jest potencjalnie możliwa (zwłaszcza, jeśli dojdzie do wytrysku i ekspozycji na spermę). Przy braku uszkodzeń i bezpośredniego kontaktu z wydzielinami, nie powinno dojść do zakażenia. W większości jest to w miarę bezpieczna forma kontaktu, jeśli chodzi o tę drogę transmisji.

Jakie są objawy HIV? Jakie są pierwsze objawy HIV?

Pierwsze objawy pojawiają się niedługo od momentu zakażenia i mają postać ostrej choroby retrowirusowej. Przypominają nieco objawy grypopodobne. Mogą pojawić się: ból gardła, gorączka, powiększenie migdałków i węzłów chłonnych, czasami drobna wysypka na skórze. Są to pierwsze objawy, które później mogą ustąpić na wiele lat lub miesięcy. Niektóre osoby mogą zaobserwować u siebie powiększenie węzłów chłonnych w różnych miejscach (m.in. na szyi i pod pachami). Mija wiele lat i w tym czasie osoba zakażona może nieświadomie transmitować wirusy na inne osoby. W późniejszym etapie pojawiają się kłopoty zdrowotne i choroby stanowiące wskazania do wykonania badania w kierunku zakażenia HIV. Są to m.in. nawracające bakteryjne zapalenia płuc, grzybica przewodu pokarmowego, nawracająca grzybica pochwy, zakażenie HPV, zakażenia i zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (neurotoksoplazmoza, postępoujące otępienie, chłoniak), gruźlica, zakażenia bakteryjne w różnych układach, nawracająca opryszczka, półpasiec, gorączka o niejasnej etiologii, powiększenie węzłów chłonnych, małopłytkowość, zespół mononukleozo podobny, choroby nowotworowe (chłoniaki nieziarnicze, rak szyjki macicy, mięsak Kaposiego), zmiany dna oka widoczne w badaniu okulistycznym. Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS posiada spis objawów, które są charakterystyczne dla różnych specjalizacji lekarskich. Jeżeli lekarz danej specjalności widzi takie objawy u swojego pacjenta, ma za zadanie zaproponować mu wykonanie badania w kierunku HIV.

Po jakimś czasie pojawiają się objawy HIV?

Pierwsza reakcja, czyli wspomniana ostra choroba retrowirusowa pojawia się z reguły między drugim a szóstym tygodniem od momentu zakażenia. Jest to pierwsza faza zakażenia i musimy być bardzo wyczuleni na ten moment. Moja praca doktorska polegała na diagnostyce osób, które zgłaszały się do izby przyjęć z określonymi

objawami. Wystąpienie pewnych objawów zespołu mononukleozo podobnego sugerowało zaproponowanie pacjentom wykonanie badania w kierunku HIV. Wśród tej grupy pacjentów, możemy pochwalić się bardzo dobrymi wynikami wykrywalności wirusa we wczesnym stadium zakażenia. Pacjenci mogli szybko zostać objęci opieką w naszej poradni specjalistycznej, aby niezwłocznie włączyć specjalistyczne leczenie i zapobiec wszystkim następstwom chorobowym. Kiedy pojawiają się późniejsze objawy, nierzadko potrzebujemy współpracy wielu specjalistów. Czasem pacjenci są diagnozowani na etapie chorób nowotworowych (np. chłoniak czy zaawansowany rak szyjki macicy u kobiet).

Jakie są objawy HIV u mężczyzn?

Nie ma specyficznych objawów tylko dla jednej płci. Wirus HIV to wirus niedoboru odporności. On nie widzi różnic między płciami. Natomiast pewne grupy np. mężczyzn, podejmujących kontakty seksualne z tą samą płcią, mają dużą świadomość ryzyka zakażenia ze względu na ryzykowne kontakty (analne – bez zabezpiecznia). Osoby te jednak szybciej się diagnozują i stanowią duże grono naszych pacjentów w poradniach.

Objawy skórne HIV. Jakie są cechy charakterystyczne?

Warto zwrócić uwagę na nawracające infekcje: opryszczki i półpaśca, czy zmiany o typie HPV, które mogą sugerować istnienie wirusa. Objawem skórnym świadczącym o zakażeniu może być nowotwór skóry, zwany mięsakiem Kaposiego- pojawia się już w stadium AIDS.

Wysypka przy HIV. Jak ją rozpoznać?

Jeżeli chodzi o samą wysypkę, nie jest to wysypka specjalnie wyróżniająca się na tle innych jednostek chorobowych. Wysypka może być zlokalizowana na twarzy, tułowiu, kończynach o charakterze plamisto-grudkowym, która przypomina tą diagnozowaną w przebiegu różyczki. Wysypki bywają różnorodne i towarzyszą rozmaitym chorobom i zmianom alergicznym. Nie jest więc to objaw charakterystyczny, po którym moglibyśmy rozpoznać zakażenie HIV.

Kiedy zrobić test na HIV?

Test na HIV zawsze warto wykonać wtedy, kiedy pojawiają się objawy ostrej infekcji wirusowej. Może trochę przypominać anginę czy mononukleozę ( objawy grypopodobne, powiększenie węzłów chłonnych). Jest to pierwszy moment, kiedy warto o tym pomyśleć. Mononukleoza, tak zwana choroba pocałunków daje objawy podobne do początkowej fazy zakażenia wirusem HIV. Jeżeli zaobserwujemy długo trwające powiększenie węzłów chłonnych w różnych lokalizacjach, warto wykonać badanie. Znaczna utrata wagi z niewiadomego powodu, stany gorączkowe trwające przez miesiąc, nawracające biegunki powyżej miesiąca, nawracające infekcje grzybicze, zapalenie płuc co najmniej dwa razy w ciągu roku, owrzodzenia na skórze, infekcje nowotworowe, wykrycie innej choroby, która ma te same drogi zakażenia np. wirusowego zapalenia wątroby typu B czy C) to stany chorobowe, które sugerują badanie w kierunku wirusa HIV.

Jak wygląda badanie na HIV? Czy można kupić test na HIV w aptece?

Badanie na HIV jest bardzo proste technicznie. Mamy różne rodzaje testów. Są testy szybkie, które pozwalają na diagnostykę w ciągu godziny. Istnieją też takie, które potrafią wykryć zakażenie nawet w ciągu 15-20 minut. W aptece są dostępne testy kasetowe (płytkowe) do samodzielnego wykonania w domu. Tego typu zestawy pozwalają na pobranie wymazu z jamy ustnej i szybką diagnostykę. Najdokładniejsze są testy laboratoryjne, które wykrywają przeciwciała i antygeny. Antygen jest obecny we krwi od dwunastego dnia zakażenia. Testy przesiewowe wymagają zawsze weryfikacji, gdyż mogą być czasem fałszywie dodatnie w przebiegu różnych schorzeń. Fazą końcową, potwierdzającą uzyskany wcześniej wynik jest tak zwany test Western Blot.

Czyli testy dostępne w aptece nie są do końca wiarygodne?

Testy tego typu wymagają wykonania potwierdzenia, np. na izbie przyjęć czy w punktach testowania. Jeżeli mamy dodatni wynik u pacjenta, zawsze robimy powtórzenie dwoma różnymi testami. Wykonujemy dwa rodzaje testów, żeby zobaczyć czy faktycznie w dwóch próbach mamy wyniki dodatnie.

Ile kosztuje badanie na HIV?

W większości testy są bezpłatne. Mamy dostęp do bezpłatnych badań w specjalistycznych miejscach, np. w punktach anonimowego testowania. W przychodni profilaktyczno - leczniczej możemy zrobić darmowy test, jeśli będą ku temu wskazania, np. ekspozycja zawodowa, stan po ekspozycji seksualnej. W pewnych sytuacjach, np. starając się o wizę do niektórych krajów (gdzie wymagany jest test na HIV), za badanie będziemy musieli zapłacić.

Co to jest niereaktywny wynik HIV?

Oznacza to, że nie zaszła reakcja na pobrany materiał. Powodem może być zbyt mała ilość pobranego materiału. Zdarza się też, że wynik nie jest adekwatny. W tej sytuacji badanie wymaga powtórzenia. Wszystko zależy od tego, jaka jest ilość materiału oraz jak i gdzie został pobrany. Negatywny (ujemny, czasem wpis niereaktywny) wynik testu przesiewowego IV generacji oznacza, że nie wykryto ani antygenu p24 wirusa, ani przeciwciał anty- HIV . Informuje on o braku zakażenia w dniu pobrania pod warunkiem, że od ekspozycji upłynęło 12 tygodni (tzw. okno serologiczne).

Jak odczytać wynik testu na HIV?

Testy dostępne w aptece mają załączoną instrukcję, jak poprawnie je wykonać. Na rynku dostępne są dwa tego typu testy na HIV - z krwi oraz ze śliny. Zazwyczaj pobieramywymaz z policzka, gardła lub dziąsła lub jeśli chcemy z krwi to wówczas nakłuwamy opuszkę palca (załączoną w zestawie igłą). Jeśli test pokaże dwie kreski, oznacza to wynik pozytywny (podobnie jak w przypadku testu ciążowego czy w kierunku Covid 19). Domowy test na HIV najlepiej wykonać dopiero po 3 miesiącach od możliwego zakażenia, ponieważ mniej więcej tak długo wirus może nie być wykrywalny.

Co w morfologii wskazuje na HIV?

Jeżeli zrobimy takie badanie przypadkowo, nie ma jednoznaczności, że dany element świadczy o zakażeniu HIV. Są jednak pewne cechy charakterystyczne przy długo trwającym zakażeniu, np. spadająca liczba płytek krwi. Małopłytkowość jest wskazaniem do badania w kierunku HIV.

Szczepionka na HIV - czy istnieje?

W chwili obecnej jest w fazie badań klinicznych, natomiast nie ma jeszcze zatwierdzonej żadnej szczepionki, która byłaby efektywna i skuteczna. Być może wkrótce w oparciu o nowe technologie zostaną opracowane takie możliwości.

Jak wygląda leczenie HIV?

W leczeniu HIV stosujemy skuteczną terapię przeciwwirusową. Mamy sporo grup leków, które łączymy w różnych kombinacjach. Sposób leczenia jest dobierany indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc także pod uwagę inne schorzenia. Przykładowo, jeżeli pacjent ma wirusowe zapalenie wątroby typu B, musimy objąć leczeniem już dwie infekcje. Obecnie terapia jest wygodniejsza niż kiedyś. Nie jest to już wielka pula tabletek. Czasem ma postać tylko jednej tabletki, którą pacjent zażywa raz na dobę. Dzięki tabletkom wieloskładnikowym, nie trzeba już zażywać leków kilkakrotnie w ciągu doby.

Czy leczenie HIV jest bezpłatne?

Leczenie HIV w Polsce jest bezpłatne. Warunkiem darmowej terapii jest posiadanie numeru PESEL oraz ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia. Pacjenci, którzy nie są obywatelami Polski, muszą mieć kartę stałego pobytu czy też inne formy umożliwiające im pobyt stały (np. status uchodźcy) pod warunkiem, że podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie (w Narodowym Funduszu Zdrowia).

Profilaktyka HIV - co robić?

Przede wszystkim, jeżeli chcemy podjąć kontakty seksualne, warto zbadać siebie i partnera w punkcie anonimowego testowania. Czasami przed rozpoczęciem współżycia, partnerzy przychodzą i wykonują badanie, żeby znać swój status serologiczny (czy wcześniej nie doszło do zakażenia). Inną formą profilaktyki jest zastosowanie prezerwatywy, która tworzy barierę i daje możliwość uchronienia się przed zakażeniem HIV. Są też elementy związane ze stosowaniem narkotyków. Można używać tylko swojego sprzętu i nie należy wymieniać się igłami. Wirus HIV jest podatny na warunki termiczne, więc może zginąć w odpowiednich warunkach (po podgrzaniu).

Co to jest profilaktyka poekspozycyjna HIV?

O profilaktyce poekspozycyjnej mówimy wtedy, kiedy doszło do zdarzenia, w którym potencjalnie mogło dojść do kontaktu z materiałem zakaźnym, np. kontakt z krwią, przypadkowe zakłucie igłą, kontakt seksualny bez zabezpieczenia. Z punktu formalnego izby przyjęć, dzielimy takie kontakty na tzw. zawodowe i poza zawodowe. Do grup zawodowych, które mają do czynienia z materiałem zakaźnych należą m.in. medycy: lekarze, położne, pielęgniarki, diagności laboratoryjni. Na kontakt z wirusem są również narażeni policjanci, strażacy, straż miejska, czy też personel sprzątający. W sytuacji ekspozycji związanej z wydarzeniem w miejscu pracy, koszty ponosi pracodawca.

Jaka jest skuteczność profilaktyki poekspozycyjnej HIV?

Profilaktyka poekspozycyjna jest wysoko skuteczna, jednak musi zostać bardzo szybko wdrożona . Czas odgrywa tu istotną rolę. Jeżeli wdrożymy tę profilaktykę do 48 godzin (maksymalnie do 72 godzin) od momentu ekspozycji, jej skuteczność jest bliska 100%. Po upływie tego czasu staje się bezcelowa, gdyż prawdopodobnie wirus zdążył już wniknąć do komórek. Jeżeli dojdzie do kontaktu seksualnego bez prezerwatywy, bądź też prezerwatywa obsunie się czy pęknie podczas stosunku, warto szybko zastosować tego typu profilaktykę. Należy udać się do izby przyjęć lub do specjalisty chorób zakaźnych, aby otrzymać receptę na leki. Dzięki nim pacjent może uchronić się przed długo trwającą chorobą z poważnymi następstwami zdrowotnymi.

Jaki jest koszt profilaktyki poekspozycyjnej HIV?

To wszystko zależy od sytuacji. Przykładowo, jeśli dojdzie do kontaktu seksualnego bez zabezpieczenia, bądź też podczas stosunku pęknie prezerwatywa, wówczas profilaktyka jest płatna. Pacjent otrzyma od lekarza receptę na leki, które będzie musiał wykupić w aptece bez refundacji. Terapia lekami trwa 28 dni od momentu ekspozycji, a jej koszt to ok.1000-1200 złotych. Do tego dochodzą jeszcze koszty wizyt w przychodni i badań kontrolnych. Istnieją jednak szczególne sytuacje (np. gwałt), przy których cała procedura wdrożona zostaje na koszt państwa.

Co to są leki PrEP?

Są to leki, które stosujemy przed ekspozycją. Mając częste sytuacje, narażające nas na ekspozycję z wirusem, możemy zastosować tego typu terapię. Przykładowo, podejmując stosunki seksualne z nosicielem HIV bez prezerwatywy, biorąc leki PrEP uchronimy się przed zakażeniem. Jest to profilaktyka płatna, a koszt miesięczny wynosi ok. 130 150 zł.

Czy leki PrEP są dostępne bez recepty?

Nie. Każde leki tego typu wymagają kontaktu z lekarzem, który określi warunki ich zastosowania.

Czy komórki macierzyste mogą odegrać istotną rolę w leczeniu HIV?

Jest taka szansa w przyszłości. Na świecie zdarzyły się trzy przypadki pacjentów, u których wirus został pokonany poprzez przeszczep komórek macierzystych, zgodnych pod względem immunologicznym. W ich organizmach istniała pewna mutacja komórek. Przeszczepienie komórek adekwatnych do tej mutacji spowodowało całkowite wyleczenie wirusa HIV. Dwóch pacjentów żyje bez wirusa do tej pory. Jeden pacjent zmarł, ale bynajmniej nie z powodu nawrotu zakażenia HIV, lecz w następstwie innej choroby współistniejącej (białaczki). Obecnie, nie jest to jednak metodologia do upowszechnienia. Dla wielu pacjentów byłaby to terapia zbyt obciążająca immunologiczne. Aby przeszczep mógł się przyjąć, najpierw musimy stłumić odpowiedź immunologiczną organizmu. Leczenie związane jest więc z dużym ryzykiem i nie dla każdego mogłoby okazać się skuteczne.

Z Joanna Kamińską rozmawiała dr n. med. Karolina Pyziak-Kowalska, specjalista chorób zakaźnych, od lat zawodowo związana z Wojewódzkim Szpitalem Zakaźnym oraz Poradnią Chorób Zakaźnych w Warszawie. Ukończyła Warszawski Uniwersytet Medyczny z tytułem doktora nauk medycznych. Jest autorką wielu publikacji naukowych w czasopismach medycznych i prawniczych. Specjalizuje się w diagnostyce i leczeniu chorób zakaźnych. Zajmuje się szczepieniami oraz profilaktyką poekspozycyjną PEP (HIV, HCV, HBV). W latach 2020 - 2021 pełniła rolę koordynatora szczepień przeciwko Covid-19. Posiada certyfikat Centrum Medycyny Podróży. Jest specjalistą w dziedzinie profilaktyki przedwyjazdowej i leczenia chorób tropikalnych. W latach 2012 - 2018 była Kierownikiem Izby Przyjęć Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego w Warszawie. W latach 2015 - 2021 pełniła rolę Przewodniczącej Zarządu Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Od 2018 roku jest Zastępcą Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Lekarzy. Od 2020 wspiera kobiety jako konsultant kobiet ciężarnych w Centrum Medycznym Żelazna w Warszawie oraz w Świętokrzyskim Centrum Matki i Noworodka w Kielcach.