Czy otyłość jest dziedziczna? Jaki jest udział genów w rozwoju otyłości?
Otyłość została okrzyknięta przez WHO epidemią XXI wieku. Jest to poważna choroba, która przyczynia się do rozwoju groźnych chorób i przedwczesnych zgonów, a także do znacznego obniżenia jakości życia pacjentów. Jakie są przyczyny otyłości? Czy otyłość jest zapisana w genach? Artykuł powstał na podstawie rozmowy z dietetykiem klinicznym Izabelą Sobolewską z Poradni Leczenia Otyłości Dzieci i Młodzieży Efekt Klimasa.
Przyczyny otyłości
Otyłość jest wieloczynnikową chorobą przewlekłą, która nieleczona prowadzi do groźnych powikłań. Wymienia się przyczyny metaboliczne, środowiskowe, psychologiczne, hormonalne i genetyczne, przy czym największy udział w rozwoju otyłości mają czynniki środowiskowe. „Otyłość powstaje na skutek nadmiernej podaży kalorii z jedzenia w stosunku do tego, jakie jest zapotrzebowanie naszego organizmu. Jeśli tkanki tłuszczowej jest za dużo, jej nadmierna aktywność prowadzi do powstawania zaburzeń metabolicznych, a finalnie do rozwoju różnych chorób.” - powiedziała dietetyczka kliniczna Izabela Sobolewska.
Główne przyczyny otyłości to:
- nieświadome nadmierne spożywanie kalorii
- nieregularne spożywanie posiłków
- brak ruchu
- zbyt mała podaż wody
- spożywanie żywności wysokoprzetworzonej i wysokokalorycznej
- nieodpowiednie przyrządzanie potraw (np. smażenie)
- czynniki genetyczne
- zaburzenia w pracy hormonów głodu i sytości
- niektóre choroby (np. choroby trzustki, zespół policystycznych jajników)
- zaburzenia psychiczne (np. depresja)
- przyjmowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidów i leków przeciwdepresyjnych)
Wpływ genów na rozwój otyłości
Otyłość może mieć uwarunkowania genetyczne, jednak nie oznacza to, że osoba z takimi skłonnościami będzie otyła. Głównie zależy to od naszego stylu życia. Wpływ genów na rozwój otyłości szacuje się na około 20 – 30%. „Odkryto około 140 genów, które sprzyjają nadmiernej masie ciała. Należy podkreślić słowo sprzyjają, co znaczy, że nie definiują zero – jedynkowo. Przyjmuje się, że ich udział wynosi około 25 – 30%, więc w większym stopniu nasza masa ciała zależy od nas. Istnieją pewne warianty genetyczne, których wpływ ocenia się na 70%, jednak występują bardzo rzadko.” - powiedziała dietetyczka Izabela Sobolewska.
Poza otyłością pierwotną, która spowodowana jest dodatnim bilansem energetycznym, wyróżnia się także otyłość wtórną. Jest ona najczęściej konsekwencją chorób o podłożu hormonalnym i genetycznym. „Na pewno trudniej jest utrzymać prawidłową masę ciała osobom z otyłością wtórną, która wynika z poszczególnych chorób. Mieliśmy takich pacjentów i udało się nam osiągnąć wspaniałe rezultaty, jednak wymagało to więcej czasu.” - powiedziała Izabela Sobolewska. Najczęściej spotykaną przyczyną otyłości wtórnej jest niedoczynność tarczycy.
Choroby sprzyjające rozwojowi otyłości to między innymi:
- guzy
- urazy
- niewydolność przysadki
- niedoczynność tarczycy
- wrodzone zespoły (np. zespół Pradera Williego oraz Bardeta-Biedla)
- zespół Cushinga
- zespoły genetyczne (np. zespół Downa, zespół Turnera, zespół Klinefeltera)
Otyłość może wynikać ze stosowania niektórych leków, między innymi glikokortykosteroidów oraz leków przeciwdepresyjnych.
Najczęstsze przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży
Otyłość jest coraz większym problemem nie tylko wśród dorosłych, ale także u dzieci i młodzieży. Polskie dzieci należą do najszybciej tyjących w Europie. Jest to związane głównie z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi oraz siedzącym trybem życia. Dzieci coraz więcej czasu spędzają przed komputerem, czy oglądając telewizję, a ich dieta obfituje w produkty wysokoprzetworzone. Skłonności genetyczne mają swój udział w rozwoju otyłości, jednak w głównej mierze są to czynniki środowiskowe.
„Często obserwujemy występowanie nadmiernej masy ciała w całej rodzinie, co mogłoby wskazywać na podłoże genetyczne. Musimy jednak pamiętać, że w takiej rodzinie występują podobne nawyki i taki sam styl życia. Mam tu na myśli między innymi sposób spędzania wolnego czasu, czy są to spacery i aktywności na świeżym powietrzu, czy oglądanie filmów zajadając się popcornem i chipsami.” - powiedziała dietetyczka klinicza Izabela Sobolewska.
Główne przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży:
- otyłość u rodziców
- cukrzyca ciążowa
- nadmierny przyrost masy ciała matki dziecka w ciąży
- nieprawidłowe nawyki żywieniowe w domu
- sposób spędzania wolnego czasu z rodziną i rówieśnikami (np. chodzenie na hot dogi, oglądanie telewizji, siedzenie przed komputerem)
- niski poziom aktywności fizycznej
- łatwa dostępność do żywności wysokoprzetworzonej i wysokokalorycznej
- skłonności genetyczne
- niektóre choroby i przyjmowane leki
