Depresja i wypalenie zawodowe chorobami naszych czasów. Jak sobie z nimi radzić? Rozmowa z ekspertem

Wpływ kondycji psychicznej na jakość życia

• Jak ważna w codziennym życiu jest nasza dobra kondycja psychiczna?

Zgodnie z definicją zdrowia według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) na nasze zdrowie składają się trzy komponenty: zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne i prawidłowe relacje społeczne. Jeśli więc spojrzymy na to ujęcie, to 2/3 z wyżej wymienionych czynników, związane z kondycją psychiczną, będą wpływały na nasze codzienne funkcjonowanie. Ogromne znaczenie dla naszego ogólnego samopoczucia ma kondycja psychiczna. Osoby cierpiące na problemy psychiczne, takie jak np. depresja czy lęki, mogą odczuwać obniżone poczucie własnej wartości i trudności w radzeniu sobie z życiowymi wyzwaniami. Kondycja psychiczna ma również wpływ na nasze relacje z innymi ludźmi. Natomiast w kontekście zdolności do pracy - na wydajność zawodową.

Osoby borykające się z problemami psychicznymi mogą mieć trudności w skupieniu uwagi, podejmowaniu decyzji i wykonywaniu codziennych obowiązków. Niestety aż co drugi Polak uważa, że jego zły stan psychiczny wpływa na jakość wykonywanych obowiązków zawodowych, co powinno być sygnałem dla pracodawców. W końcu efektywny i zadowolony pracownik przyczynia się do sukcesu danego przedsiębiorstwa. Warto podkreślić, że kiedy jesteśmy emocjonalnie zdrowi i zrównoważeni, jesteśmy bardziej otwarci na intymność, empatię i zdolność do budowania głębokich, satysfakcjonujących relacji, a w pracy działamy znacznie efektywniej.

• Z jakimi problemami psychicznymi społeczeństwo zmaga się najczęściej?

Najczęściej mamy do czynienia z depresją lub jej łagodniejszą formą, czyli dystymią. WHO przewiduje, że do 2030 roku depresja będzie najczęściej diagnozowaną chorobą na świecie. Aktualnie co trzecia osoba doświadcza symptomów depresji, jednak niestety połowa nie chce zasięgnąć diagnozy i podjąć leczenia. To tylko pokazuje, że wciąż mało wiemy o depresji i o tym, że jest chorobą, jak każda inna,
którą można skutecznie leczyć.

W trakcie pandemii i po na całym świecie wzrosły objawy lękowe. One nadal utrzymują się na wysokim poziomie i są częstym tematem spotkań w gabinetach terapeutycznych. Ponieważ nie wszyscy wiemy jak sobie z nimi radzić i sięgamy po proste metody (leki, alkohol), spowodowało to, że dziś mamy dużą grupę osób uzależnionych od różnych środków psychoaktywnych. Na ten problem nie tylko wskazują terapeuci, ale coraz częściej managerowie firm, którzy zauważają ten problem. Oczywiście w toku pracy z domu oraz wielu okoliczności zewnętrznych mamy do czynienia z apogeum różnego rodzaju wypaleń od wypalenia zawodowego, przez osobiste po macierzyńskie. Niestety wypalenie to duży problem, który charakteryzuje się stanem wyczerpania, niemocy i niskiej produktywności, co w konsekwencji przekłada się na wysokie koszty właśnie tej utraconej produktywności przez firmy. Często też nie zajmując się tematem wypalenia, doprowadzamy do sytuacji, w której konieczne jest już długotrwałe zwolnienie lekarskie.

Coraz częściej do terapeutów zgłaszają się rodzice nastoletnich dzieci - w tej grupie osób widzimy znaczne problemy rozwojowe, uzależnienia oraz depresje, które przejawiają się inaczej niż u dorosłych i często rodzicom czy opiekunom trudno je rozpoznać. Nadal mamy mało narzędzi do skutecznego raczenia sobie z emocjami i stresem. To również częsty temat, który pojawia się w gabinetach.

• Co jest powodem tych problemów?

Powodów jest wiele. Przede wszystkim jako społeczeństwo dopiero od niedawna zaczęliśmy dbać o profilaktykę zdrowia psychicznego. Do tej pory zdrowie psychiczne, które wszyscy mamy, było utożsamiane z chorobą psychiczną, co jest ogromną stygmatyzacją tego tematu. Żyjemy w czasach, gdzie doświadczamy przebodźcowania, przeciętna osoba klika w ekran smartfonu 3000 razy dziennie. Natłok informacji oraz stale zmieniające się okoliczności społeczno - gospodarcze sprawią, że doświadczamy permanentnego stresu. Przy jednoczesnym braku strategii zaradczych nasz mózg po prostu nie jest w stanie ich przetworzyć i dochodzi o choroby.

• A jak wygląda sytuacja w przypadku pracowników? Jak ważna dla ich efektywności jest dobra kondycja psychiczna?

Kondycja psychiczna jest bardzo ważna, jeśli chodzi o życie zawodowe i rezultat wykonywanych zadań. Osoby doświadczające różnych trudności będą miały problemy z koncentracją, podejmowaniem decyzji, mogą odczuwać rozdrażnienie lub w efekcie swoich problemów problemy ze snem. Kondycja psychiczna bezpośrednio wpływa na naszą produktywność, efektywność, radzenie sobie ze stresem.

W przypadku pracowników nie sposób pominąć tematu wypalenia zawodowego. Dane pokazują, że w samej branży IT aż 87% osób uważa, że stan ich zdrowia psychicznego ma wpływ na jakość wykonywanej pracy. Co niepokojące - 82% badanych wskazuje, że problem wypalenia zawodowego nigdy nie był poruszany w ich miejscu pracy. Z kolei ze statystyk wynika, że zły stan zdrowia psychicznego pracowników w samej Unii Europejskiej kosztuje pracodawców nawet do 469 milionów euro rocznie. Jak widać - zdrowie psychiczne jest kluczowe dla wyników finansowych firm. Najważniejszymi kwestiami dla pracowników przy korzystaniu z rozwiązań wspierających zdrowie psychiczne zaproponowanych przez firmę, w której obecnie pracują, są łatwa dostępność, anonimowość, a także brak dodatkowych opłat za korzystanie z nich.

Wpływ zdrowia psychicznego na efektywność w pracy

• Jakie są najczęstsze choroby zawodowe w XXI wieku?

60% pracowników doświadczyło przynajmniej jednego wyzwania związanego ze zdrowiem psychicznym, w którymś momencie swojego życia. Na szczególną uwagę zasługuje wypalenie zawodowe, które nazywa się chorobą naszych czasów. Szczególnie mocno ujawniło się ono w trakcie pandemii i po, kiedy praca zdalna i szereg nieprzewidywalnych zmiennych wpłynęły na zatarcie się granicy pomiędzy pracą i życiem prywatnym. Sama praca zdalna dostarczyła też dużo stresu związanego ze zmianą stylu pracy i nowym podejściem do zarządzania.

Niestety tylko 34% badanych pracowników twierdzi, że spotkało się z tematem wypalenia zawodowego w swojej firmie. Nie sposób przeciwdziałać wypaleniu bez jego uprzedniego rozpoznania - stąd tak ważnym elementem profilaktyki jest budowanie świadomości zagrożeń. Głównymi objawami wypalenia zawodowego są: poczucie całkowitego wyczerpania, wyraźny spadek zaangażowania oraz efektywności, rosnące poczucie niekompetencji, brak satysfakcji zawodowej, częste zmiany nastroju i niechęć w stosunku do współpracowników. Niestety, gdy wypalenie dotknie jednostkę, najczęstszym pomysłem na poradzenie sobie z nim jest zwolnienie lekarskie lub zmiana pracy, a przecież można działać dużo wcześniej. Niska produktywność i brak energii do działania nazywana przez pracowników często „niemocą” może być powodowana także przez depresję lub obniżony nastrój.

• Jak pracodawca powinien zareagować, kiedy widzi, że jego pracownik zmaga się z problemami natury psychicznej? Czy pracodawcy w ogóle to zauważają?

Na pewno nie powinien tego ignorować. To w obowiązku pracodawców jest wspieranie ich podwładnych w trosce o jak najlepszą kondycję psychiczną. Szefowie, którzy podejrzewają, że pracownik ma problemy natury psychicznej, muszą interweniować, bowiem pracownik może nawet nie zdawać sobie sprawy, że problem jest widoczny. Około 90% osób uważa, że firma powinna pomagać pracownikom z zaburzeniami psychicznymi, a pracodawca powinien wprowadzić program dbający o zdrowie psychiczne zespołu. To jeden z wniosków badania „Zdrowie psychiczne w środowisku pracy”, zrealizowanego w ramach ogólnopolskiej kampanii „Zrozum. Poczuj. Działaj!”

• Jak właściwie dbać o zdrowie psychiczne swoich pracowników?

Zdrowie psychiczne jest tak samo ważne, jak zdrowie fizyczne. W wielu firmach mamy różnego rodzaju benefity sportowe, opiekę medyczną, ale warto pamiętać też o benefitach wspierających psychikę. Zdrowia psychicznego nie można zostawić w domu i przyjść do pracy bez swoich problemów. To zdrowie jest naszą integralną częścią. Po pierwsze należy zauważyć problem, a następnie zastanowić się, jak możemy wspierać pracownika. Należy szkolić kadrę managerską: w zakresie szkoleń kompetencji miękkich w zakresie rozpoznawania problemów ze zdrowiem psychicznym i w zakresie umiejętności reagowania na trudności, które zgłaszają pracownicy. Warto dbać o otwartą komunikację, czyli kulturę pracy, która równie wysoko stawia zdrowie psychiczne, co fizyczne. Istotne jest wdrażanie narzędzi do samopomocy i psychoedukacji takich jak Helping Hand, czyli platform wsparcia psychologicznego w tym różnego rodzaju wydarzeń wspierających profilaktykę zdrowia psychicznego oraz wczesną prewencję. Dają one pracownikom dostęp do konsultacji ze specjalistami czy różnego rodzaju materiałów edukacyjnych i szkoleń. Dzięki psychoedukacji pracownicy budują swoją samoświadomość i potrafią lepiej radzić sobie z problemami oraz stresem. Pracownicy, którzy dostrzegą, że firma otwarcie porusza temat zdrowia psychicznego, najprawdopodobniej chętniej zastanowią się nad kwestią swojego dobrego samopoczucia. Wówczas mogą także bardziej zainteresować się działaniami pracodawcy w tym zakresie, np. zwracając się do przełożonego z prośbą o pomoc w kryzysowym momencie.

Helping Hand - pierwsza w Polsce platforma kompleksowego wsparcia psychologicznego

• Helping Hend to pierwsza w Polsce platforma, która pozwala otrzymać kompletne i spersonalizowane wsparcie psychologiczne. Do kogo kierujecie swoją ofertę? Kto korzysta z Waszych usług?

Helping Hand to pierwsza w Polsce platforma wellbeing i kompleksowego wsparcia psychologicznego, z której korzysta już ok. 60 tys. użytkowników. Platforma oferuje m.in. ponad 900 filmów, artykułów i podcastów psychoedukacyjnych, webinary, warsztaty, szkolenia oraz możliwość bezpośredniego kontaktu z ekspertami z wielu dziedzin. Umożliwia też pracownikom korzystanie z indywidualnych sesji terapeutycznych z zachowaniem anonimowości. Jest ona skierowana zarówno do firm i ich pracowników, jak i osób indywidualnych, które chciałyby popracować nad swoim zdrowiem psychicznym.

• Czy społeczeństwo i pracodawcy zdają sobie sprawę z tego, jak należy dbać o kondycję psychiczną?

W tym zakresie przed nami jeszcze długa droga. Zarówno społeczeństwo, jak i pracodawcy zaczynają to zauważać, ale nie wszyscy wiedzą jak reagować, bo jednak w tym temacie panuje jeszcze niska świadomość. O tym, jak ważne są potrzeby psychiczne pracowników i jakiego wsparcia oczekują oni od pracodawcy, świadczą wspominane już wcześniej wyniki badania, przeprowadzonego w ramach ogólnopolskiej kampanii „Zrozum. Poczuj. Działaj!” Ponad 70% z jego uczestników odpowiedziało, że pracodawca powinien zainteresować się ich samopoczuciem. Takiego samego zdania było także aż 96% pracodawców.

• Wcześniej rozmawialiśmy o rozmaitych problemach psychicznych. Jaka jest recepta na to, aby sobie z nimi poradzić? Gdzie szukać wsparcia?

To rozważanie zaczęłabym od świadomości i samowiedzy. Należy zwracać uwagę na swoje uczucia i zachowanie. Jeśli czujemy, że coś jest nie tak i nie radzimy sobie z tym, powinniśmy działać i porozmawiać np. ze specjalistą. Warto korzystać z ich pomocy. Nie należy myśleć o tym w kategoriach wstydu. Dziś coraz większa część społeczeństwa powoli zmienia swoje myślenie na ten temat i decyduje się sięgać po fachowe wsparcie. Jeśli chodzi o pracodawców, to warto, aby zdecydowali się oni korzystać z kompleksowych rozwiązań takich, jak np. platforma Helping Hand. W trosce o komfort psychiczny pomogą też: zdrowia dieta, aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu.

Te dwa pokolenia mają problem z mówieniem o swoich kłopotach psychicznych

• I na koniec: czy społeczeństwo dziś boi się mówić głośno o swoich kłopotach psychicznych? Jeśli tak, to z czego to wynika i jak to zmienić?

Zależy kto. Jeśli chodzi o pokolenia tzw. „Zetek" i „Milenialsów” to tak. „Zetki" to osoby, które urodziły się w 1995 roku i później. Właściwie od urodzenia ci ludzie są zaznajomieni z różnego rodzaju technologią i nie znają świata bez internetu. Pokolenie Z to osoby młode, więc najstarsi z ich przedstawicieli tak naprawdę dopiero niedawno rozpoczęli swoją przygodę na rynku pracy. Natomiast jeśli chodzi o tzw. „Milenialsów”, to możemy przyjąć, że są to osoby urodzone między 1976 a 2000 rokiem. Nie wyobrażają one sobie życia bez telefonu. Myślą o przyszłości i starają się planować swoje życie za kilkadziesiąt lat. Te dwa pokolenia mają problem z mówieniem o swoich kłopotach psychicznych. Żyjąc w świecie internetu i social-mediów, często to właśnie tam szukają sposób na rozwiązywanie problemów.

U pozostałych pokoleń sprawa wygląda inaczej i rzeczywiście zauważamy, że coraz częściej otwarcie mówią one o kwestiach swojej psychiki. Jak to zmienić? Należy postawić siebie i swoje zdrowie na pierwszym miejscu i nie bać się prosić o wsparcie. Po drugie warto szeroko edukować w tym zakresie. Szczególnie w większych miastach, jest znacznie większa doza zrozumienia i współczucia dla osób z problemami psychicznymi. Dobrze byłoby, gdyby ta doza była obecna również w innych miejscach, w tym w środowisku pracy.