#PrawoiZdrowie. Pacjenci nie mają pełnej wiedzy nt. swoich praw. Radca prawny wyjaśnia

Prawa pacjenta, czyli co to dokładnie jest?

Ustawa z dnia  6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2012 r., poz. 159) Dz.U. z 2012 r., poz. 159 jasno definiuje, do czego pacjent ma prawo. Wśród praw pacjenta wyróżniamy:

• prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej,
• prawo do poszanowania godności i intymności,
• prawo do wyczerpującej i zrozumiałej informacji o swoim stanie zdrowia,
• prawo do zachowania tajemnicy informacji na Twój temat,
• prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych,
• prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej Twojego stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń zdrowotnych,
• prawo do poszanowania Twojego życia prywatnego i rodzinnego,
• prawo do opieki duszpasterskiej,
• prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza,
• prawa w przychodni, ośrodku zdrowia, poradni, ambulatorium, aptece,
• prawa w szpitalu,
• prawo do dochodzenia swoich praw,
• prawo do zgłaszania niepożądanych działań produktów leczniczych,
• prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.

Każdy pacjent musi mieć świadomość, że ma równy dostęp do opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Każdy, kto ma prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, otrzymuje pomoc medyczną na takim samym poziomie - także w stanie nagłym, kiedy zagrożone jest życie chorego. Co więcej - można żądać od lekarza, by zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie, jeśli uważasz, że nie twój stan zdrowia tego wymaga. Jednak lekarz także ma prawo odmówić zasięgnięcia takiej opinii - jednak wszystko to - zarówno żądanie, jak i odmowa lekarza, muszą być odnotowane w dokumentacji medycznej.

Radca prawny w rozmowie z nami wskazał najważniejsze prawa pacjenta

W pierwszej kolejności należy wskazać, że każdemu pacjentowi, niezależnie od tego, czy korzysta z prywatnej czy publicznej opieki zdrowotnej, przysługuje pewien zakres szczególnych praw, który wynika z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku praw pacjenta. Ciężko jest wskazać, które prawa są najważniejsze, ale z pewnością szczególnie istotne są:
1) prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy
medycznej;
2) prawo dostępu do dokumentacji medycznej;
3) prawo do informacji;
4) prawo do poszanowania godności i intymności.

Na marginesie wspomnę, że zgodnie z informacjami opublikowanymi we wrześniu 2024 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli najczęściej łamanym prawem pacjenta było wspomniane prawo do informacji.

Krótka historia Praw Pacjenta w Polsce

W Polsce prawo do ochrony zdrowia jest fundamentalnym prawem zagwarantowanym obywatelom w artykule 68. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielenia świadczeń zakreśla ustawa.

Regulacje dotyczące ochrony praw pacjenta znajdują się w ustawie z dnia 31 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej, ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów oraz ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i dentysty. Dlaczego wymieniamy te ustawy? Ponieważ na ich podstawie w 1998 r. została opracowana Karta Praw Pacjenta.

Prawa pacjenta zostały dopiero skodyfikowane ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa obejmuje prawa pacjenta oraz obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, związanych z realizacją tych praw.

Prawo do informacji

Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Zdarzają się jednak przypadki, że lekarz w pierwszej kolejności informuje rodzinę pacjenta. Czy takie zachowanie lekarza budzi wątpliwości w kontekście prawnym?

Należy mieć na uwadze, że lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi przystępnej informacji m.in. o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Ale w sytuacjach wyjątkowych, w których rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta (np. rodzica dziecka) lub osobę upoważnioną przez pacjenta. Niemniej na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.

Każdy pacjent ma prawo pytać lekarza, rehabilitanta, pielęgniarkę lub położną o swój stan zdrowia - tyle razy, aż udzielone mu informacje będą dla niego jasne. Prawo do informacji o stanie zdrowia obejmuje rozpoznanie choroby, leczenie, planowane zabiegi, a także możliwe skutki terapii oraz skutki uboczne leczenia. Lekarz musi poinformować pacjenta także o tym, co może się wydarzyć w przypadku zaniechania leczenia.

Polacy nie znają swoich praw

W Polsce przeprowadzono badania na temat znajomości praw pacjenta wśród obywateli. Okazuje się, że nie znali oni większości swoich praw. Najczęściej deklarowali znajomość prawa do wyżywienia podczas hospitalizacji (86,1%), prawa do kontaktu osobistego lub telefonicznego z osobami z zewnątrz (81,6%) i prawa do opieki medycznej i leczenia (81,1%). Jest to tylko ułamek wiedzy - co piąty ankietowany nie wiedział, że ma prawo do wyboru lekarza, także podczas hospitalizacji.

Według analizy odpowiedzi pacjentów wykazano, że najwięcej osób nie znało prawa do odmowy uczestnictwa w  pokazach medycznych dla celów dydaktycznych (35,8%), prawa do odmowy uczestnictwa w eksperymencie medycznym (31,3%) oraz właśnie prawa do wyboru lekarza (21,9%).

Cykl rozmów z radcą prawnym w kontekście praw pacjenta ma za zadanie przybliżyć naszym czytelnikom wszystkie aspekty ich praw.

Źródła

Łukasz Hajduk, Monika Binkowska-Bury, Anna Jacek, Informowanie o prawach pacjenta przez personel medyczny , Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie Rzeszów 2011, 3, 348–358.