Z ADHD się nie wyrasta. Wielu dowiaduje się, że je ma dopiero w dorosłym życiu

Co to jest ADHD?

ADHD jest jednostką chorobową czy zaburzeniem, które łączy w sobie zaburzenia koncentracji uwagi i nadruchliwość. W czasach, gdy obecni pacjenci byli dziećmi, temat był w Polsce w pewnym stopniu zaniedbany. Objawy występowały, jednak były składane na zupełnie inne czynniki, np. twierdzono, że dana osoba nie jest inteligentna. Oznaki zaburzeń u osób, które aktualnie diagnozuję, przez wiele lat były bardzo dokuczliwe. Najstarszym zdiagnozowanym przeze mnie pacjentem jest osoba po 50. roku życia. Część pacjentów wyrasta z danych objawów, najczęściej z nadruchliwości. U wielu osób podstawowe symptomy pochodzą jednak z kręgu zaburzeń koncentracji uwagi. Są to również objawy nadruchliwości, jednak nieczęsto poprawiają się.

Jakie są objawy ADHD u dorosłych? Czy objawy u kobiet i u mężczyzn się różnią?

Bardzo często człowiek nie wyrasta z objawów, a po prostu zmieniają się ich oznaki. Człowiek dojrzewa, widzi jak powinien się zachowywać, by uzyskać akceptację otoczenia. Objawy nadruchliwości wielokrotnie przechodzą w wewnętrzny, nieprzyjemny niepokój. Wynikiem jest niemożność zrelaksowania się, brak poczucia komfortu. Mogą występować oznaki takie jak wiercenie się, bawienie różnymi rzeczami czy machanie nogą. Objawy związane z koncentracją uwagi są coraz bardziej dokuczliwe. Rozmawiając z pacjentami, obserwuję oznaki w ciągu ich życia. Często zwracają uwagę, że koncentracja we wczesnych etapach nauki nie była trudna, jednak wraz z czasem stała się coraz bardziej problematyczna. Osoby z ADHD mają dużą trudność, by skończyć rozpoczętą aktywność. Wiek dorosły jest niełatwy, szczególnie dla kobiet, które odczuwają duże obciążenie społeczne. Z jednej strony mają obowiązki domowe, a z drugiej pracę. Wymaga to planu działania, by wszystko ze sobą współgrało. Problem może nasilać się momencie pojawienia się dziecka. Objawy ADHD często są przekazywane w genach. Obserwacja i pilnowanie dziecka jest dodatkowym obciążeniem. U kobiet mogą rozwijać się wtedy oznaki np. natury depresyjnej. Oznaki ADHD u kobiet i mężczyzn mogą się różnić. Problem z diagnostyką osób dorosłych polega na powrocie do wieku dziecięcego. Różnice w symptomach u dzieci powodują, że dziewczynki są często niezdiagnozowane. Według badań, u chłopców przeważa część nadruchliwości. Są bardziej impulsywni, ruchliwi, a przynajmniej ta część objawów jest widoczna dla rodziców i nauczycieli. Często dane symptomy prowadzą do postawienia diagnozy i włączenia leczenia. U dziewczyn występują większe problemy z koncentracją uwagi. Moje dorosłe pacjentki często nie otrzymały odpowiedniego rozpoznania w wieku dziecięcym. Problemem jest również różnica w traktowaniu dzieci. Dziewczynki były częściej karane z powodu nadmiernej ruchliwości niż ich bracia. Prowadziło to do spokojnego zachowania na zewnątrz, jednak ogromnego niepokoju wewnątrz.

Jak osoba dorosła z ADHD funkcjonuje w życiu codziennym? Czy choroba może przeszkadzać w wykonywaniu obowiązków w pracy?

Objawy w wieku dorosłym są nieco mniej widoczne niż w dziecięcym. Oznaki nadruchliwości cofają się, przechodzą w rodzaj bardzo dużego niepokoju. W rezultacie człowiek cały czas się rusza, zmienia pozę czy bawi się czymś. Jest to zaburzenie, którego nie możemy włożyć w jeden sztywny szablon. Musimy patrzeć także na osobowość, wychowanie w rodzinie i nasilenie objawów. Niektóre osoby nie są w stanie wysiedzieć w gabinecie. Nadruchliwość różni się od występującej u dzieci, jednak nadal widać, że osoba nie wie co ma zrobić ze swoim ciałem. Zakres symptomów jest bardzo szeroki. Od objawów wewnętrznych, w którym nadruchliwość nie jest bardzo zauważalna, natomiast w środku występuje ogromny niepokój. Do objawów skrajnych, gdzie mimo dorosłego wieku osoba nie jest w stanie długo wysiedzieć. ADHD może bardzo przeszkadzać w życiu codziennym i zawodowym. U części pacjentów farmakoterapia nie jest wymagana. Są w stanie poradzić sobie z objawami i znajdują różne metody pomocy. Natomiast jest to inne funkcjonowanie niż w przypadku zdrowej osoby, zwłaszcza jeśli chodzi o koncentrację. Osoby z ADHD potrzebują dłuższego czasu nauki, częstego powtarzania i stworzenia specjalnych warunków do nauki. Pacjenci często uciekają od trudnych zadań, wymagających dużej koncentracji. Problemy mogą występować w szkole, pracy, ale też życiu codziennym. Czasem może powodować to konflikty małżeńskie czy relacyjne. W dzieciństwie obowiązki wykonywane były przez rodziców. W życiu dorosłym jest inaczej i zaczyna być to problematyczne. Często błędy wynikają z nieuwagi. Trzeba pracować bardzo wolno, by wykonać zadanie dokładnie. Niektórym trudno jest pracować w ten sposób, jednak szybsza praca generuje więcej błędów, co może być źle odbierane w pracy. Występują także objawy impulsywności. U chłopców są bardziej zauważalne i wyrażone. Impulsywność może mieć bardzo poważne konsekwencje. Może dotyczyć wchodzenia w relacje czy kończenia ich, podejmowania działań, nieprzemyślanego mówienia. Występują także problemy z hazardem lub nieopanowanymi zakupami. Objawy mogą bardzo utrudnić życie. Pacjenci jednak lubią wyzwania i będą doskonali w elementach, które dla nich są fascynujące. ADHD nie ma tylko minusów. Po pierwsze - dane osoby bardzo wytrwale dążą do celu. Po drugie – gdy występuje hiperfokus, są w stanie w ciągu jednej nocy zrobić tyle, ile normalna osoba zrobi w tydzień. W pewnych zakresach funkcjonują gorzej, jednak są też takie, w których będą genialne. Tego typu osoby są również bardzo kreatywne. Każdy jest potrzebny, jest to neuroróżnorodność - bogactwo człowieka.

Jak diagnozować i leczyć ADHD u dorosłych?

Jak zdiagnozować ADHD u osoby dorosłej?

Objawy zaczynają się w wieku dziecięcym. W celu postawienia diagnozy należy się do tego czasu cofnąć. Według najnowszych kryteriów jest to wiek poniżej 12. roku życia. Zwykle symptomy pojawiają się w okresie bardzo wczesnym. Przy postawieniu diagnozy w wieku potrzebna jest informacja na temat przeszłości od pacjenta. Dobrze byłoby mieć także informacje od otoczenia, czyli od rodziny czy nauczycieli. Objawy powinny występować w różnych środowiskach. Należy pamiętać, że w przypadku nowego środowiska, objawy mogły być mniej wyrażone. Występuje lub może występować wtedy lęk czy dystans. Dodatkowo należy wykluczyć inne jednostki chorobowe, które mogą dawać podobne objawy. Diagnostyka to z jednej strony psychiatria, z drugiej psychologia, ale także dużo wywiadów, czasem badania laboratoryjne. Nie ma kryteriów mówiących, że trzeba wykonać konkretny test. Mamy natomiast testy pomocne w postawieniu diagnozy, które systematyzują zadane pytania i odpowiedzi. W tej chwili korzystam z testu DIVA. Dopytuję o aktualne i dawne symptomy. Objawów do rozpoznania w życiu dorosłym jest pięć. Ich opis jest także inny u pacjenta dorosłego niż dziecka. W internecie można znaleźć kwestionariusze do samooceny. Wyniki będą mówiły, czy możemy szukać w tym kierunku. W celu postawienia diagnozy jest jednak potrzebny dokładny wywiad.

Jak leczyć ADHD u osoby dorosłej?

Są dwie możliwości leczenia ADHD. Z jednej strony jest psychoterapia. Pojawia się coraz więcej specjalistów, którzy mają wiedzę i doświadczenie w pracy z osobami z ADHD. Z drugiej strony, jeżeli objawy są wystarczająco nasilone i pacjent korzysta z pomocy terapeutycznej z niewystarczającym skutkiem, włączamy farmakologię. U osób dorosłych są to stymulanty lub leki niestymulujące. Najlepiej byłoby połączyć psychoterapię i farmakoterapię, jeżeli jest wymagana. Ważne, by terapia nie była zaniedbywana. U dorosłych pacjentów mogą występować także maskowane objawy ADHD. Często potrzebne są dodatkowe leki, ponieważ u pacjenta występują symptomy depresji czy lęku. Objawy depresji mogą być nasilone do tego stopnia, że będą w stanie ukryć oznaki ADHD.

Z Joanną Kamińską rozmawiała psychiatra dr n. med. Joanna Łazarczyk, absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Przez wiele lat pracowała w Klinice Psychiatrii UMB, gdzie zdobyła tytuł specjalisty. Uczestniczyła w kursie z interwencji kryzysowej, szkoleniu z terapii CBT skierowanym na traumę oraz pracy z żałobą. Regularnie uczestniczy w szkoleniach i uzupełnia wiedzę pod kątem najnowszych standardów. Obecnie zajmuje się diagnostyką i farmakoterapią zaburzeń psychicznych, a także prowadzeniem badań klinicznych w zakresie psychiatrii.