Schizofrenia - objawy, przyczyny, leczenie. Ekspert tłumaczy

Co to jest schizofrenia?

Schizofrenia to wieloczynnikowa choroba psychiczna. Uwarunkowana jest poprzez czynniki genetyczne, środowiskowe i społeczne. Schizofrenia dotyka 1% społeczeństwa na świecie, a szczyt zachorowań przypada między 18 a 30 rokiem życia. Co ciekawe, schizofrenia szybciej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet. U mężczyzn jest to wiek 18 – 25 lat, a u kobiet 25 - 35 lat. Drugi pik choroby u kobiet wynosi 44 - 49 lat, czyli tak naprawdę można zachorować w każdym wieku. Nie zapominajmy również o tym, że na schizofrenię cierpią także dzieci.

Jakie są przyczyny schizofrenii? Czy schizofrenia to choroba dziedziczna?

Czynniki genetyczne zwiększającą podatność na zachorowanie na schizofrenię. Osoby blisko spokrewnione z chorującymi na schizofrenię mają wyższe ryzyko wystąpienia choroby, co jednak nie oznacza, że zachorują. W przypadku, kiedy jeden z rodziców cierpi na schizofrenię, prawdopodobieństwo wystąpienia jej u potomstwa wynosi 20%. Kiedy schizofrenia dotyczy obojga rodziców, ryzyko rozwoju choroby u dzieci wzrasta jeszcze bardziej. Nie ma jednak 100 – procentowej pewności, że dziecko zachoruje na schizofrenię. Ważne są czynniki środowiskowe i społeczne, czyli to, w jaki sposób dana osoba była wychowywana, czy ma jakieś traumy, w jakim środowisku żyła i w jakim przebywa obecnie.

Czy zażywanie narkotyków może przyczynić się do rozwoju schizofrenii?

Narkotyki takie jak amfetamina, pochodne amfetaminy, kokaina, a nawet marihuana- zwiększa sześciokrotnie możliwość przejścia epizodu psychotycznego w schizofrenię. Psychozy po narkotykowe przebiegają podobnie do objawów schizofrenii, natomiast nie są tym samym. Może zdarzyć się tak, że pacjent będzie miał podwójną diagnozę, czyli uzależnienie od środków psychoaktywnych i schizofrenię.

Czy alkoholizm może prowadzić do schizofrenii?

Po alkoholu występują tak zwane psychozy alkoholowe. Może pojawić się też np psychoza Korsakowa. Są to objawy podobne do objawów schizofrenicznych, jak na przykład głosy i urojenia, jednak o innym typie niż w schizofrenii. Może również wystąpić zespół Otella, w którym się pojawiają urojenia zdrady małżeńskiej, jednak nie są one typowe dla schizofrenii. Jakie są typowe objawy schizofrenii?

Jako psychiatrzy dzielimy objawy schizofrenii na dwa rodzaje: pozytywne i negatywne. Objawy wytwórcze, czyli pozytywne nie mają nic wspólnego z „pozytywnością”, a ich nazwa wynika z tego, że są nadmiarowe w stosunku do stabilnego stanu psychicznego. Do objawów pozytywnych należą m.in. urojenia i halucynacje typowe dla schizofrenii. Pacjent myśli, że ktoś go kontroluje, obserwuje, a nawet zna jego myśli. Chory może interpretować informacje z radia czy telewizji, jako pewne znaki dotyczące jego osoby. Objawy ubytkowe, czyli negatywne powodują wycofanie się pacjenta z życia. Chory żyje w swoim świecie, zamyka się w domu i izoluje się od ludzi. Osoby, które kiedyś były aktywne, uczyły się i pracowały, nagle tracą motywację do wszelkich aktywności. W objawach negatywnych wycofanie się z życia może trwać miesiącami, a nawet latami.

Czy objawy schizofrenii rozwijają się powoli i narastają? Czy zazwyczaj pojawiają się nagle i są intensywne?

Schizofrenia może przebiegać różnie. Może być tak, że objawy będą narastać, wybuchnie psychoza i będzie to jeden epizod psychotyczny, który już więcej się nie powtórzy. Dzięki odpowiedniemu leczeniu i wdrożeniu pewnych technik psychologicznych (psychoedukacji czy psychoterapii) pacjent będzie dobrze funkcjonował, a objawy nie powrócą. Schizofrenia może też przebiegać falowo, a więc będą występować kolejne epizody psychotyczne, przerywane okresami remisji, czyli wycofania się tych objawów. W tym czasie pacjent może normalnie funkcjonować, pracować i tworzyć relacje. Zdarza się również tak, że schizofrenia przebiega przewlekle i epizody psychotyczne towarzyszą choremu do końca życia.

Czy w schizofrenii występują halucynacje wzrokowe, jakie zostały przedstawione w filmie “Piękny umysł”?

W schizofrenii w większości występują pseudohalucynacje słuchowe, ale mogą pojawić się także omamy innego typu, m.in. czuciowe, dotykowe, a także wzrokowe. Halucynacje wzrokowe nie są jednak charakterystyczne dla schizofrenii. Częściej diagnozowane są u dzieci niż u dorosłych. Jeśli chodzi o typowe objawy schizofrenii, lepiej odzwierciedla je film “Wyspa tajemnic”. Możemy w nim zobaczyć jak chory interpretuje rzeczywistość, wchodzi w swój świat i ciężko mu z niego wyjść.

Czy schizofrenię mogą wywołać okoliczności zewnętrzne?

Istnieje teoria podatności na stres. Każdy z nas doświadcza różnych kryzysów psychicznych i niektóre z nich mogą przekroczyć naszą możliwość zaadoptowania się do danej sytuacji. Jeśli ktoś ma podatność na schizofrenię, w takiej sytuacji choroba może wystąpić.

Schizofrenia dwubiegunowa a choroba afektywna dwubiegunowa – jak je odróżnić?

Chorobę afektywną dwubiegunową charakteryzują objawy manii i depresji, czyli okresy podwyższonego nastroju i dużej energii, naprzemiennie z fazami obniżonego nastroju i spadku aktywności. W większości przebiega to bez psychozy. Czasami bywa tak, że w chorobie afektywnej dwubiegunowej mogą pojawić się epizody psychotyczne, np. w przebiegu manii są to urojenia wielkości. Nie są one jednak charakterystyczne dla schizofrenii. Jeśli chodzi o schizofrenię dwubiegunową, nie mamy takiego rozpoznania. Myślę, że chodzi tu o zaburzenie schizoafektywne, czyli psychozę, w której występują halucynacje i urojenia jednoczasowo z zaburzeniami nastroju.

Czym się różni psychoza od schizofrenii?

Schizofrenia to jedna z psychoz, czyli jest psychozą schizofreniczną. Psychozę można porównać do dużego worka z objawami. Wyróżniamy różne psychozy, m.in. ostre zaburzenia psychotyczne, zaburzenia schizotypowe, chorobę schizoafektywną, paranoję. Czasami są bardzo podobne do objawów schizofrenii, ale mimo wszystko różnią się przebiegiem, objawami i czasem ich występowania.

Jakie wyróżniamy rodzaje schizofrenii?

W starym systemie są wymienione rodzaje schizofrenii, jednak obecnie nie rozpoznajemy już jej podtypów. Bardziej skupiamy się na funkcjonowaniu pacjenta i na takich czynnikach jak: fazy choroby, przebieg epizodów, przewlekłość objawów i remisje.

Jak wygląda leczenie schizofrenii? Gdzie należy szukać pomocy?

Leczeniem schizofrenii zajmują się psychiatrzy, którzy mają doświadczenie i wiedzę na ten temat. W pierwszej kolejności przeprowadzamy wywiad z pacjentem i zbieramy informacje od jego bliskich, aby postawić odpowiednią diagnozę. Kiedy istnieją ku temu przesłanki, zlecamy badania, żeby wykluczyć inne choroby z kręgu chorób psychicznych, bądź też neurologicznych czy endokrynologicznych. W chwili obecnej jesteśmy podczas reformy psychiatrii w Polsce i powstają Centra Zdrowia Psychicznego, świadczące ambulatoryjne leczenie psychiatryczne. Ponadto placówki te dysponują zespołem leczenia środowiskowego, które oferuje pomoc domową. W sytuacji, kiedy pacjent nie może bądź nie chce dotrzeć do poradni, pomoc jedzie do pacjenta. Może to być pielęgniarka środowiskowa, terapeuta lub lekarz. W Centrum Zdrowia Psychicznego istnieje też oddział dzienny, gdzie pacjent może się rehabilitować. Jeśli istnieje taka potrzeba, wysyłamy chorego do szpitala psychiatrycznego. Warto wspomnieć, że działają stowarzyszenia i fundacje dla rodzin osób chorujących psychicznie, które prowadzą mieszkania chronione, pozwalające pacjentom powrócić do samodzielnego życia.

Czy schizofrenia jest wyleczalna? Czy pacjent musi brać leki do końca życia?

Przy pierwszym epizodzie schizofrenii, zaleca się, aby pacjent przyjmował leki przez okres co najmniej dwóch lat. Z naszych obserwacji wynika, że jeśli chory odstawi je wcześniej, objawy wrócą. Przy kolejnych epizodach, okres farmakoterapii wydłuża się do 5 lat. Niestety czasem pacjent musi brać leki przez całe życie. Warto podkreślić, że dążymy nie tylko do zniwelowania objawów choroby, ale także do powrotu pacjenta do życia w społeczeństwie. Zależy nam, aby pacjent mógł normalnie pracować, uczyć się i budować relacje. To jak pacjent radzi sobie w codziennym funkcjonowaniu ma znaczący wpływ na to, czy decydujemy się na odstawienie przez niego leków.

Czy leki na schizofrenię mają działania niepożądane?

Tak jak wszystkie leki, mają działania niepożądane. Każdy pacjent chory na schizofrenię wymaga indywidualnego podejścia. Zawsze staramy się dopasować leki tak, aby zminimalizować skutki uboczne. Bierzemy także pod uwagę inne choroby współistniejące, które może mieć pacjent. Stosujemy leki przeciwpsychotyczne, tak zwane neuroleptyki, z których wyróżniamy leki klasyczne i atypowe. Dawniej podawano leki klasyczne, które miały wiele skutków ubocznych. Pacjenci skarżyli się na sztywności i poruszali się tak, jakby cierpieli na zespół parkinsonowski. Obecnie stosuje się leki atypowe, które nie powodują tego typu dolegliwości. Są jednak obarczone innymi działaniami niepożądanymi, które staramy się zminimalizować przy indywidualnym doborze terapii. Często pacjent w ogóle nie odczuwa skutków ubocznych. Zależy nam, żeby osoba chorująca dobrze tolerowała leki, aby była zadowolona z efektów leczenia i nie zaprzestała terapii.

Czy psychoterapia może pomóc w leczeniu schizofrenii?

W schizofrenii bardzo dobry rezultat daje trening metapoznawczy, który uczy pacjenta, jak odróżniać urojenia od rzeczywistości.

Co zrobić, kiedy chory na schizofrenię nie chce się leczyć?

W Centrach Zdrowia Psychicznego funkcjonuje tak zwany punkt zgłoszeniowo - koordynacyjny, który ma za zadanie skoordynować leczenie w ciągu trzech dni od otrzymania informacji, np. od bliskich chorego. Istnieje także funkcja asystenta zdrowienia. Są to osoby po kryzysach psychicznych, również po schizofrenii, obecnie będące w stabilnym stanie psychicznym. Przechodzą odpowiednie przeszkolenie i dzięki swojemu doświadczeniu mogą pomagać pacjentom chorującym psychicznie. W sytuacji, kiedy pacjent nie może bądź nie chce dotrzeć do poradni, pomoc jedzie do pacjenta.

Jakie środki prawne możemy zastosować w sytuacji zagrażającej życiu osoby chorej, która nie chce się leczyć?

Reguluje to ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, która mówi o tym, że jeśli ktoś choruje psychicznie i zagraża swojemu zdrowiu lub życiu, może być hospitalizowany bez własnej zgody. Co mają zrobić rodziny osoby przewlekle chorej, która nie chce się leczyć a nie spełnia tych przesłanek? Można zwrócić się do sądu w trybie wnioskowym o leczeniu takiej osoby i w ciągu 30 dni sąd musi odpowiedzieć. Należy dołączyć zaświadczenie od psychiatry, który zbadał chorego. Czasami nie udaje się tego zrobić właśnie ze względu na to, że pacjent odmawia badania i wtedy trzeba to przedstawić we wniosku. Staramy się zawsze rozmawiać z pacjentem i przekonać go podjęcia leczenia. Jeśli jednak chory odmawia, a zagraża swojemu zdrowiu lub życiu i wynika to z choroby psychicznej nie ma innych możliwości i musi zostać zabrany , czasami również karetką do szpitala psychiatrycznego.

Do czego może doprowadzić nieleczona schizofrenia?

Przewlekła schizofrenia powoduje, tak jak rozmawialiśmy, przerwanie linii życiowej, załamanie jej. Chory zamyka się w swoim świecie, izolując się od ludzi i rezygnując ze wszystkich aktywności. Pacjent może przez wiele lat nie wychodzić z domu, nawet do sklepu. Nie jest w stanie wykonywać żadnych obowiązków, nie ma zainteresowań i po prostu wegetuje. Powoduje to dużo cierpienie zarówno dla chorego jak i dla jego bliskich. Jeśli pacjent nie ma rodziny, choroba może doprowadzić go do bezdomności. Zdarza się też tak, że trafia do domu opieki społecznej, co dla osoby w młodym wieku jest tragedią życiową. Warto wspomnieć, że 50% chorych na schizofrenię doświadcza innych chorób somatycznych, które zazwyczaj nie są leczone. Pacjent nie chodzi do lekarza, nie bada się i nie przyjmuje leków, co może powodować jego szybszą śmierć. Najpoważniejszym skutkiem nieleczonej schizofrenii jest samobójstwo. Według danych statystycznych, 10% osób chorujących na schizofrenię popełnia samobójstwo. Dlatego leczenie schizofrenii to nierzadko ratowanie życia pacjenta.

Z Joanną Kamińską rozmawiał dr Bartłomiej Kubacki, psychiatra i terapeuta z ponad 20-letnią praktyką. Ukończył Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Doświadczenie zdobywał m.in. w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, w Szpitalu „Drewnica” w Ząbkach, w Szpitalu „Zdroje” w Szczecinie, w Klinice Psychiatrii PUM w Szczecinie, w Zespole Leczenia Środowiskowego w Otwocku, w Oddziale Leczenia Uzależnień w Otwocku, w Zespole Leczenia Środowiskowego Osób z Autyzmem w Warszawie, w Centrum Origin w Otwocku (ZOL), w Centrum Medycznym Petra (dla Cudzoziemców) w Warszawie, w Poradniach Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Szczecinie, Stargardzie, Otwocku, Piasecznie oraz w Warszawie. Dodatkowo ukończył studia na kierunku Zarządzanie w Służbie Zdrowia, a także Kurs Terapii Systemowej.