Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego – podobieństwa i różnice. Rozmowa z ekspertem

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna - czym są?

Obie te jednostki chorobowe zaliczamy do grupy, którą określamy jako nieswoiste choroby zapalne jelit. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest przewlekłą chorobą rozlaną, zapalną, dotyczącą głównie błony śluzowej. Lokalizuje się w odbytnicy, bądź w odbytnicy i w pozostałej części jelita grubego.

Jeśli chodzi o chorobę Leśniowskiego-Crohna, tutaj mówimy także o przewlekłej chorobie zapalnej, ale w przeciwieństwie do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, obejmuje ona całą grubość ściany jelita i może też występować w innych częściach przewodu pokarmowego. Czyli w tym przypadku zmiany mogą być zlokalizowane zarówno w jamie ustnej, w żołądku, jelicie cienkim, jelicie grubym i odbytnicy.

Obie te choroby są przewlekłe, przebiegają rzutami i okresami remisji. Mamy więc aktywną chorobę i po jakimś czasie, pod wpływem leczenia, jest ona ogłuszona, czyli w okresie remisji.

Niepokojące jest to, że zwiększa się ilość rozpoznania tych chorób, w szczególności w krajach rozwiniętych. Schorzenia te dotyczą głównie osób młodych. Szczyt zachorowań przypada między 20. a 40. rokiem życia. Drugi szczyt jest powyżej 60. roku życia.

Skąd wzięła się nazwa Leśniowskiego-Crohna?

Na świecie, poza Polską używa się nazwy choroba Crohna. Crohn był to lekarz, który po raz pierwszy opisał medycznie tę jednostkę chorobową. Natomiast Leśniowski był chirurgiem pochodzącym z Polski, który już wcześniej opisał przypadek tej choroby. Zatem w Polsce uważamy, że ta jednostka chorobowa powinna nazywać się chorobą Leśniowskiego-Crohna i tak jest określana. Na świecie jednak funkcjonuje nazwa - choroba Crohna.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna - objawy i przyczyny

Jakie są objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego głównie dotyczy odbytnicy, bądź odbytnicy i okrężnicy. Podstawowym objawem jest biegunka z domieszką krwi, czyli luźne wypróżnienia krwiste. Ich częstotliwość może wynosić nawet 20 razy na dobę, więc bardzo dużo. Luźnym wypróżnieniom mogą towarzyszyć bóle brzucha, stany gorączkowe, wzdęcia, a z postępem czasu trwania choroby także spadek masy ciała. Jeśli zmiany zlokalizowane są w dystalnej postaci, zamiast luźnych wypróżnień mogą pojawić się zaparcia. Jest to często mylące i mówimy tutaj głównie o objawach jelitowych.

Jakie są objawy choroby Leśniowskiego-Crohna?

Jeżeli chodzi o chorobę Leśniowskiego-Crohna to najczęstszym miejscem jej występowania są okolice tzw. krętniczo-kątnicza, czyli miejsce, gdzie łączy się jelito cienkie z grubym. Podstawowym objawem jest ból prawego śródbrzusza, czyli mówiąc wprost po prawej stronie pępka. Jeżeli zmiany lokalizują się wyżej np. w jamie ustnej, mamy do czynienia z trudno gojącymi się, bądź w ogóle niegojącymi się aftami i owrzodzeniami w jamie ustnej. Jeżeli choroba atakuje przełyk, odczuwalny jest dyskomfort przy przełykaniu i mogą pojawić się objawy choroby refluksowej. Jeśli chodzi o zmiany umiejscowione w żołądku i dwunastnicy, mogą występować bóle brzucha (trochę wyżej zlokalizowane), nudności i wymioty. Możemy też podejrzewać chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. W przypadku zmian w jelicie grubym, podobnie jak we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, pojawia się biegunka, ale rzadziej z domieszką krwi.

Znamienne dla obu chorób jest to, że istnieje duża gama objawów pozjelitowych, co oznacza, że schorzenia te mogą przebiegać także z objawami spoza przewodu pokarmowego. Najczęściej są to zapalenia skóry. Możemy wtedy mieć do czynienia z rumieniem guzowatym, który objawia się ciemno-wiśniowymi guzami, bardzo tkliwymi przy dotyku, najczęściej w okolicy piszczeli. Może również pojawić się zgorzelinowa postać zapalenia skóry, czyli trudno gojące się owrzodzenia. Może przyjmować postać oczną, m.in. zapalenie błony naczyniowej oka. Mogą również występować niecharakterystyczne zapalenia stawów obwodowych, bądź osiowych kręgosłupa. Znamienne dla tych chorób są także objawy w okolicy odbytu, czyli zmiany okołoodbytowe. Mówimy tutaj o nawracających szczelinach odbytu, o przetokach jelitowo-odbytowych, o nawracających ropniach okołoodbytowych. Zatem zakres objawów tych chorób jest dosyć spory.

W chorobie Leśniowskiego-Crohna, częściej niż we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego spotykamy zmiany okołoodbytowe i tutaj mówimy o przetokach okołoodbytowych, czyli jelitowo-odbytowych. Możemy je zdiagnozować badaniem fizykalnym, a także w badaniach obrazowych, czyli wykonując rezonans magnetyczny miednicy mniejszej i jamy brzusznej. Niekiedy są widoczne ujścia w badaniach endoskopowch. W chorobie Leśniowskiego-Crohna spotykamy też przetoki jelitowo-jelitowe, czyli położone trochę wyżej i jelitowo-pęcherzowe, czyli umiejscowione między jelitami i pęcherzem moczowym. Mówimy tutaj np. o nawracających, trudno gojących się infekcjach układu moczowego, bądź jelitowo-pochwowych. Występują także przetoki jelitowo-skórne, kiedy ujście przetoki jest nie w okolicy odbytu, a w obrębie jamy brzusznej.

Czy zmiany okołoodbytowe mogą być mylone z hemoroidami?

Przy badaniu fizykalnym, specjalista proktolog nie powinien mieć problemu z rozpoznaniem. Natomiast jeżeli chodzi o pacjentów i dolegliwości, jak najbardziej mogą być mylące. Znamiennym objawem dotyczącym szczeliny odbytu jest np. ból będący bardzo często mylony właśnie z chorobą hemoroidalną. Warto jednak zaznaczyć, że ból w chorobie hemoroidalnej należy do rzadkości. Nawracające wycieki ropne z okolicy odbytu (mówimy tutaj o przetokach jelitowo-odbytowych), stany gorączkowe i dolegliwości bólowe mogą sugerować obecność ropnia okołoodbytowego.

Czy we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego zawsze występuje krwawienie?

Jest to faktycznie najczęstszy objaw, ale nie zawsze musi się pojawiać. Zdarzają się przypadki pacjentów bez krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Jakie są przyczyny wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna?

W obu jednostkach chorobowych jedna, podstawowa przyczyna nie jest znana. Przyjmuje się, że są to choroby wieloczynnikowe, występujące u osób z predyspozycjami genetycznymi poprzez zadziałanie czynnika zewnętrznego, środowiskowego. Głównie są to stres oraz infekcje przewodu pokarmowego. Jeśli chodzi o jednostkę Leśniowskiego-Crohna, palenie papierosów stanowi istotny czynnik ryzyka. Podsumowując, musimy mieć predyspozycje genetyczne i czynnik zewnętrzny, pod wpływem których pojawiają się zaburzenia immunologiczne i rozwój stanu zapalnego.

Jaki wpływ na chorobę Leśniowskiego-Crohna ma palenie papierosów?

Palenie wyrobów tytoniowych jest jednym z czynników, który może indukować rzut, bądź samą chorobę Crohna. Przy obu schorzeniach nie powinniśmy palić papierosów, jednak w szczególności jest to niewskazane przy chorobie Crohna. Istnieją ośrodki prowadzące biologiczne leczenie choroby Crohna, które dyskwalifikują pacjentów palących wyroby tytoniowe.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna - leczenie i diagnostyka

Jak leczyć wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna?

Obie choroby przebiegają rzutami, czyli okresami zaostrzenia i remisji. Leczenie w fazie początkowej ma na celu zaindukowanie remisji, gdyż schorzeń tych nie jesteśmy w stanie wyleczyć. Są to choroby przewlekłe, więc to co możemy zrobić, to ogłuszać, czy hamować stan zapalny. W pierwszym momencie stosuje się preparaty i leki, które redukują remisję. Następnie, w drugiej fazie stosuje się leki podtrzymujące remisję, aby nie dochodziło do zaostrzeń i pacjent w większości przypadków mógł normalnie funkcjonować.

Leki dobierane sią w zależności od tego, gdzie zlokalizowane są zmiany. Jeśli chodzi o chorobę Leśniowskiego-Crohna, zmiany mogą być umiejscowione w górnym i dolnym odcinku. W przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, choroba może dotyczyć tylko odbytnicy (tzw. postać dystalna), lewej połowy jelita grubego, nieprzekraczająca tzw. zagięcia śledzionowego, bądź zajmować całe jelito. Tutaj podstawą są leki przeciwzapalne z grupy aminosalicylanów . Jeżeli rzut jest ciężki, bądź średnio ciężki, mogą być stosowane glikokortykoidy . W ostatnim czasie wykorzystujemy także immunosupresje i leki tak zwane biologiczne. Są one rekomendowane w warunkach szpitalnych pod opieką danych jednostek szpitalnych, które się w tym specjalizują, czyli oddziałów gastroenterologicznych, w powikłaniach bądź stanach zagrożenia życia, takich jak: zwężenie, perforacja jelita grubego lub jelita cienkiego, przetoki pęcherzowo-jelitowe lub jelitowo-jelitowe.

Czasami zalecane jest leczenie operacyjne. Przyjmuje się, że u około 40-50% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna w przebiegu około dziesięciu lat trwania choroby, będzie wymagane leczenie operacyjne.

W przypadku obu chorób, kiedyś dieta była tematem kontrowersyjnym. W dalszym ciągu część środowiska uważa, że osoby z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit powinny unikać przetworów mlecznych, żeby nie dostarczać białka, które może indukować stan zapalny. W ostatnim czasie badania wykazały, że w okresie remisji, a także zaostrzenia, dieta powinna być przede wszystkim zbilansowana. Powinniśmy zdrowo się odżywiać, unikać czynników stresogennych i palenia papierosów oraz prowadzić zdrowy styl życia. W zaawansowanych postaciach choroby, gdy mówimy o bardzo dużym spadku masy ciała, bądź wyniszczeniu pacjenta, potrzebne może być żywienie dojelitowe, a nawet pozajelitowe.

Czy zaleca się przyjmowanie probiotyków?

Ogólnie z probiotykiami należy uważać, gdyż wbrew powszechnej wiedzy, istnieje mało wskazań do leczenia probiotycznego. Poza tym warto pamiętać o tym, że duża część probiotyków jest rejestrowana w naszym kraju jako suplementy diety, więc tak naprawdę nie ma nad nimi kontroli. Najlepiej leczyć się probiotycznie pod okiem lekarza, jeżeli pacjent tego wymaga.

Do czego mogą prowadzić nieleczone wrzodziejące zapalenie jelita grubego i zespół Crohna?

Powikłania, jakie mogą się pojawić to przede wszystkim zmiany okołoodbytowe. Obie choroby są przewlekłe i wyniszczające, czyli prowadzące do wyniszczenia, a w ostateczności do zgonu pacjenta. Schorzenia te wiążą się ze zwiększonym ryzykiem występowania raka jelita grubego, w szczególności postać, która zajmuje jelito grube. Tacy pacjenci trafiają pod opiekę pracowni endoskopowej i poradni gastroenterologicznej do tzw. nadzoru onkologicznego. U takich pacjentów w ciągu trwania choroby w okresie od 6 do 8 lat od rozpoznania, powinien być stosowany nadzór endoskopowy, który polega na wykonywaniu pełnej kolonoskopii z pobraniem wycinków. Częściowo wykonuje się biopsje, czyli co 10 centymetrów pobierane są cztery wycinki tzw. biopsje kwadrantowe. W dzisiejszych czasach przy rozwoju endoskopii możemy posiłkować się endoskopią wirtualną, bądź chemiczną i pobierać zmiany z miejsc podejrzanych. W zależności od postaci choroby i chorób współtowarzyszących, endoskopie wykonuje się co rok, co trzy lub co pięć lat.

Obie choroby, jeśli nie są leczone, mogą predysponować do raka jelita grubego, chorób nowotworowych z zakresu dróg żółciowych, wyniszczenia, perforacji jelita, czy do niedokrwistości, krwawień i zagrożenia życia.

Jak zdiagnozować wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna?

Kluczowy będzie dobrze zebrany wywiad, badanie fizykalne oraz badania laboratoryjne. Charakterystyczne dla tych jednostek są podwyższone markery stanu zapalnego, czyli mówimy tutaj o leukocytozie i podwyższonych wartościach CRP bądź OB. Obecnie, często wykorzystuje się badanie w kale poziomu specyficznego białka, które nazywamy kalprotektyną. W obu jednostkach chorobowych będzie on podwyższony.

Jeśli chodzi o wrzodziejące zapalenie jelita grubego, podstawą rozpoznania jest endoskopia i sigmoidoskopia, czyli badanie enodskopowe dolnego odcinka odbytnicy, bądź pełna kolonoskopia, która pozwala zobrazować całe jelito grube i końcowy odcinek jelita cienkiego.

W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna diagnostyka jest trudniejsza, gdyż choroba może być zlokalizowana w różnych miejscach. Jeżeli zmiany występują tylko w górnym odcinku, trzeba posiłkować się gastroskopią. Jeżeli mamy zmiany w jelicie cienkim, pojawiają się trudności diagnostyczne i sięgamy po badania obrazowe, czyli tomografię komputerową jamy brzusznej i rezonans magnetyczny, ale w specjalnym protokole enterografii, bądź enteroklizy, czyli dedykowanym do zobrazowania głównie jelita cienkiego. Niestety tutaj nie mamy możliwości pobrania wycinków.

Jeżeli chodzi o endoskopię, możemy wykorzystać bardzo modną w ostatnim czasie kapsułkę endoskopową, lecz ona również w dalszym ciągu pozwala nam tylko zobrazować zmiany. Obecnie trwają prace, aby mogła także wykonywać biopsję. Badaniem, które umożliwia pobieranie wycinków z jelita cienkiego jest enteroskopia dwu, bądź jednobalonowa. Natomiast jest ono trudne techniczne i dosyć obciążające dla pacjenta, ponieważ trzeba zaintubować jelito cienkie od strony żołądka, a następnie od strony jelita grubego. Odbywa się to w warunkach szpitalnych z opieką anestezjologiczną. Podsumowując, należy podejść do pacjenta holistycznie, czyli wziąć pod uwagę wywiad, objawy, wyniki badań obrazowych, laboratoryjnych i endoskopii.

Co różnicuje wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna od zespołu jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego w większości przypadków jest głównie zaburzeniem czynnościowym, bez zmian organicznych. Co za tym idzie, nie widzimy charakterystycznych zmian w endoskopii i w badaniach histopatologicznych. Dolegliwości mogą być jednak podobne. Zespół jelita drażliwego czy zespół SIBO mogą występować w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, czyli iść z nimi w parze, co zdarza się dość często. W nieswoistych chorobach zapalnych mamy jednak zmiany organiczne, czyli zmiany mikroskopowe, endoskopowe, które prowadzą do wyniszczenia, a nieleczone mogą doprowadzić do zgonu. Jelito drażliwe wywołuje głównie dolegliwości, ale nie daje zmian obrazowych, histopatologicznych i endoskopowych.

Czy niskie OB i CRP wykluczają obecność wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna?

Badania OB i CRP, czyli wykładniki stanu zapalnego pomagają w diagnostyce, jednak jest wiele pacjentów, którzy nie mają mocno podwyższonych danych jednostek, nie mówiąc w zakresie normy, w szczególności CRP. Badania te są czułe w około 60-70%.

Czy badanie tomografii z kontrastem może wykryć polipy, wrzody lub inne zmiany w jelitach i jamie brzusznej?

Badanie tomografii komputerowej z kontrastem służy głównie do obrazowania narządów miąższowych. Nie jest to jednak badanie typowo dedykowane do oceny jelita grubego. W tym przypadku zalecana jest kolonoskopia. Można jednak wspomóc się badaniem tomografii komputerowej, ale w specjalnym protokole tzw. enteroklizy.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna - podobieństwa i różnice

Jakie są główne podobieństwa obu chorób?

Jeżeli chodzi o podobieństwa, są to choroby przewlekłe, zaliczane do nieswoistych zapaleń jelit, przebiegające z okresami remisji i zaostrzeń. Oba schorzenia w dalszym ciągu nie mają poznanej przyczyny głównej i są nieuleczalne, a ich leczenie ma charakter objawowy.

Jakie są główne różnice obu chorób?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego obejmuje błonę śluzową, głównie jelita grubego. Lokalizacja jest ciągła, zaczyna się w 95% od odbytnicy i stan zapalny idzie do góry, czyli zajmuje głównie odbytnicę, bądź odbytnicę i okrężnicę. Natomiast w chorobie Leśniowskiego-Crohna stan zapalny obejmuje całą grubość danego odcinka przewodu pokarmowego. Zmiany mogą lokalizować się nie tylko w jelicie grubym, ale w każdym odcinku przewodu pokarmowego.  Zmiany nie są ciągłe, czyli oglądając je w endoskopii, widnieją odcinki zapalenia poprzeplatane odcinkami zdrowej śluzówki. W chorobie Leśniowskiego-Crohna częściej występują zmiany poza jelitowe i zmiany okołoobytowe. Przyjmuje się, że szczyt zachorowań na chorobę Crohna przypada na około 20-30 rok życia, natomiast na wrzodziejące zapalenie jelita grubego na około 20-40 rok życia.

Która z chorób jest poważniejszym schorzeniem?

Wszystko zależy od postaci choroby. W praktyce klinicznej, zazwyczaj choroba Leśniowskiego-Crohna ma cięższy przebieg niż wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Możemy mieć także do czynienia z postacią niezaklasyfikowaną, czyli posiadającą cechy jednej i drugiej jednostki chorobowej. W praktyce lekarskiej spotykamy także tzw. konwersje, czyli przejście jednej jednostki chorobowej w drugą.

Z Joanną Kamińską rozmawiał gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow, wykształcony i doświadczony specjalista chorób wewnętrznych oraz gastroenterologii. Specjalizuje się w samodzielnym wykonywaniu badań diagnostycznych i zabiegowych z zakresu endoskopii. Swoje kwalifikacje podnosił podczas wieloletniej praktyki zarówno w szpitalach, jak i poradniach prywatnych (Medicover, Luxmed). Był uczestnikiem licznych kongresów międzynarodowych i krajowych z zakresu gastroenterologii i chorób wewnętrznych. Posiada Certyfikat ukończenia kursu z Zaawansowanych Technik Badań i Zabiegów Endoskopowych oraz Certyfikat w Dziedzinie Ochrony Radiologicznej Pacjenta. Ukończył kurs ECPW w Brukseli, a także podstawowy kurs USG jamy brzusznej Roztoczańskiej Szkoły Ultrasonografii. Ponadto odbył staż z Medycyny Tropikalnej w Madonna University w Nigerii.

***

Chcesz podzielić się swoją historią na portalu Pacjenci.pl? Opisz ją dla nas i innych pacjentów. Możesz dołączyć swoje zdjęcie. A jeśli wolisz pozostać anonimowa lub anonimowy, zaznacz to :) Kontakt: redakcja@pacjenci.pl