Celiakia - objawy, przyczyny, leczenie, dieta. Ekspert tłumaczy
Coraz częściej u dzieci i dorosłych diagnozuje się nietolerancje pokarmowe, m.in. na gluten. Jednym z rodzajów nietolerancji na gluten jest celiakia, choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym. Jakie są objawy celiakii? Jak powstaje celiakia? Jak leczyć celiakię? Co jeść, a czego unikać? Na te i inne pytania odpowiada gastroenterolog, lek. med. Jacek Kowerzanow.
Co to jest celiakia?
Celiakia, potocznie nazywana nietolerancją glutenu to przewlekła, wielonarządowa choroba autoimmunologiczna, która występuje u osób z danymi predyspozycjami genetycznymi w odpowiedzi na spożywanie pokarmów bogatych w gluten. Gluten to mieszanina białek znajdujących się w zbożach, takich jak m.in. pszenica, żyto i jęczmień. Jest to choroba dość powszechna i dotyczy około 1% populacji. Wcześniej celiakia wiązana była z okresem dzieciństwa, jednak w ostatnim czasie okazuje się, że ponad 70% rozpoznań dotyczy osób powyżej 20. roku życia. W zależności od predyspozycji genetycznych i pojawiających się czynników zewnętrznych, celiakia może ujawniać się w każdym wieku.
Jakie są objawy celiakii?
W tak zwanej postaci klasycznej mamy do czynienia głównie z objawami z przewodu pokarmowego. Pacjenci uskarżają się najczęściej na luźne wypróżnienia z towarzyszącymi wzdęciami i bólami brzucha. Bóle te są niecharakterystyczne i mogą mieć różne umiejscowienie. W miarę postępu choroby obserwujemy także spadek masy ciała. Tak jak wcześniej wspomniałem, jest to choroba wielonarządowa. W postaci nieklasycznej bądź subklinicznej, oprócz dolegliwości jelitowych mogą także pojawić się objawy spoza przewodu pokarmowego, m.in. opryszczkowe zapalenie skóry, nawracające afty w jamie ustnej, objawy ze strony układu płciowo – moczowego (zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, nawracające poronienia). Spotykamy się też z dolegliwościami ze strony układu nerwowego, takimi jak m.in. padaczka czy nawracające migreny. W przebiegu tej choroby mamy do czynienia z różnymi niedoborami pokarmowym. Jeśli dotyczą gospodarki wapniowo – fosforanowej, mogą prowadzić do osteoporozy. Przy niedoborach żelaza (co jest bardzo często spotykane u młodych kobiet) bądź witaminy B12 i kwasu foliowego, dochodzi do anemii, czyli niedokrwistości. Jeżeli celiakia nie jest rozpoznana czy też jest źle prowadzona, może prowadzić do powikłań onkologicznych, głównie z przewodu pokarmowego bądź układu krwionośnego (chłoniaka).
Jak powstaje celiakia? Jakie są przyczyny celiakii?
Spożywanie produktów bogatych w gluten przez osoby z daną predyspozycją genetyczną stymuluje układ odpornościowy do produkcji swoistych przeciwciał. Powstałe przeciwciała aktywują stan zapalny, który toczy się głównie w jelicie cienkim, powodując uszkodzenie bądź zanik kosmków jelitowych. W kosmkach jelitowych odbywa się wchłanianie oraz trawienie spożywanych przez nas pokarmów. Cała kaskada zapalna prowadzi więc do niedoborów pokarmowych i do objawów, które wcześniej wymieniłem.
Diagnoza, leczenie i dieta w celiakii
Jak wykryć celiakię?
Tak jak przy każdej chorobie, podstawą jest wywiad i badanie fizykalne u lekarza specjalisty. W diagnostyce osoby dorosłej powinniśmy oznaczyć w surowicy krwi poziomy specyficznych przeciwciał. Potrzebna jest nam także ocena histopatologiczna, czyli badanie mikroskopowe wycinka z dwunastnicy, pobranego podczas wykonanej gastroskopii. W diagnostyce dzieci, jeżeli mamy pełny obraz kliniczny tej choroby, a poziomy przeciwciał w surowicy krwi przekraczają 10-krotną normę, możemy zrezygnować z biopsji dwunastnicy. Problemy pojawiają się w momencie, kiedy mamy kłopoty diagnostyczne. Posiłkujemy się wtedy badaniami genetycznymi. Warto jednak podkreślić, że badania genetyczne mówią nam o predyspozycji do celiakii, czyli nie każda osoba z pozytywnym wynikiem genetycznym będzie miała tę chorobę.
Jak leczyć celiakię? Czy jest to choroba uleczalna?
Jest to choroba przewlekła, więc nie możemy jej wyleczyć. Podstawą leczenia jest reżimowa dieta bezglutenowa. Pacjent powinien też być pod stałą kontrolą poradni gastroenterologicznej. Zdarza się, że pomimo rygorystycznej diety bezglutenowej, u niektórych osób choroba jest w dalszym ciągu aktywna. Mówimy wtedy o tak zwanej celiakii opornej i w tej sytuacji musimy wdrożyć leczenie immunosupresyjne.
Dieta w celiakii – Co jeść, a czego unikać?
Pacjentów z celiakią należy skonsultować ze specjalistą z dietetyki. Dieta powinna być bezglutenowa, czyli wykluczająca produkty bogate w zboża, takie jak pszenica, żyto, jęczmień bądź mieszanki tych zbóż. W naszych polskich warunkach powinniśmy unikać także produktów bogatych w owies ze względu na zanieczyszczenie, chyba że ziarna pochodzą z certyfikowanych plantacji. Możemy spożywać warzywa, owoce, nabiał, jajka i mięso. Należy jednak uważać na wędliny, gdyż są do nich dodawane domieszki zbożowe. Jeśli chodzi o alkohol, musimy unikać produktów robionych na zbożu, m.in. piwa i wódki. Produkty bezglutenowe są coraz bardziej dostępne i mają na opakowaniu oznaczenie przekreślonego kłosa. Zachęcam do odwiedzenia strony celiakia.pl, gdzie znajdziemy dużo informacji na temat diety produktów bezglutenowych i diety w celiakii.
Z Joanną Kamińską rozmawiał gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow, wykształcony i doświadczony specjalista chorób wewnętrznych oraz gastroenterologii. Specjalizuje się w samodzielnym wykonywaniu badań diagnostycznych i zabiegowych z zakresu endoskopii. Swoje kwalifikacje podnosił podczas wieloletniej praktyki zarówno w szpitalach, jak i poradniach prywatnych (Medicover, Luxmed). Był uczestnikiem licznych kongresów międzynarodowych i krajowych z zakresu gastroenterologii i chorób wewnętrznych. Posiada Certyfikat ukończenia kursu z Zaawansowanych Technik Badań i Zabiegów Endoskopowych oraz Certyfikat w Dziedzinie Ochrony Radiologicznej Pacjenta. Ukończył kurs ECPW w Brukseli, a także podstawowy kurs USG jamy brzusznej Roztoczańskiej Szkoły Ultrasonografii. Ponadto odbył staż z Medycyny Tropikalnej w Madonna University w Nigerii.
