Rewolucja w dziedziczeniu. Te osoby nie dostaną spadku

Skomplikowane prawo spadkowe

Polskie prawo spadkowe nie należy do najprostszych. Nawet w sytuacji, gdy zmarły pozostawia po sobie testament, konieczne jest ustalenie, czy nikt z najbliższych nie został nim pokrzywdzony . Samo dziedziczenie ustawowe również jest skomplikowane i dotyczy osób odlegle spokrewnionych.

Złożone zasady dziedziczenia znacznie wydłużają proces przekazywania spadku. Z jednej strony to duże utrudnienie dla spadkobierców, z drugiej zaś niepotrzebne obciążenie dla sądów. Dlatego prawo spadkowe jest często modyfikowane – właśnie w celu uproszczenia i skrócenia procedur .

Przeczytaj: Zasiłek pogrzebowy w górę. Ministra potwierdza: jest decyzja rządu

Te osoby nie dostaną już spadku

Dotychczas, w przypadku braku bliższych krewnych, do spadku powoływani byli dziadkowie spadkodawcy oraz ich wszyscy zstępni , co obejmowało nawet dalekich krewnych, takich jak wnuki rodzeństwa ciotecznego czy stryjecznego.

Ostatnia nowelizacja ograniczyła ten krąg, przewidując, że w sytuacji, gdy spadkodawca nie ma bliższych krewnych, dziedziczą wyłącznie dziadkowie, ich dzieci (czyli wujowie i ciotki spadkodawcy) oraz ich wnuki (kuzyni spadkodawcy). Dalsi zstępni dziadków zostali wyłączeni z dziedziczenia ustawowego .

Ograniczenie kręgu spadkobierców ma na celu zmniejszenie liczby osób uprawnionych do dziedziczenia w sytuacjach, gdy spadkodawca nie pozostawił najbliższej rodziny. W praktyce oznacza to, że w przypadku braku bliższych krewnych, spadek może przypaść gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa, jeśli nie zostaną odnalezieni uprawnieni spadkobiercy.

Przeczytaj też: Renta wdowia nie przysługuje każdemu. Kluczowy jest jeden dokument

Łatwiej o uznanie niegodności dziedziczenia

Niegodność dziedziczenia to instytucja prawa spadkowego, która pozwala na wyłączenie osoby od dziedziczenia w przypadku jej nagannego zachowania wobec spadkodawcy . Do 15 listopada 2023 roku przesłanki uznania spadkobiercy za niegodnego obejmowały:

1. Popełnienie umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.

2. Nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia, odwołania testamentu lub przeszkodzenie mu w tych czynnościach.

3. Umyślne ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu spadkodawcy albo świadome skorzystanie z takiego testamentu.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego rozszerzyła katalog przesłanek niegodności dziedziczenia o dwa dodatkowe przypadki :

4. Uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego , określonego orzeczeniem sądowym, ugodą sądową lub inną umową.

5. Uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, zwłaszcza wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy czy obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Celem tych zmian jest zapewnienie, aby osoby, które zaniedbywały swoje obowiązki wobec spadkodawcy, nie korzystały z prawa do dziedziczenia po nim .

Procedura uznania za niegodnego dziedziczenia wymaga wniesienia pozwu do sądu przez osobę mającą w tym interes, w terminie roku od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie niegodności, lecz nie później niż trzy lata od otwarcia spadku.

Spadkobierca uznany za niegodnego jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku , co oznacza, że jego zstępni mogą dziedziczyć w jego miejsce.

Co z zachowkiem?

Osoba uznana za niegodną dziedziczenia, na mocy przepisów prawa, traci prawo do dziedziczenia po spadkodawcy. Jednak, w kontekście zachowku, sytuacja ta jest nieco bardziej skomplikowana.

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, osoba uznana za niegodną dziedziczenia nie tylko traci prawo do dziedziczenia na podstawie testamentu czy dziedziczenia ustawowego, ale również zostaje wykluczona z roszczeń o zachowek . Oznacza to, że jeśli spadkodawca chciałby zapewnić takiej osobie zachowek (np. z powodu jej ciężkiej sytuacji życiowej), nie będzie to już możliwe.

Przepisy te mają na celu eliminowanie sytuacji, w których osoba, która w sposób rażący naruszyła relacje ze spadkodawcą, mogłaby domagać się prawa do części majątku, nazywanego zachowkiem.

Przeczytaj też: Rząd wprowadza rekordowy zasiłek. Nawet 6450 zł dla wszystkich

Warto zauważyć, że jeśli osoba uznana za niegodną dziedziczenia ma zstępnych (dzieci, wnuki), to właśnie oni, jako jej spadkobiercy, mogą dziedziczyć po spadkodawcy w miejsce tej osoby . W odniesieniu do zachowku, zstępni niegodnego spadkobiercy mogą domagać się jego części, jeśli spełniają kryteria do otrzymania zachowku, mimo że sam spadkobierca nie ma prawa do dziedziczenia.