Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – czym jest i jakie pełni funkcje? Kiedy warto zbadań poziom tego hormonu we krwi?

Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – charakterystyka

Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) jest hormonem tropowym –wytwarzanym w komórkach kortykotropowych przedniego płata przysadki mózgowej. Jego zadaniem jest regulowanie wydzielania innych hormonów – gdy ACTH dotrze do nadnerczy, wiąże się z receptorami, powodując, że uwalniają one więcej kortyzolu, co skutkuje wyższym jego poziomem we krwi. Zwiększa również produkcję związków chemicznych, które powodują wzrost innych hormonów, takich jak adrenalina i noradrenalina.

Wydzielanie ACTH jest kontrolowane przez oś: podwzgórze, przysadka mózgowa i nadnercza. Jeśli poziom adrenokortykotropiny jest niski, podwzgórze uwalnia kortykoliberynę (CRH) pobudzającą przysadkę mózgową do wydzielania ACTH. Wysoki poziom jego jest wykrywany przez nadnercza, które rozpoczynają wówczas produkcję kortyzolu. Kiedy poziom kortyzolu w organizmie wzrasta, produkcja CRH i ACTH spada. Na wzmożoną produkcję ACTH i zwiększenie poziomu kortyzolu wpływa przede wszystkim stres.

Podobnie jak kortyzol, poziom hormonu adrenokortykotropowego jest zwykle wysoki rano i spada w ciągu dnia (osiągając najniższy poziom podczas snu).

Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – co się dzieje, kiedy hormonu jest za dużo?

Patofizjologia związana z ACTH może wynikać z trzech różnych mechanizmów. Problemy mogą dotyczyć przysadki mózgowej, nadnerczy lub wydzielania adrenokortykotropiny (kortykotropiny, ACTH) na skutek obecności nowotworu.

Przysadka mózgowa może wykazywać niedoczynność lub nadczynność, co prowadzi do odpowiednio zmniejszenia lub zwiększenia ACTH. Niewydolność przysadki jest zwykle wynikiem obecności guza – gruczolaka przysadki mózgowej. Mówimy wówczas o zespole Cushinga. Głównymi objawami tej choroby są: otyłość centralna (nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy, i karku), ogólne zmęczenie, zanik mięśni kończyn górnych i dolnych, obniżenie nastroju.

Niedoczynność lub nadczynność może również dotyczyć nadnerczy. Stan, w którym nadnercza nie wytwarzają wystarczającej ilości kortyzolu nazywany jest zespołem Addisona. Jego objawy to m.in.: osłabienie, brak łaknienia, utrata wagi, nudności, wymioty, niskie ciśnienie krwi. 

Zespół ektopowego wydzielania hormonu ACTH dotyczy produkcji hormonu poza jego normalnym mechanizmem fizjologicznym. Przyczyną takiego stanu jest obecność łagodnego lub złośliwego guza, najczęściej taka sytuacja ma miejsce w raku drobnokomórkowym płuc, a także guzach endokrynnych grasicy oraz oskrzeli.

Adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – kiedy zbadać poziom hormonu?

Test oceniający stężenie adrenokortykotropiny (kortykotropiny, ACTH) we krwi jest zlecany, jeśli poziom kortyzolu jest nieprawidłowy lub jeśli pacjent ma ewidentne objawy nadmiaru bądź niedoboru tego hormonu. Analiza poziomu ACTH i kortyzolu jednocześnie może pomóc zidentyfikować różne schorzenia endokrynologiczne.

Objawy sugerujące wysoki poziom kortyzolu to m.in.:

• wzrost masy ciała,

• pojawienie się rozstępów na brzuchu, udach i/lub piersiach,

• osłabienie mięśni,

• zmęczenie,

• zmiany skórne, trądzik,

• zaburzenia miesiączkowania, 

• nadciśnienie tętnicze.

Objawy sugerujące niski poziom kortyzolu to natomiast głównie:

• niedająca się wyjaśnić innymi czynnikami utrata masy ciała,

• nudności i wymioty,

• biegunka,

• bóle i zawroty głowy,

• nadmierny apetyt na słone potrawy,

• przewlekłe zmęczenie,

• niskie ciśnienie krwi,

• hipoglikemia.