Insulinooporność – objawy, przyczyny, leczenie. Ekspert tłumaczy

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność to stan obniżonego działania insuliny na tkanki wrażliwe mimo tego, że stężenie insuliny we krwi będzie prawidłowe bądź podwyższone. Insulina działa na tkanki, mięśnie poprzez wpuszczanie glukozy do tych tkanek. Co więcej glukoza jest podstawowym substratem energetycznym dla organizmu i dla komórek. W przypadku insulinooporności tkanki nie pochłaniają glukozy i w dalszym ciągu glukoza pozostaje we krwi i przyczynia się z biegiem czasu do hiperglikemii, czyli do podwyższonego poziomu glukozy we krwi.

Czy insulinooporność może dotyczyć także szczupłych osób?

Tak naprawdę zależne jest to od kompozycji ciała, ponieważ na masę ciała składa się masa mięśniowa, masa tłuszczowa, masa kości oraz woda. Zatem gdy mamy prawidłową masę ciała i mieści się ona w normach wskaźnika BMI, bądź inne pomiary w ogóle nie sugerują otyłości to mimo wszystko wewnątrz własnego organizmu może występować nadmiar tkanki tłuszczowej w stosunku do innych tkanek. Dlatego w ten sposób insulinooporność może pojawić się także nawet u szczupłej osoby.

Objawy i przyczyny insulinooporności

Jakie są objawy insulinooporności?

Niepokojącym objawem, który może sugerować insulinooporność jest przede wszystkim senność po posiłku. Chodzi o taką bardzo zaawansowaną senność tzn., że nie potrafimy wytrzymać bez chwili drzemki po posiłku. Kolejnymi objawami mogą być napady głodu, niepohamowany apetyt na słodycze, problemy z utrzymaniem właściwej masy ciała, obniżenie nastroju, poczucie dekoncentracji, zaburzenia cyklu miesiączkowego i szereg innych dolegliwości, które mogą wynikać z hiperglikemii.

Jakie są przyczyny insulinooporności?

Nadmiar tkanki tłuszczowej u osób zarówno otyłych jak i szczupłych może być przyczyną insulinooporności. Szczególnie osoby, które mają tkankę tłuszczową, występującą w okolicach jamy brzusznej. Ponadto dieta zachodnia, posiłki bogate w tłuszcze, węglowodany proste, posiłki jedzone nieregularnie, siedzący tryb życia oraz niska aktywność fizyczna to czynniki prowadzące do tego zaburzenia. Czasem mogą wywoływać ją niektóre leki lub nadużywanie alkoholu. Zdarza się także, że insulinooporność ma podłoże genetyczne.

Diagnostyka i leczenie insulinooporności

Jak zdiagnozować insulinooporność? Jakie badania należy wykonać?

W codziennej praktyce na ogół stosuje się wskaźnik HOMA-IR, który jest badaniem dosyć prostym i relatywnie tanim. Uwzględnia ono stężenie glukozy i insuliny na czczo ze specjalnego wzoru, następnie wylicza się właśnie ten wskaźnik i podaje się do interpretacji jego wynik. Wynik poniżej dwóch jest prawidłowy, od dwóch do czterech sugeruje ryzyko rozwoju insulinooporności i wówczas należałoby już skontaktować się z lekarzem. Natomiast wynik powyżej czterech wskazuje na insulinooporność.

Zaburzenia metabolizmu glukozy możemy także zbadać za pomocą OGTT, czyli doustnego testu obciążenia glukozą, w trakcie którego możemy ocenić skuteczność tej wewnętrznej insuliny własnej, czyli wydzielonej przez trzustkę. Insulina działa właśnie w ten sposób, że zjadając posiłek, wzrasta nam poziom glukozy we krwi i trzustka zaczyna wydzielać insulinę, która będzie stabilizowała sobie poziom cukru, głównie poprzez to, że będzie powodowała kumulowanie tej glukozy w tkankach. Istnieje także metoda klamry metabolicznej, jednak jest to metoda raczej nieużywana w medycynie, stosowana jest wśród różnych badań, czy badań naukowych. Polega na tym, że podajemy pacjentowi glukozę, insulinę dożylnie. Jednak co ważne stężenie insuliny jest stałe. Tak naprawdę jest to najbardziej precyzyjna metoda diagnostyki insulinooporności, lecz ze względu na koszt oraz skomplikowanie nie jest stosowana na co dzień.

Jak leczyć insulinooporność? Czy jest to choroba wyleczalna?

Tak naprawdę insulinooporność nie jest chorobą, a pewnego rodzaju stanem, być może zaburzeniem, które faktycznie może potem skutkować chorobą, czyli cukrzycą typu drugiego. Jeżeli podłożem problemu jest genetyka, gdzie mamy uszkodzone pewne receptory, np. insulinowe, będzie trudno to wyleczyć. Możemy jednak wspomagać się dietą. Jeśli przyczyną jest nasz styl życia, musimy eliminować tę przyczynę tak jak w każdym leczeniu, czy zaburzeniu. Przy insulinooporności spowodowanej stylem życia, możemy unormować wskaźnik HOMA-IR i obniżyć stężenie insuliny na czczo. Wszystko w zależności od tego, jak bardzo jesteśmy w stanie zapanować nad insulinoopornością samą dietą. Insulinooporność, która wynika ze stylu życia, także często wymaga interwencji w postaci metforminy, czyli leku zwiększającego wrażliwość tkanek na insulinę. Bardzo często metformina jest przepisywana kobietom starającym się o ciążę, ponieważ insulinooporność zaburza płodność. Co ważne, metformina pomaga również zredukować masę ciała i obniżyć stężenie lipidów we krwi. Należy jednak podkreślić, że podstawą leczenia jest zmiana nawyków.

Dieta przy insulinooporności - co jeść, a czego unikać?

Jak powinna wyglądać dieta przy insulinooporności?

Dieta w insulinooporności nazywana jest dietą z ograniczeniem węglowodanów łatwo przyswajalnych, dlatego że problematyczne są głównie węglowodany proste. W kontekście insulinooporności powinniśmy wybierać węglowodany złożone, czyli takie, które dłużej się trawią i zawierają więcej błonnika, niż ich opcje oczyszczone, czyli węglowodany proste.

Mówiąc krótko, tutaj decydujemy się na produkty pełnoziarniste, czyli pełnoziarniste pieczywo, makarony, brązowy ryż, grube kasze, surowe warzywa, owoce, chudy nabiał oraz chude mięso. Istotne jest odpowiednie zbilansowanie tych posiłków. Natomiast powinniśmy zrezygnować przede wszystkim z cukrów prostych.

Powinniśmy unikać oczyszczonych produktów zbożowych, słodyczy, kolorowych napojów, przetworów cukierniczych, przekąsek, ciast oraz całego asortymentu źródeł cukrów prostych. Zdecydowanie także powinniśmy unikać alkoholu, ponieważ alkohol, zwłaszcza piwo, zawiera dużo cukrów prostych i to powoduje hiperglikemie, czyli podwyższenie poziomu cukru we krwi, ale po pewnym czasie spotykamy się z hipoglikemią, czyli z gwałtownym obniżeniem tego poziomu i wówczas zaczynamy szukać jedzenia. Takie postępowanie niestety będzie napędzać insulinooporność. Bardzo ważne jest spożywanie regularnych i odpowiednio zbilansowanych posiłków oraz unikanie rozgotowywania produktów zbożowych.

Czy osoby z insulinoopornością mają większą tendencję do tycia?

Tak naprawdę napady głodu i apetyt na słodycze, są tendencją do przyjmowania nadwyżki kalorii, a właśnie to powoduje tycie. Raczej nie ma czegoś takiego jak tendencja do tycia, bądź tendencja do chudnięcia. Wszystko zależy od naszych zachowań żywieniowych. W momencie, gdy gospodarka węglowodanowa i organizm daje sygnał, że potrzebuje coś zjeść, wtedy trochę nieświadomie kierujemy się po produkty wysokokaloryczne, które szybko zaspokoją potrzeby organizmu, a one są źródłem powodującym zwiększenie masy ciała.

Jak schudnąć z insulinoopornością?

Istotnym czynnikiem, który pomoże nam schudnąć w insulinooporności jest deficyt energetyczny. Chodzi o przyjmowanie mnieszej energii, niż wynosi nasze zapotrzebowanie. Jednak problemem przy tym zaburzeniu może być zwiększony apetyt i napady głodu na słodycze, które generują nadpodaż energetyczną. Jest to najczęściej przyczyna tego, że trudno zredukować masę ciała. Po prostu zamiast wytworzyć deficyt w ten sposób przyjmowana jest nadwyżka kalorii. Aby wspomóc proces chudnięcia, należy odpowiednio zbilansować posiłki. W insulinooporności każdy posiłek musi być odpowiednio zbilansowany, najlepiej zgodnie z zasadami Talerza Zdrowego Odżywiania. Połowę posiłku powinny stanowić warzywa, najlepiej w formie surowej. 1/4 posiłku powinny stanowić  węglowodany złożone, a pozostałą 1/4 dobre źródło białka. Oczywiście należy w tym uwzględnić także skromny, ale obowiązkowy dodatek tłuszczu - np olej roślinny do skropienia warzyw, kilka orzechów lub nasion. Tak przygotowany posiłek daje uczucie sytości na długo i z reguły eliminuje napady głodu, co zmniejsza apetyt na słodycze. Niestety siła woi jest pomocna w tym, aby zacząć generować deficyt, który powoduje chudnięcie.

Jak zapobiegać insulinooporności?

Kluczowy jest zdrowy tryb życia, czyli przede wszystkim aktywność fizyczna, ponieważ redukuje ona tkankę tłuszczową oraz rozbudowuje tkankę mięśniową, czyli tkankę, która jest odbiorcą glukozy. Wtedy mamy trochę więcej tych receptorów dla insuliny i glukoza jest pochłaniana, dzięki czemu redukujemy insulinooporność. Oczywiście bardzo znacząca jest odpowiednia dieta, czyli odżywianie się według zasad zdrowego odżywiania, regularne i zbilansowane posiłki, unikanie produktów wysoko przetworzonych, odpowiednia higiena snu oraz unikanie używek.

Z Joanną Kamińską rozmawiała mgr Magdalena Jezierska, dietetyk specjalizujący się w zakresie dietetyki klinicznej osób dorosłych. Jest także certyfikowanym specjalistą SOIT, co daje jej tytuł Specjalisty Przyjaznego Insulinoopornym. Na co dzień zajmuje się głównie przypadkami endokrynologicznymi, gastroenterologicznymi oraz bariatrycznymi. W czasie studiów na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie aktywnie działała w Studenckim Kole Naukowym Dietetyki Klinicznej UMLub. Występowała w Radiu Lublin w roli eksperta, a także przeprowadzała warsztaty żywieniowe dla ciężarnych w szkole rodzenia Aktywna Mama w Lublinie. Na swoim koncie ma także doświadczenie w prowadzeniu prelekcji edukacyjnych dla dzieci i młodzieży. Poza uzyskaniem dyplomu ukończenia studiów stale poszerza swoje kompetencje przy pomocy szkoleń branżowych oraz poprzez uczestnictwo w naukowych konferencjach żywieniowo-zdrowotnych, które pozwalają na pozyskanie najbardziej aktualnej wiedzy. Ukończyła następujące kursy: Leczenie dietetyczne wrodzonych wad metabolizmu; Szkolenie School of Insulinresistance Therapy - SOIT; Dietoterapia w Zespole Jelita Drażliwego; Oś jelitowo-mózgowa: probiotykoterapia, dietoterapia oraz wybrane choroby bieguna mózgowego; Zaburzenia pracy przewodu pokarmowego w insulinooporności i innych zaburzeniach metabolicznych - postępowanie i dietoterapia.