Fobia szkolna u dzieci i nastolatków - jak się objawia i jak pomóc dziecku? Ekspert tłumaczy

Co to jest fobia szkolna?

Fobia szkolna przejawia się często wagarami, dlatego niekiedy utożsamiana jest z buntem albo niechęcią chodzenia do szkoły. Jednakże za tymi objawami często stoją poważniejsze przyczyny i niekoniecznie są one bezpośrednio związane ze szkołą sensu stricte. Jak podają źródła, jest to rodzaj nerwicy lękowej objawiającej się w sferze psychosomatycznej (obniżony nastrój kołatanie serca, biegunki itp.) i dotyczą od 1 do 5 % populacji dzieci szkolnych niezależnie od etapu edukacyjnego, częściej u chłopców.

Fobia szkolna nie jest tożsama z fobią społeczną. Fobia szkolna zawiera bowiem oprócz założenia kontaktu z grupą osób, swoista ekspozycję i wystawienie na ocenę. I tutaj muszę zaznaczyć, że nie chodzi o ocenę wiedzy, ale raczej ocenę przez rówieśników, co jest szczególnie ważne w okresie dorastania i szukania możliwości potwierdzenia swojej wartości w oczach innych.

Objawy i przyczyny fobii szkolnej

Jakie są objawy fobii szkolnej?

Pierwszym sygnałem o tym, że dzieje się coś niepokojącego powinna być niechęć do chodzenia do szkoły. Oczywiście nie mówimy tutaj o "typowej" niechęci spowodowanej np. porannym wstawaniem, ale o celowym unikaniu chodzenia do szkoły, maskowanym mniej lub bardziej realnymi wymówkami. W późniejszych stadiach do tej niechęci, mogą dołączyć tez objawy somatyczne, np. wymioty czy podwyższona gorączka, które stają się też niejako usprawiedliwieniem możliwości uczęszczania na zajęcia lekcyjne. Innymi objawami mogą być: nudności, biegunka, przyspieszony oddech, drżenie rąk, suchość w ustach.

Czy fobia szkolna współistnieje z innymi zaburzeniami?

Fobia szkolna jest zaburzeniem lękowym, które często łączone jest z fobią społeczną, która ma charakter zaburzeń nerwicowych. Często można zauważyć też korelację pomiędzy fobią szkolną, a skłonnościami depresyjnymi dziecka.

Jakie są przyczyny fobii szkolnej?

Przyczyny mogą nie być tak oczywiste, jak nam się wydaje. Często bowiem fobię szkolną kojarzymy albo z samym budynkiem szkoły albo tez procesem nauczania czy wymagającymi nauczycielami. Problem jest z reguły bardziej złożony i przyczyn należy szukać w problemach rodzinnych, szczególnie w relacji z rodzicami – to oni budują wizję świata, jako bezpiecznego czy wzbudzającego lęk, wpływają też na odporność psychiczną dzieci. Trzeba wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia lęku separacyjnego, problemów z rówieśnikami, w tym stworzeniem satysfakcjonujących relacji, a także nadmiernym perfekcjonizmem swoim lub rodziców.

Diagnoza i leczenie fobii szkolnej

Jak zdiagnozować fobię szkolną? Jak ją leczyć?

Mając na uwadze mnogość wspomnianych przyczyn i możliwości wystąpienia fobii szkolnej, nie da się uniknąć wizyty u specjalisty, który pomoże nam w ustaleniu faktycznego stanu rzeczy i dotarciu do sedna problemu. Często jest tak, że bardziej podatne na fobię szkolna są dzieci nienauczone samodzielności, narażone na zbytnia ocenę czy kłótnie w domu, które sprawiają zaburzone poczucie bezpieczeństwa u dziecka. Wtedy rekomendowana jest terapia systemowa, rodzinna. Bez względu jednak na przyczynę bardzo ważna jest korelacja działań rodziców i specjalistów, a także włączenie w ten proces szkoły (nauczycieli czy pedagogów). Często zdarza się, że oprócz działań polegających na wsparciu psychologicznym, konieczne jest włączenie farmakologii.

Jak postępować z dzieckiem z fobią szkolną? Jak je wspierać?

Zauważywszy problem u swojego dziecka warto najpierw samemu udać się do specjalisty, na początek może to być pedagog czy psycholog szkolny i podzielić się swoimi obawami. Warto też poszerzyć swoją wiedzę w tym temacie. W tym momencie mogę polecić lekturę A. Kozłowskiej: „Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego”.

Warto dbać o dobrą relację z dzieckiem, wspierać je w przypadku trudności czy niepowodzeń i pokazywać je w dalszej perspektywie, tak, żeby wskazywać na występowanie takich sytuacji jako coś normalnego w całym procesie nie tylko edukacji, ale w ogóle w życiu. To pozwoli na obniżenie poziomu lęku, a także nauczy nasze dziecko odporności psychicznej. Warto też zadbać o klimat w domu, by dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa i zrezygnować z nadmiernych ambicji, które mogłyby wykraczać poza możliwości psychofizyczne naszej pociechy. Oprócz tych ogólnych zasad warto być w kontakcie z terapeutą dziecka, tak by jak najlepiej dopasowywać formę naszego wsparcia do aktualnej sytuacji dziecka.

Z Joanną Kamińską rozmawiała pedagog, terapeuta pedagogiczny i socjoterapeuta mgr Magdalena Szczodry, absolwentka Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz studiów podyplomowych w Szkole Wyższej Przymierza Rodzin. Jest kierownikiem zespołu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także trenerem, ekspertem z zakresu obsługi klienta. Od lat zajmuje się edukacją i pomocą psychologiczną, pracując w szkołach i przedszkolach. Prowadzi szkolenia z zakresu komunikacji interpersonalnej oraz rozwoju osobistego.