Agorafobia - objawy, przyczyny, leczenie. Czym się różni od fobii społecznej? Ekspert tłumaczy
Agorafobia jest zaburzeniem nerwicowym, przejawiającym się nieuzasadnionym lękiem przed otwartą przestrzenią lub zamkniętymi, zatłoczonymi pomieszczeniami. W dłuższej perspektywie może prowadzić do wystąpienia fobii społecznej. Kto najczęściej choruje na agorafobię? Jakie są objawy agorafobii? Czym się różni agorafobia od fobii społecznej? Na te i inne pytania odpowiada pedagog społeczny, socjoterapeuta mgr Magdalena Szczodry.
Co to jest agorafobia?
Agorafobię najczęściej kojarzymy jako przypadłość, która objawia się lękiem przed przestrzenią. Słowo agora pochodzi od czasów starożytnych, kiedy w centrach miast były tzw. dyskusyjne zgromadzenia ludzi. Od czasów pierwszych wzmianek na temat tego typu lęku, agorafobia przeszła wiele modyfikacji, obecnie można rozszerzyć rozumienie o lęk przed zbiorowiskiem ludzi, przestrzenią czy nieznanymi miejscami. Lęk może objawiać się zarówno w otwartej przestrzeni, jak i w zamkniętych, zatłoczonych pomieszczeniach, na przykład w teatrze czy komunikacji miejskiej. Czasami agorafobia może być połączona z atakami paniki. Nieleczona może powodować problemy w realizowaniu podstawowych potrzeb, na przykład robieniu zakupów, a w skrajnych przypadkach skończyć się uwięzieniem w domu.
Kto najczęściej choruje na agorafobię?
Źródła podają, że na agorafobie najczęściej chorują osoby w młodym dorosłym wieku, ze względu na płeć statystycznie dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn. W ostatnich latach, tak jak w przypadku wielu innych tego typu przypadłości, można zauważyć wzrost pacjentów z lękami. Dotyczy to zwłaszcza postcovidowej rzeczywistości, powodem jest coraz lepsza diagnostyka, ale też świadomość społeczna. Mam wrażenie, że między innymi z tego względu możemy odnotowywać wzrost pacjentów z tego typu lękami.
Jakich miejsc unikają osoby z agorafobią?
Osoby z agorafobią unikają otwartych przestrzeni lub konkretnych miejsc, takich jak kościoły, teatry, w których ciężko byłoby wyjść w sytuacji, kiedy zaczną czuć się niekomfortowo. Ciężko przerwać mszę, wyjść w trakcie, podobnie w przypadku teatru, chęć wyjścia spowodowałaby pewnego rodzaju zamieszanie. Dla takich osób jest to dyskomfort, który jest niwelowany przez unikanie, nieuczestniczenie w różnych sytuacjach, które mogłyby być niekomfortowe i nie są możliwe do przerwania w dogodnym dla siebie momencie. Mogą to być również środki komunikacji publicznej, ze względu na ilość nieznajomych osób, niemożność zwrócenia się do nich bezpośrednio w sytuacji zagrożenia, a także pewnego rodzaju zamknięcie, czyli np. postoje między przystankami, brak poczucia komfortu, opuszczenia danego miejsca na własnych zasadach.
Przyczyny i objawy agorafobii (fizyczne i psychiczne)
Jakie są przyczyny agorafobii?
Etiologia przyczyn agorafobii nie jest do końca jasna i sprecyzowana, ponieważ badania ciągle trwają. Zakłada się, że fobia pojawia się w odpowiedzi na traumatyczne wydarzenia w życiu jednostki, jak śmierć albo rozwód. Agorafobia może współwystępować z innymi dysfunkcjami, np. nerwicą natręctw, lękową, chorobą efektywną dwubiegunową lub padaczką. Zauważyć można dwa korzenie, psychologiczne i neurologiczne. Źródła nie podają dokładnych przyczyn agorafobii. Często jej istnienie łączone jest z konkretnymi wydarzeniami z życia, ale specjaliści zakładają również możliwość uwarunkowań genetycznych. Natomiast jednoznacznej odpowiedzi na ten moment niestety nie ma.
Jakie są objawy agorafobii?
Agorafobia objawia się podobnie do innych lęków, pod postacią somatyczną - przyspieszone bicie serca, dolegliwości żołądkowe, wzrost ciśnienia krwi. Psychologicznie może być to odczuwanie poczucia zagrożenia w obcych miejscach, wśród nieznajomych osób lub w tłumie. Paradoksem jest, że osoba borykająca się z problemem agorafobii może czuć się niepewnie lub wyobcowana, będąc pośród innych osób. Nie jest to typowy lęk przed innymi osobami, raczej poczucie zagrożenia, że w sytuacji potrzebowania pomocy, nikt nie będzie w stanie jej udzielić.
Agorafobia a fobia społeczna – czym się różnią?
Agorafobia nie jest kwestią lęku przed ludźmi, a raczej przed nieotrzymaniem pomocy. Fobia społeczna charakteryzuje się lękiem przed oceną, kontaktami z innymi osobami. Nie ma znaczenia, czy musielibyśmy z nimi wchodzić w interakcje, ważna jest obecność ludzi, ich spojrzenie. Nieistotne jest, czy musimy prezentować treści lub przejść przez zatłoczone miejsce, lęk połączony jest bezpośrednio z innymi osobami i często związany z domniemanym osądem. Agorafobia jest skierowana na otwarte przestrzenie lub zamknięte pomieszczenia bez drogi ucieczki. Zakłada brak możliwości pomocy ze strony osób trzecich, ale jej nie wyklucza. Co najważniejsze, dopuszcza pomoc ze strony osoby zaufanej, czego w fobii społecznej założyć nie można. Zarówno agorafobia, jak i fobia społeczna, mogą prowadzić do izolacji i w znacznym stopniu utrudniać normalne, społeczne funkcjonowanie. By łatwiej zrozumieć temat, warto zwrócić uwagę na źródła lęków. W fobii społecznej źródłem lęku są osoby z zewnątrz, które w sposób taki domniemany nas oceniają. W przypadku agorafobii źródło lęku przesunięte jest w stronę miejsc i sytuacji, w których jeśli wystąpi, nie będzie można uzyskać pomocy ze strony innych osób. Ważną różnicą jest fakt, że w agorafobii zakłada się pomoc ze strony innych osób i osoby bliskiej, co w fobii społecznej nie występuje.
Diagnoza i leczenie agorafobii
Jak zdiagnozować agorafobię?
Agorafobia ma już swoje kryteria diagnostyczne oraz klasyfikację ICD, więc można powiedzieć, że jest klasyczną chorobą w rozumieniu klasyfikacji. Natomiast podczas diagnozy bierze się pod uwagę częstotliwość oraz siłę lęków, związanych z sytuacjami korzystania na przykład z transportu publicznego, przebywania na otwartych przestrzeniach czy w tłumie ludzi. Ważne jest także, czy lęk występuje w przypadku samego myślenia o tego typu sytuacjach, czy gdy nadejdą. Osoba mająca tego typu trudności może obawiać się, że w przypadku wystąpienia objawów somatycznych, nie będzie w stanie uzyskać pomocy. Często woli unikać wyjścia bez asysty kogoś bliskiego. Myślę, że warto zwrócić uwagę w danym momencie, że bliskość kogoś zaufanego może pomóc niwelować lęki. Agorafobia może, lecz nie musi, występować w parze z atakami paniki, dlatego ważne jest, by podczas spotkania ze specjalistą, dokładnie i szczerze opowiadać o swoich doznaniach. Pomoże to postawienie prawidłowej diagnozy.
Jak leczyć agorafobię?
Najlepiej zacząć od wizyty u specjalisty, który po dokładnym wywiadzie, dopasuje odpowiednie dalsze kroki i działania. Ważna jest gotowość pacjenta na poddanie się proponowanej formie terapii, ponieważ z reguły przybiera ramy terapii behawioralno-poznawczej lub może oscylować wokół środków farmakologicznych. Terapia behawioralna często połączona jest z nauką sposobów relaksacji, czyli umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Jeżeli agorafobia ma silny poziom i ogranicza wyjście z domu, uczestniczenie w terapii na zewnątrz bywa trudne i wówczas konieczne jest połączenie terapii z farmakologią. Farmakologia z reguły działa na zasadzie antydepresantów, ważna jest gotowość i szczerość pacjenta, ale też wsparcie ze strony osób bliskich, ponieważ mogą pomóc przełamać się lub w skrajnych przypadkach wyjść z domu i dotrzeć na miejsce spotkania terapeutycznego.
Z Joanną Kamińską rozmawiała pedagog, terapeuta pedagogiczny i socjoterapeuta mgr Magdalena Szczodry, absolwentka Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz studiów podyplomowych w Szkole Wyższej Przymierza Rodzin. Jest kierownikiem zespołu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także trenerem, ekspertem z zakresu obsługi klienta. Od lat zajmuje się edukacją i pomocą psychologiczną, pracując w szkołach i przedszkolach. Prowadzi szkolenia z zakresu komunikacji interpersonalnej oraz rozwoju osobistego.
