Mnogie nowotwory endokrynne – czym się charakteryzują i jak przebiega ich leczenie?
Mnogie nowotwory endokrynne – charakterystyka i rodzaje
Mnogie nowotwory endokrynne, czyli zespoły mnogich nowotworów gruczołów dokrewnych (multiple endocrine neoplasia – MEN), to grupa zaburzeń, które wpływają na układ hormonalny składający się z gruczołów wytwarzających i uwalniających hormony do krwiobiegu. Choroba zazwyczaj obejmuje powstawanie guzów (przerostów tkanki) w wielu gruczołach dokrewnych jednocześnie (minimum dwóch). Mogą one być złośliwe lub łagodne. Zazwyczaj są czynne hormonalnie, a więc mogą powodować nadczynność, a co za tym idzie nadprodukcję hormonów. Istnieje wiele form MEN, z których najczęstsze to typ 1 i typ 2. Mnogie nowotwory endokrynologiczne typu 1 i 2 są rzadkie, ryzyko zachorowania jest podobne u mężczyzn i kobiet.
Hormony kontrolują wiele procesów zachodzących w organizmie, w tym nastrój, wzrost i rozwój, metabolizm, a także funkcje seksualne. Główne gruczoły wydzielania wewnętrznego, w których mogą pojawić się zmiany w przebiegu MEN to:
tarczyca,
przysadka mózgowa,
nadnercza,
gruczoły przytarczyczne,
trzustka,
jądra,
jajniki.
MEN jest chorobą genetyczną dziedziczoną w sposób autosomalny dominujący. Jest to typ dziedziczenia jednogenowego, co oznacza, że potomstwo otrzymuje jedną prawidłową oraz jedną zmienioną kopię genu. Gen zmutowany dominuje, co prowadzi do ujawnienia schorzenia genetycznego. MEN1 powstaje na skutek mutacji w genie o tej samej nazwie, natomiast MEN2 dotyczy mutacji w genie RET.
Mnogie nowotwory endokrynne – MEN1
Jednym z dwóch najczęściej występujących mnogich nowotworów endokrynnych jest mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza typu 1 (MEN1) występuje u 1 na 30 000 osób. Jest spowodowana mutacjami w genie MEN1, które uniemożliwiają supresję (zniesienie lub osłabienie skutków mutacji) guza, powodując powstanie zmian nowotworowych. Wszystkie dzieci rodzica z MEN1 mają 50% szans na rozwój choroby.
Guzy pojawiające się w przebiegu MEN1 bywają łagodne, ale mogą wówczas generować problemy zdrowotne spowodowanie uwalnianiem nadmiaru hormonów, jednakże mogą również ulec zezłośliwieniu. Pojawiają się one w określonych gruczołach układu hormonalnego, minimum w dwóch różnych:
Przysadka mózgowa – mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza typu 1 może powodować łagodne guzy w przedniej części przysadki mózgowej, najczęstszym jest prolactinoma. Objawy guza przysadki są zwykle spowodowane naciskiem guza na inne pobliskie struktury. Mogą obejmować bóle głowy i zaburzenia widzenia.
Gruczoły przytarczyczne – u większości chorych rozwijają się guzy przytarczyc, zazwyczaj są to pierwsze zmiany, jakie pojawiają się w przebiegu MEN1. Mogą one powodować wytwarzanie zbyt dużej ilości parathormonu (PTH), co prowadzi do nadczynności przytarczyc.
Trzustka – guzy mogą również tworzyć się w komórkach wysp trzustkowych (wysepek Langerhansa) i w dwunastnicy. Zmiany mogą być łagodne lub złośliwe. Najczęstszym funkcjonalnym guzem trzustki u osób z MEN1 jest gastrinoma. Objawy towarzyszące to: wrzody, zapalenie przełyku, biegunka i ból brzucha.
Nadnercza – zazwyczaj są to guzy nienowotworowe: tłuszczaki oraz rakowiaki.
Mnogie nowotwory endokrynne – MEN2
Kolejnym typem mnogich nowotworów endokrynnych są mnogie nowotwory wewnątrzwydzielnicze typu 2 (MEN2) to choroba dziedziczna związana z trzema pierwotnymi typami guzów: rdzeniastym rakiem tarczycy, guzami przytarczyc i guzem chromochłonnym.
Wyróżnia się dwa jej podtypy: MEN2A (zdecydowanie częstszy, występujący w 95% przypadków) oraz MEN2B. Pierwszy z wymienionych może powodować:
raka rdzeniastego tarczycy u młodych dorosłych, dochodzi wówczas do wydzielania nadmiaru kalcytoniny,
pheochromocytomę – guza chromochłonnego nadnerczy powodującego nadprodukcję amin katecholowych,
nadczynność przytarczyc.
Do zaburzeń występujących w MEN2B zalicza się:
raka rdzeniastego tarczycy we wczesnym dzieciństwie,
pheochromocytomę,
nerwiaki i nerwiakozwojaki błon śluzowych (małe, łagodne guzy warg i języka),
charakterystyczny wygląd (smukłość, wydłużona żuchwa, skrzywienia kręgosłupa).
Mnogie nowotwory endokrynne – diagnostyka i leczenie
Diagnostyka mnogich nowotworów endokrynnych opiera się na wykonaniu badań oznaczających stężenie hormonów, badań obrazowych, takich jak USG czy tomografia komputerowa oraz wykazaniu mutacji w genach MEN1 bądź RET. Chorobę genetyczną MEN1 rozpoznaje się, gdy wystąpią 2 z 3 (przy braku choroby w rodzinie) lub 1 z 3 (przy występowaniu schorzenia w rodzinie) typowych zaburzeń, natomiast MEN2 diagnozuje się, jeżeli u pacjenta z rakiem rdzeniastym tarczycy stwierdzi się obecność zmutowanego genu RET.
Leczenie mnogich nowotworów endokrynnych polega na leczeniu chirurgicznym pojawiających się guzów, niekiedy konieczne jest usunięcie całego narządu i okolicznych węzłów chłonnych, np. tarczycy czy nadnercza.
