Alkaptonuria – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest alkaptonuria?

Alkaptonuria, inaczej ochronoza,  jest rzadką chorobą metaboliczną, w której zaburzony jest cykl przemian aminokwasów aromatycznych – tyrozyny i fenyloalaniny, w wyniku czego we krwi chorych gromadzi się kwas homogentyzynowy. Wraz z wiekiem choroba prowadzi do degeneracji stawów, a w konsekwencji do uciążliwych dolegliwości bólowych i problemów z poruszaniem się.

Przyczyny alkaptonurii

Przyczynami zaburzenia metabolizmu aminokwasów aromatycznych w przebiegu alkaptonurii są mutacje w obrębie pojedynczego genu prowadzące do niedoborów enzymu zwanego oksydazą kwasu homogentyzynowego. Niedostateczna ilość tego enzymu w ciele człowieka powoduje gromadzenie się kwasu homogentyzynowego, gdyż nie jest on prawidłowo metabolizowany. Głównymi miejscami gromadzenia się tego kwasu w ciele są: krew, płyn pozakomórkowy i tkanka łączna.

Alkaptonuria jest chorobą dziedziczną, autosomalną recesywną, co oznacza, że jeśli obydwoje rodziców są jej bezobjawowymi nosicielami, szansa urodzenia się chorego dziecka wynosi 25%. Co ciekawe, alkaptonuria jest chorobą znacznie rozpowszechnioną na Słowacji oraz w Republice Dominikany, gdzie częstotliwość jej występowania wynosi ok. 1 na 19 000 urodzeń, podczas gdy w przypadku pozostałych nacji odsetek osób chorujących wynosi od 1 na 1 000 000 urodzeń do 1 na 250 000 urodzeń.

Objawy alkaptonurii

Chorzy na alkaptonurię mogą przechodzić ją bezobjawowo aż do 30. lub 40. roku życia. U noworodków można czasem zauważyć ciemnobrązowe zabarwienie pieluch związane z wydalaniem kwasu homogentyzynowego wraz z moczem. Po 30. roku życia uwidacznia się charakterystyczne zabarwienie twardówki (objaw Oslera) oraz chrząstki małżowin usznych. Zaczynają się ujawniać także objawy związane ze zwyrodnieniem stawów, czyli artropatie ochronotyczne. Kwas homogentyzynowy gromadzi się przez całe życie chorych na alkaptonurię w kościach i chrząstkach stawowych pod postacią polimeru, wyrządzając szkody. W efekcie chorzy doświadczają bólu w stawach, pojawiają się u nich zniekształcenia stawów lub wysięki, a ruchomość kończyn staje się ograniczona. Możliwe są złamania kręgów kręgosłupa oraz kości długich, np. udowej. Pozostałe objawy mogą dotyczyć układu moczowo-płciowego (odkładanie się złogów w nerkach, tworzenie się zwapnień w prostacie) oraz układu krążenia (zwapnienia w tętnicach wieńcowych i uszkodzenia zastawek). Dorośli cierpiący na alkaptonurię mogą nie dosłyszeć ze względu na degenerację połączeń kosteczek słuchowych.

Objawem alkaptonurii widocznym na pierwszy rzut oka jest ochronoza, czyli pojawianie się żółtobrązowego zabarwienia w częściach ciała o dużej zawartości tkanki łącznej – małżowinach usznych, nosie, na powiekach, w miejscu nagromadzenia gruczołów potowych. Wraz z wiekiem wymienione okolice mogą przyjmować szaroniebieską lub czarną barwę. Jak już wspomniano, jest to związane z gromadzeniem się polimerów kwasu homogentyzynowego w tkance łącznej.

Diagnostyka alkaptonurii

Alkaptonurię rozpoznaje się na podstawie ilości kwasu homogentyzynowego znajdującego się w moczu pacjenta. Stężenie tego kwasu oznaczane jest metodą chromatografii gazowej sprzężonej ze spektrometrią mas. Jako że u wielu pacjentów nie występuje ciemne zabarwienie moczu, zalecane jest wykonanie takiego oznaczenia u wszystkich pacjentów z zapaleniem kości i stawów uwidocznionym w badaniu RTG. U osób dotkniętych alkaptonurią badanie rentgenograficzne kręgosłupa może ujawnić zwyrodnienie dysku połączone z gęstymi zwapnieniami umiejscowionymi szczególnie w okolicy lędźwiowej.