Malaria (zimnica) – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest malaria?

Malaria, inaczej zimnica, to tropikalna choroba pasożytnicza wywoływana przez pięć gatunków zarodźców – zarodźca ruchliwego, zarodźca pasmowego, zarodźca sierpowatego, zarodźca owalnego i zarodźca małpiego. Pasożyty przenoszone są na człowieka przez samice komarów. Malaria jest najczęściej występującą na świecie chorobą zakaźną, na którą co roku umiera od 1 do 3 milionów osób. Zachorowania na malarię poza terenami tropikalnymi dotyczą osób powracających z tych regionów.

Przyczyny malarii

Malaria jest przenoszona na człowieka przez komary z rodzaju Anopheles, które są ostatecznymi żywicielami zarodźców – pierwotniaków wywołujących chorobę. Uważa się, że najgroźniejszym gatunkiem zarodźca jest P. falciparum, ponieważ (choć odpowiada on za ok. 15% zachorowań) jest przyczyną ok. 90% zgonów chorych na malarię.

Zarodźce dostają się do krwiobiegu człowieka wraz z ukąszeniem zarażonego komara. Następnie przenoszą się do wątroby, gdzie rozwijają się w hepatocytach (komórkach wątrobowych). Gdy cykl rozwojowy zarodźca osiągnie fazę merozoitów, pasożyt atakuje krwinki czerwone (erytrocyty), prowadząc do ich rozpadu, który jest bezpośrednią przyczyną wystąpienia objawów malarii. W dalszym etapie rozwoju zarodźca w ciele człowieka powstają tzw. schizonty, którymi zakażają się komary podczas pożywiania się krwią chorego. W układzie pokarmowym samic komara zarodźce rozmnażają się i w ten sposób cykl się domyka.

Głównymi przyczynami występowania objawów malarii są: niedotlenienie tkanek będące wynikiem rozpadu erytrocytów transportujących tlen, aktywacja mediatorów stanu zapalnego oraz sekwestracja erytrocytów, czyli ich zlepianie się ze sobą i z trombocytami.

Objawy malarii

Objawy malarii występują od 7 do 30 dni po zakażeniu pasożytem (w zależności od jego gatunku). Początkowe objawy malarii są niecharakterystyczne i należą do nich: wysoka gorączka (40oC), dreszcze, wymioty, nudności biegunka. Napady gorączki są cykliczne, a w ich końcowych fazach występują obfite poty, po których temperatura ciała obniża się gwałtownie.

Gdy dochodzi do niszczenia erytrocytów, pojawia się niedokrwistość (anemia) hemolityczna, żółtaczka i hemoglobinuria (przedostawanie się hemoglobiny do moczu). Mogą wystąpić zaburzenia świadomości, objawy neurologiczne, kaszel i duszności, a także bóle mięśniowe i bóle kręgosłupa.

Powikłania malarii mogą zagrażać zdrowiu i życiu. Dzielą się one na dwie kategorie: powikłania wczesne i powikłania późne. Do powikłań wczesnych malarii należą: skaza krwotoczna, hipoglikemia (niskie stężenie cukru we krwi), ciężka niedokrwistość, pęknięcie śledziony, malaria mózgowa, ostra niewydolność oddechowa, wstrząs oraz niewydolność nerek mogące objawiać się uogólnionymi obrzękami ciała. Późne powikłania malarii to zespół splenomegalii (powiększenia śledziony) tropikalnej, zespół nerczycowy, chłoniak Burkitta i zwłóknienie wsierdzia.

Rozpoznanie i leczenie malarii

Jeżeli po powrocie z regionów tropikalnych występują wyżej wymienione objawy, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ opóźnienie leczenia malarii może znacznie pogarszać rokowanie, a nawet stanowić zagrożenie życia.

W celu rozpoznania malarii lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, a potwierdzeniem rozpoznania są badania laboratoryjne – mikroskopowe badanie krwi, dzięki któremu możliwe jest stwierdzenie obecności zarodźca oraz oznaczenie jego gatunku.

W Polsce wszyscy chorzy na malarię powinni być leczeni jak na ciężką postać choroby, ponieważ ich układ odpornościowy może nie być przygotowany na walkę z zarodźcem, w przeciwieństwie do osób zamieszkujących rejony malaryczne.

Leczenie polega na farmakoterapii będącej połączeniem artemizyny lub jej pochodnych ze środkami należącymi do innych grup leków – podejście to jest określanie leczeniem ACT (artemisinin-based combination therapy). Dodatkowo niezbędna może być intensywna terapia wspomagająca – nawadnianie za pomocą kroplówek, podawanie leków przeciwgorączkowych lub przeciwdrgawkowych. Niekiedy konieczne jest przeprowadzanie dializ, przetaczanie preparatów krwiopochodnych oraz wspomaganie respiratorem.