W Danii są zakazane od ponad 20 lat. W Polsce znajdziemy w każdym sklepie
Codzienne zakupy spożywcze mogą być polem minowym dla zdrowia, jeśli nie znamy składu produktów, które wkładamy do koszyka. Wiele popularnych artykułów, od chrupiących przekąsek po gotowe dania, zawiera składnik, którego wpływ na organizm jest jednoznacznie negatywny. Tłuszcze trans, bo o nich mowa, to cichy zabójca, często ukryty pod skomplikowanymi nazwami na etykietach, niosący za sobą poważne konsekwencje dla układu krążenia i metabolizmu.
Gdzie w żywności można znaleźć tłuszcze trans i jakie są ich funkcje w produktach?
W przyrodzie te związki występują naturalnie w niewielkich ilościach, głównie w mięsie przeżuwaczy, mleku oraz jego przetworach. Tego typu naturalnie występujące izomery nie są jednak uważane za główne zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. Prawdziwy problem stanowią przemysłowe źródła tłuszczów trans, które można znaleźć między innymi w fast foodach oraz słonych przekąskach.
Przemysł spożywczy szeroko wykorzystuje te substancje, ponieważ dzięki nim produkty zyskują dłuższą trwałość oraz odpowiednią konsystencję. Można je znaleźć w gotowych daniach, półproduktach, a także w wyrobach cukierniczych, takich jak ciastka, pączki czy kremy. Dodatek utwardzonych tłuszczów sprawia, że żywność staje się bardziej chrupiąca i posiada atrakcyjną dla konsumenta teksturę.
Niestety, technologiczne zalety, takie jak chrupkość, atrakcyjna tekstura czy dłuższy termin przydatności do spożycia, uzyskiwane są bezpośrednim kosztem zdrowia konsumentów. Polska wciąż waha się w kwestii wprowadzenia restrykcyjnych regulacji krajowych w tym zakresie, podczas gdy Stany Zjednoczone rozpoczęły swoje działania już w 2003 roku.
Jakie negatywne skutki zdrowotne wiążą się ze spożywaniem tłuszczów trans?
Decyzje o eliminacji tych związków z żywności, podejmowane przez niektóre państwa, wynikają z faktu, że są to nienasycone kwasy tłuszczowe o udowodnionym negatywnym wpływie na zdrowie. Dania uznała je za realne zagrożenie dla zdrowia publicznego i już 22 lata temu, jako jedno z pierwszych państw, wprowadziła zakaz ich sprzedaży ze względu na katastrofalny wpływ na organizm człowieka.
Regularne spożywanie tych izomerów prowadzi do poważnych zaburzeń gospodarki lipidowej, w tym podwyższenia poziomu cholesterolu, co bezpośrednio przyczynia się do rozwoju miażdżycy oraz chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie, zakrzepica, zawał serca czy udar. Ponadto ich obecność w diecie zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości, a także powoduje zaburzenia gospodarki węglowodanowej, co sprzyja powstawaniu insulinooporności i cukrzycy typu 2.
Eksperci ds. żywienia zalecają, aby dzienne spożycie tych substancji nie przekraczało 1–2% całkowitej puli tłuszczów, jednak w diecie przeciętnego konsumenta, opartej na przetworzonej żywności, ten limit bywa znacznie przekraczany. Półki w polskich sklepach uginają się od produktów zawierających szkodliwe izomery, dlatego istotną rekomendacją zdrowotną pozostaje ograniczenie spożycia słodyczy i żywności wysokoprzetworzonej, która jest objęta odpowiednimi przepisami.
Jakie regulacje dotyczące tłuszczów trans obowiązują w Polsce i na świecie?
Świat coraz częściej reaguje na zagrożenie poprzez edukację lub wprowadzanie twardych zakazów, eliminując lub ściśle limitując te substancje w wielu krajach. Prekursorem zmian była Dania, gdzie Rada ds. Żywienia zakazała stosowania tłuszczów trans w żywności już w 2003 roku. Wiele innych państw poszło tym śladem, wprowadzając konkretne regulacje mające na celu oczyszczenie rynku spożywczego z tych szkodliwych związków.
Kanada wprowadziła obowiązek oznaczania zawartości tych tłuszczów na opakowaniach w 2004 roku, a rok później zakazała sprzedaży produktów, w których ich poziom przekracza 5 procent ogólnej ilości tłuszczów. Z kolei w Stanach Zjednoczonych ogólnokrajowy zakaz ich stosowania obowiązuje od 2018 roku, a w Wielkiej Brytanii zaostrzenie przepisów nastąpiło dzięki kampaniom edukacyjnym i naciskom środowisk naukowych. Na naszym kontynencie kluczowe jest rozporządzenie Unii Europejskiej z kwietnia 2021 roku, które ogranicza obecność tłuszczów trans do maksymalnie 2 gramów na 100 gramów tłuszczów w produkcie.
Mimo że przepisy te obowiązują również w Polsce, szkodliwe tłuszcze wciąż trafiają do popularnych produktów spożywczych, często w mniejszych, ale nadal niebezpiecznych ilościach. Producenci niejednokrotnie ukrywają ten składnik pod nieoczywistymi nazwami na etykietach, przez co konsument może łatwo kupić niepozorne przekąski, których regularne spożywanie z czasem negatywnie wpłynie na zdrowie. Pomimo licznych ostrzeżeń, Polacy wciąż kupują artykuły zawierające te substancje.
Jakie są praktyczne zalecenia dotyczące ograniczenia spożycia tłuszczów trans?
Ponieważ tłuszcze trans są jednymi z najgroźniejszych składników w żywności, powinny pojawiać się w diecie jak najrzadziej lub zostać z niej całkowicie wyeliminowane. Kluczem do sukcesu jest tutaj świadome wybieranie produktów podczas zakupów.
Aby skutecznie ograniczyć ryzyko, warto dokładnie czytać etykiety i unikać produktów zawierających w składzie „częściowo utwardzone oleje roślinne”. Zaleca się wybieranie świeżych, nieprzetworzonych artykułów oraz, w miarę możliwości, samodzielne przygotowywanie posiłków w domu. Istotne jest także ograniczenie spożycia fast foodów, które są częstym źródłem tych szkodliwych związków.
