Wysyp udarów przed 50 r.ż. Jakie są przyczyny?
Jeszcze niedawno udar kojarzył się głównie z wiekiem emerytalnym. Dziś neurologiczne „zawały” coraz częściej wywracają życie ludzi po trzydziestce – a każda minuta zwłoki w reakcji kosztuje bezcenne neurony. Sprawdź, co kryje się za tą zmianą i jak rozpoznać pierwsze sygnały.
- Co czwarty hospitalizowany z powodu udaru nie ma 65 lat
- W Polsce rocznie dochodzi do ok. 90 tys. udarów, a lekarze widzą „odmłodzenie” statystyk
- Styl życia – od diety po stres – decyduje, czy młody mózg znajdzie się w grupie ryzyka
Udar nie jest chorobą starych ludzi
Ryzyko udaru rzeczywiście rośnie z wiekiem, ale udary „nie wybierają”: w amerykańskich statystykach aż 38 proc. pacjentów hospitalizowanych z tego powodu miało mniej niż 65 lat. Coraz młodsi pacjenci pojawiają się na oddziałach ratunkowych z objawami udaru. Skąd wynika ten niebezpieczny trend? Wg polskich danych, liczba udarów przekracza 90 tys. rocznie, a „niepokojący przyrost dotyczy młodych dorosłych” – przede wszystkim tych żyjących w ciągłym stresie i zaniedbujących profilaktykę.
Przeczytaj też: To może się skończyć udarem u dziecka. Lekarz wskazuje przyczynę
Jak rozpoznać udar?
Udar zaczyna się nagle – zwykle bez bólu – dlatego łatwo go zlekceważyć. Tymczasem każda minuta opóźnienia oznacza utratę nawet 1,9 mln neuronów. Dlatego ratownicy na całym świecie uczą dwóch prostych skrótów pamięciowych: angielskiego F-A-S-T oraz polskiego U-D-A-R. Oba opierają się na trzech prostych próbach i czwartym kroku – natychmiastowym telefonie pod 112.
Zrób test UDAR – 3 próby w mniej niż minutę
- U – Usta – poproś o uśmiech: czy widać opadnięty kącik albo wyraźną asymetrię?
- D – Dłoń – poproś o uniesienie obu rąk na 10 sekund: czy jedna opada lub drętwieje?
- A – Artykulacja – poproś o powtórzenie prostego zdania: czy mowa jest bełkotliwa, „zawieszona”, niezrozumiała?
- R – Reaguj – jeśli wystąpi jeden z powyższych objawów, dzwoń pod 112 i zanotuj godzinę pierwszych symptomów. To kluczowa informacja dla lekarzy.
Na jakie jeszcze inne objawy warto zwrócić szczególną uwagę? Często podczas udaru pojawiają się:
- nagły, bardzo silny ból głowy (opisywany przez pacjentów jako „najgorszy w życiu”),
- zaburzenia widzenia – podwójne, zamglone, półwidzenie,
- zawroty głowy, nagła utrata równowagi czy niepewny chód,
- drętwienie lub osłabienie twarzy, ręki lub nogi po jednej stronie ciała,
- utrata przytomności lub napad drgawkowy.
Uwaga: u części kobiet udar może zacząć się nietypowo – od nudności, dezorientacji lub nagłej, niewyjaśnionej ogólnej słabości, dlatego nie ignoruj objawu tylko dlatego, że „nie pasuje do klasycznego obrazu”.
Czytaj więcej: Tak czuje się człowiek przed udarem. Te sygnały wysyła ciało, zanim stanie się najgorsze
Udar przed 50 r.ż. Jakie są czynniki ryzyka?
Lekarze zwracają uwagę, że u osób w wieku 20-49 lat tradycyjne i nietradycyjne czynniki wzajemnie się nakładają, tworząc mieszankę wybuchową dla naczyń. Oto pięć kluczowych grup zagrożeń, jakie wymieniają badacze:
Ciśnienie, „zły” LDL i cukrzyca
Nawet „łagodna” nadciśnieniowa młodzieńcza (> 135/85 mmHg) potrafi ponad dwukrotnie zwiększyć ryzyko udaru w kolejnych dekadach życia. Podobny skok dotyczy nieleczonej hiperlipidemii i cukrzycy typu 2 – trzy filary, które przyspieszają miażdżycę już w trzeciej dekadzie.
- Używki i przewlekły stres
Dym papierosowy, nadużywanie alkoholu czy kokaina działają wielotorowo: wywołują gwałtowne skoki ciśnienia, skurcz naczyń i nadkrzepliwość. W meta-analizie kokaina podniosła ryzyko udaru nawet 6–7 razy. Do listy WHO dopisuje się dziś także stres chroniczny – u kobiet poniżej 50 lat umiarkowany poziom stresu wiązał się z 78 % wyższym ryzykiem udaru kryptogennego. - Otyłość i brak ruchu
Wskaźnik BMI ≥ 30 oraz siedzący tryb życia to duet, który zwiększa stan zapalny naczyń i sprzyja zakrzepom. W analizie Lancet Healthy Longevity to właśnie wysoki obwód talii i bierność fizyczna dawały największy udział w ogólnoświatowym obciążeniu udarami osób < 50 r.ż.. - Hormony i migrena z aurą – głównie u kobiet
Nowoczesne tabletki antykoncepcyjne są bezpieczniejsze niż stare, ale nadal podwajają ryzyko udaru, zwłaszcza przy dawce etynyloestradiolu ≥ 30 µg lub w połączeniu z paleniem. Migrena z aurą sama zwiększa prawdopodobieństwo incydentu około dwukrotnie, a w tandemie z papierosem czy hormonalną antykoncepcją ryzyko rośnie niemal siedmiokrotnie. - „Ukryte” zagrożenia: bezdech senny, migotanie przedsionków i wady serca
Obturacyjny bezdech senny (OSA) podwaja ryzyko udaru w ciągu 3–10 lat obserwacji. Podobnie ciche migotanie przedsionków (AF) – im wcześniej się pojawi, tym większe niebezpieczeństwo zatoru mózgowego; diagnoza AF w wieku 55 lat oznaczała ponad pięciokrotnie wyższe ryzyko udaru względem diagnozy po 80-tce. U młodych pacjentów częstsze są też udary pochodzące z ubytku przegrody (PFO) czy rzadkich trombofilii.
Dobra wiadomość? Większość wymienionych czynników jest modyfikowalna. Regularna kontrola ciśnienia i lipidogramu, rzucenie palenia, 150 minut ruchu tygodniowo oraz talerz wypełniony zielonymi warzywami kapustnymi (brokuły, jarmuż, brukselka) to proste kroki, które obniżają stany zapalne i poziom cholesterolu.
Sprawdź też: 9-letni chłopiec z udarem trafił na SOR w Zielonej Górze. Dramatyczna walka o życie
