Twardzina – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Przyczyny twardziny układowej

Przyczyny twardziny układowej jak dotąd nie zostały poznane. Wiemy jednak, że choroba występuje częściej u kobiet i u osób, u których w rodzinie występują schorzenia autoimmunologiczne. W związku z tym wśród czynników predysponujących do rozwoju twardziny wymienia się czynniki hormonalne, genetyczne i środowiskowe . Do tych ostatnich zalicza się ekspozycję na silikony, węglowodory aromatyczne oraz chlorek winylu. Oznacza to, że szczególnie narażeni na rozwój twardziny są m.in. pracownicy przemysłu chemicznego, petrochemicznego i branży budowlanej.

Objawy twardziny układowej

Podstawowym symptomem w obu postaciach twardziny układowej jest tzw. objaw Raynauda, w którym dochodzi do napadowego skurczu naczyń krwionośnych , najczęściej w palcach rąk lub stóp, w odpowiedzi na zimno lub stres. Powoduje to charakterystyczne zmiany koloru skóry oraz objawy takie jak ból, drętwienie lub mrowienie. W postaci ograniczonej twardziny objaw Raynauda pojawia się przed wystąpieniem zmian skórnych, zaś w postaci uogólnionej równolegle do nich.

Zmiany skórne występują w obu postaciach choroby i przechodzą trzy kolejne fazy:

• obrzęk,
• stwardnienie,
• zanik.

Skóra stwardniała w przebiegu schorzenia traci elastyczność ; zanikają mieszki włosowe oraz gruczoły potowe i łojowe; mogą występować przebarwienia. W fazie zaniku na skórze rozwijają się trudno gojące się owrzodzenia, następnie może dojść do zaniku skóry i paznokci, co może powodować skrócenie palców.

Szczególnie charakterystyczne są objawy twardziny na twarzy . Obejmują one m.in. zmiany skórne, polegające na napięciu i wygładzeniu oraz zaniku fałdów skórnych, co prowadzi do wyostrzenia rysów i tzw. efektu maski. Widoczne zmiany w obrębie ust obejmują mikrostomię, czyli zanik czerwieni warg oraz pojawienie się promienistych fałd wokół. Te objawy są szczególnie uciążliwe dla pacjenta, ponieważ utrudniają mowę i jedzenie. Znaczne napięcie skóry twarzy i zanik tkanki tłuszczowej wokół oczu mogą utrudniać zamykanie powiek. Wymienionym objawom w obrębie twarzy mogą towarzyszyć przebarwienia.

W obu postaciach choroby pacjent może odczuwać dolegliwości ze strony stawów, przy czym w twardzinie uogólnionej są one bardziej intensywne. Problemy ze stawami obejmują ból przypominający ból w chorobach reumatycznych, sztywność, obrzęki, przykurcze, zapalenie błony maziowej oraz zwapnienia.

W uogólnionej postaci twardziny układowej zmianom skórnym towarzyszą zmiany w obrębie narządów wewnętrznych . Dotyczą one m.in.

• płuc (zwłóknienie płuc z dusznościami, kaszlem, zmęczeniem i utrudnionym oddychaniem; nadciśnienie płuc – powoduje wymienione wcześniej objawy oraz zawroty głowy i obrzęki nóg),
• układu sercowo-naczyniowego (niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca),
• przewodu pokarmowego (refluks, zaburzenia motoryki przełyku, zaburzenia trawienia i rytmu wypróżnień),
• nerek (kryzys nerkowy z gwałtownym wzrostem ciśnienia tętniczego, obrzękami i niewydolnością nerek – wymaga natychmiastowego leczenia, ponieważ może prowadzić do niewydolności nerek),
• układu nerwowego (neuropatie, zaburzenia poznawcze).

Diagnostyka twardziny układowej

Diagnostyka twardziny układowej jest wieloaspektowa i obejmuje wywiad, badanie fizykalne, badania laboratoryjne oraz obrazowe. W rozmowie z pacjentem lekarz zbiera informacje o objawach , które mogą wskazywać na twardzinę układową i pyta o historię chorób autoimmunologicznych w rodzinie. Następnie w badaniu fizykalnym ocenia wygląd skóry (zwłaszcza twarzy, rąk, nóg), obecność zmian naczyniowych (teleangiektazje), przykurczy stawowych, objawów Raynauda oraz palpacyjnie ocenia napięcie skóry i ewentualne obrzęki.

W diagnostyce twardziny wykonuje się także badania laboratoryjne pod kątem obecności przeciwciał. Przeciwciała ANA (przeciwciała przeciwjądrowe) świadczą o procesie autoimmunologicznym, nie rozstrzygają jednak diagnozy. W tym celu należy zbadać przeciwciała specyficzne, w tym:

• Anty-Scl-70 (przeciwciała przeciw topoizomerazie typu 1. – specyficzne dla twardziny układowej, zwłaszcza w postaci uogólnionej (dSSc). Obecność tych przeciwciał wiąże się z ryzykiem zajęcia narządów, takich jak płuca .
• Anty-centromerowe przeciwciała (ACA) – częściej występują w postaci ograniczonej twardziny układowej (lSSc), zwłaszcza u pacjentów z zespołem Raynauda i teleangiektazjami.
• Przeciwciała przeciw RNA polimerazie III – ich obecność jest związana z większym ryzykiem rozwoju powikłań nerkowych i nadciśnienia płucnego.

Badania krwi wykonywane w diagnostyce twardziny obejmują także OB i CRP . Dodatkowo lekarz może zlecić biopsję tkanek w celu potwierdzenia włóknienia.

W diagnostyce twardziny w postaci uogólnionej wykonuje się badania obrazowe , które umożliwiają ocenę stanu narządów wewnętrznych, w tym RTG klatki piersiowej, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Dodatkowo wykonywane są testy czynnościowe poszczególnych narządów, np. spirometria czy manometria przełyku.

Leczenie twardziny układowej

Całkowite wyleczenie twardziny nie jest możliwe, a zmiany wywołane chorobą są nieodwracalne. Leczenie twardziny układowej ma na celu złagodzenie objawów, wydłużenie życia pacjenta i zapobieganie występowaniu powikłań. W terapii twardziny układowej stosuje się podejście wielodyscyplinarne, w którym biorą udział reumatolodzy, dermatolodzy, pulmonolodzy, kardiolodzy, nefrolodzy oraz gastroenterolodzy.

Istnieje wiele opcji leczenia farmakologicznego, które mogą pomóc w kontrolowaniu objawów i opóźnianiu postępu choroby.

Leki immunosupresyjne mają na celu zahamowanie nadmiernej aktywności układu odpornościowego, który jest odpowiedzialny za wytwarzanie nadmiaru kolagenu i włóknienie tkanek. W celu złagodzenia bólu i zapalenia stawów stosuje się paracetamol , natomiast w stanach ostrych – kortykosteroidy . W celu poprawy sprawności ruchowej, zaleca się fizykoterapię przez cały czas trwania choroby.

Leczenie objawu Raynauda polega na podawaniu leków rozszerzających naczynia i eliminowaniu czynników, które powodują skurcz naczyń, takich jak palenie tytoniu, zimno, stres, leki zwężające naczynia krwionośne.

Pacjent zmagający się z twardziną przez cały czas trwania choroby powinien pozostawiać pod kontrolą lekarza reumatologa i lekarza rodzinnego. W przypadku występowania innych zmian narządowych pacjent może być kierowany do innych lekarzy specjalistów, którzy dobierają odpowiednie leczenie. Pacjent przez cały czas powinien przyjmować leki, które zalecił lekarz prowadzący.

Czytaj także:

9 objawów raka płuca. Nigdy ich nie ignoruj

Reumatyzm – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Cierpisz na reumatoidalne zapalenie stawów? Ten sok jest dla Ciebie