"Wysyp" udarów u coraz młodszych osób. Lekarze wskazują przyczynę
Jeszcze dekadę temu udar kojarzył się z późną starością. Dziś neurologiczne oddziały przyjmują trzydziesto- i czterdziestolatków, a liczba pacjentów rośnie szybciej, niż przybywa miejsc do rehabilitacji. Skąd ten wysyp przypadków – i jak rozpoznać udar, zanim pozostawi trwały ślad?
- Ponad 90 tys. udarów rocznie w Polsce — to już trzecia przyczyna zgonów
- 30 proc. hospitalizowanych ma mniej niż 65 lat
- O losie chorego decydują minuty — zasada UDAR to klucz do ratunku
Udar – nie tylko choroba seniorów
Udar mózgu oznacza nagłe odcięcie części mózgu od tlenu: w 85 proc. przypadków z powodu skrzepliny (udar niedokrwienny), rzadziej na skutek pęknięcia naczynia (udar krwotoczny). Rocznie dotyka już ponad 90 tys. Polaków, a jedna trzecia nowych pacjentów to osoby w wieku produkcyjnym. To oznacza, że udar przestał być wyłącznie problemem geriatrii – uderza w aktywnych zawodowo, rodziców małych dzieci i sportowców-amatorów.
Przeczytaj również: Jak rozpoznać udar u dziecka? Liczy się każda minuta
Objawy udaru – co powinno zapalić lampkę alarmową?
Neurolodzy przypominają prostą zasadę UDAR:
U – usta wykrzywione, opadnięty kącik,
D – dłoń opadnięta lub nagłe osłabienie ręki/nogi po jednej stronie,
A – artykulacja utrudniona, mowa bełkotliwa lub niezrozumiała,
R – reaguj natychmiast, dzwoń 112/999.
Towarzyszyć mogą: gwałtowny ból głowy, zaburzenia widzenia, zawroty, utrata przytomności. W razie wątpliwości lepiej zaryzykować i wezwać karetkę — każda minuta to nawet 1,9 mln obumierających neuronów.
Sprawdź też: Od bezsenności po udar. Nieoczywiste powikłania choroby otyłościowej
Dlaczego młodsi mają udar? Oto przyczyny
Lekarze wskazują na tzw. "koktajl ryzyka”, czyli kilka głównych czynników ryzyka, które razem potrafią stworzyć śmiertelną mieszankę.
Przewlekły stres + niedosypianie
Permanentne napięcie w pracy, notyfikacje z mediów społecznościowych i praca zmianowa sprawiają, że układ współczulny „nie zdejmuje nogi z gazu”. Hormony stresu podnoszą ciśnienie, sprzyjają arytmii i zapaleniu naczyń. Dodatkowo rozregulowany sen jest samodzielnym czynnikiem zagrożenia: analiza 72 269 dorosłych z UK Biobank wykazała, że osoby z nieregularnymi godzinami zasypiania i pobudek miały o 26 proc. wyższe ryzyko udaru i zawału niezależnie od długości snu.
Niewyrównane choroby cywilizacyjne
Nadciśnienie, cukrzyca typu 2, otyłość, brak ruchu i hipercholesterolemia – jeszcze 15 lat temu rzadkie u trzydziestolatków – dziś dotyczą nawet co trzeciego młodego pacjenta. Przegląd 145 badań z całego świata wskazuje, że te „klasyczne” czynniki są najczęściej opisywanymi przyczynami udaru przed 50. rokiem życia, obok schorzeń serca i migreny. Nieleczone, wielokrotnie zwiększają prawdopodobieństwo udaru już przy umiarkowanym wzroście ciśnienia czy glikemii.
Czynniki indywidualne i hormonalne
Do listy ryzyk dopisuje się migrenę z aurą, wrodzone wady serca (np. przetrwały otwór owalny, PFO), palenie papierosów i część terapii hormonalnych. U kobiet z migreną z aurą stosowanie złożonej antykoncepcji hormonalnej może nawet podwoić ryzyko udaru, zwłaszcza gdy towarzyszy im nadciśnienie lub palenie.
„Weekendowe” wzorce – alkohol i nagły wysiłek
Młodzi pracują w tygodniu siedząco, a w weekend nadrabiają sport i spotkania towarzyskie. Wieloośrodkowe badanie u osób 18–49 lat pokazało, że binge drinking (≥ 2 epizody upijania w miesiącu) ponad trzykrotnie zwiększa ryzyko kryptogennego udaru niedokrwiennego u mężczyzn (OR 3,36; 95 proc. CI 1,44–7,84). Alkohol nasila skoki ciśnienia i sprzyja odwodnieniu, a nagły weekendowy trening bez przygotowania dodatkowo przeciąża układ krążenia, co – w połączeniu – tworzy gotowy zapalnik udaru.
Razem tworzą „koktajl”, który działa podstępnie: stres i brak snu rozregulowują naczynia; choroby metaboliczne przyspieszają miażdżycę; nadmiar alkoholu, nikotyny czy estrogenów potrafi „dorzucić iskrę”. Dlatego profilaktyka u trzydziesto- i czterdziestolatków wymaga zarówno farmakologicznej kontroli ciśnienia i glikemii, jak i równie konsekwentnego dbania o higienę snu, aktywność w tygodniu oraz ograniczenie używek.
Czytaj więcej: Tak rozpoznasz cichy udar. Te objawy można przechodzić
Życie po udarze – długa rehabilitacja i kręta ścieżka do sprawności
Medycyna potrafi dziś udrożnić zablokowaną tętnicę w ciągu kilku godzin, ale bitwa o sprawność zaczyna się dopiero na sali rehabilitacyjnej. Tymczasem tylko co czwarty pacjent rozpoczyna fizjoterapię w ciągu dwóch tygodni od wypisu, a dostęp do specjalistów zależy od miejsca zamieszkania. Niedobór neurologów, rehabilitantów i psychologów sprawia, że część chorych wraca do domu bez planu kompleksowej terapii, co grozi trwałą niesprawnością lub depresją poudarową.
Eksperci podkreślają, że mózg ma ogromną plastyczność — przy intensywnej rehabilitacji w ciągu pierwszych trzech miesięcy można odzyskać nawet połowę utraconych funkcji. Ćwiczenia ruchowe warto łączyć z treningiem mowy, terapią spastyczności i wsparciem dietetyka.
źródła:
Gregory A. Irregular sleep pattern raises risk of stroke and heart attack, study finds. The Guardian, 26 listopada 2024.
Amoah D., Schmidt M., Bird M-L. An international perspective on young stroke incidence and risk factors: a scoping review. BMC Public Health 2024; 24:1627.
Martinez-Majander N. i wsp. Association between heavy alcohol consumption and cryptogenic ischaemic stroke in young adults: a case–control study. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry 2025; 96:114-121 – omówienie: EMJ Neurology, 31 stycznia 2025.
Champaloux A. i wsp. (analiza z omówienia) – migrena z aurą, złożone preparaty hormonalne i ryzyko udaru. W: Calhoun A. Considerations for Contraceptive Use Among Patients with Migraines. Curr Obstet Gynecol Rep 2023.
