„Najważniejsza jest kompresjoterapia”. Ekspert o owrzodzeniach żylnych

Problem owrzodzeń żylnych

– To jest temat pomijany, a niesłychanie ważny, bo pacjentów z owrzodzeniami jest bardzo dużo i będzie coraz więcej.

Owrzodzenia żylne stanowią powikłanie przewlekłej niewydolności żylnej – schorzenia, które klinicznie obserwuje się u około 5% populacji powyżej 65. roku życia. Jednak, jak zauważa ekspertka:

– Coraz więcej młodszych pacjentów, już po 50. roku życia, zgłasza problemy z ranami o etiologii żylnej.

Główne czynniki ryzyka takich owrzodzeń to:

• predyspozycje genetyczne: historia chorób żylnych w rodzinie, 
• przebyta zakrzepica żył głębokich kończyn,
• styl życia: siedząca praca lub praca wymagająca długotrwałego stania,
• otyłość: niewłaściwa dieta i niska aktywność fizyczna znacząco zwiększają ryzyko,
• brak ruchu: aktywność fizyczna jest niezbędna dla prawidłowego krążenia krwi,
• choroby przewlekłe, które mogą pogarszać krążenie i regenerację tkanek.

– Przyczyny są złożone – od genetyki przez codzienne wybory dotyczące trybu życia, aż po indywidualne predyspozycje.

Czym są owrzodzenia żylne?

Owrzodzenia żylne to przewlekłe, często trudno gojące się rany, najczęściej w okolicy kostki przyśrodkowej. Ich podstawową patofizjologiczną przyczyną jest przewlekła niewydolność żylna, prowadząca do wzrostu ciśnienia żylnego, cofania się krwi i jej zastoju, co skutkuje obrzękami i niedostatecznym ukrwieniem tkanek.

Lek. Antoszewska tłumaczy:

– Jeśli w tle mamy niewydolność żył i obrzęki – nawet drobny uraz może stanowić katalizator i zapoczątkować rozwój trudnogojącego się owrzodzenia.

Ważne objawy, na które pacjenci powinni zwrócić uwagę, to:

• przewlekłe obrzęki i uczucie ciężkości nóg, często nasilające się pod koniec dnia,
• przebarwienia skóry – najczęściej w odcieniu brązowym, związane z odkładaniem się w tkankach hemosyderyny,
• stwardnienie i zgrubienie skóry (lipodermatoskleroza),
• poszerzone żyły powierzchowne (żylaki),
• niegojące się owrzodzenia.

–Już przy najmniejszej ranie, która nie goi się w ciągu sześciu tygodni, pacjent powinien zgłosić się do lekarza – ostrzega lek. Antoszewska.

Trudności leczenia owrzodzeń – dlaczego rana się nie goi?

Wielokrotnie pacjenci zgłaszają się do lekarza, gdy owrzodzenie osiągnie zaawansowany etap, co znacząco utrudnia leczenie. Gdy rana już jest duża, bolesna i towarzyszy jej znaczny wysięk, leczenie staje się wyzwaniem terapeutycznym.

– Pacjenci bardzo często zgłaszają się dopiero wtedy, gdy objawy zaczynają realnie utrudniać im codzienne funkcjonowanie – rana boli, nieprzyjemnie pachnie, pojawia się nasilony wysięk, z którym trudno sobie poradzić w warunkach domowych. Zdarza się, że w desperacji sięgają po domowe metody – wykorzystując wkładki higieniczne, pieluchy czy nawet ścierki, by zabezpieczyć ranę. Niestety, na tym etapie leczenie staje się znacznie trudniejsze zarówno dla pacjenta, jak i dla personelu medycznego – wyjaśnia ekspertka.

Klucz do skutecznego leczenia – kompresjoterapia

Kompresjoterapia jest złotym standardem leczenia owrzodzeń żylnych. Jej głównym celem jest poprawa krążenia poprzez „wypchnięcie” zalegającej krwi żylnej, co umożliwia redukcję obrzęków oraz lepsze dotlenienie tkanek.

– To złoty standard leczenia – kompresjoterapia nie tylko wspomaga gojenie się rany, ale również zapobiega powstawaniu nowych owrzodzeń – podkreśla lek. Antoszewska.

Współczesne metody kompresyjne są bardzo zróżnicowane. Oprócz tradycyjnych bandaży uciskowych dostępne są:

• specjalistyczne podkolanówki uciskowe, które są estetyczne i dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta,
• specjalistyczne wyroby uciskowe na rzepy, umożliwiające pacjentom samodzielne zakładanie kompresji, co jest szczególnie ważne dla osób starszych lub o ograniczonej sprawności manualnej.

– Niestety, wielu pacjentów albo nigdy wcześniej nie słyszało o kompresjoterapii, albo samodzielnie przerywa jej stosowanie, wychodząc z założenia, że skoro rana się zagoiła, to terapia nie jest już potrzebna. To duży błąd, ponieważ rola kompresjoterapii w leczeniu owrzodzeń żylnych – a przede wszystkim w zapobieganiu ich nawrotom – jest absolutnie kluczowa i nie do przecenienia – dodaje ekspertka.

Leczenie miejscowe ran – strategia TIMERS

Skuteczne leczenie ran wymaga kompleksowego podejścia. W codziennej praktyce lekarskiej stosuje się strategię TIMERS, która obejmuje:

1. T – Tissue Debridement (oczyszczanie rany): usuwanie martwej tkanki i włóknika jest pierwszym, niezwykle istotnym krokiem.

– Ranę oczyszczamy często z wykorzystaniem metod chirurgicznych - przy użyciu skalpela, łyżki kostnej - lub używamy dedykowanych wyrobów do oczyszczania ran (gąbki, opatrunki).

2. I – Infection and Inflammation Control (kontrola infekcji i stanu zapalnego w ranie): 
Należy kontrolować stan zapalny, monitorować objawy infekcji, stosować antyseptyki w sposób racjonalny i ocenić potrzebę antybiotykoterapii ogólnej. 

– Przemywanie solą fizjologiczną może być wystarczające.

3. M – Moisture Balance  (utrzymanie wilgotnego środowiska): odpowiednia wilgotność chroni przed maceracją tkanek oraz wspomaga gojenie się ran.

– Utrzymanie odpowiedniej wilgotności rany to klucz do szybkiego gojenia – rana o podsychających brzegach lub taka ze znacznym wysiękiem, będzie się goić wolniej.

4. E – Edge and Epithelialization (ochrona brzegów rany i stymulowanie procesu naskórkowania): zabezpieczenie skóry wokół rany np. kremem z cynkiem pomaga chronić obwód rany przed dalszym uszkodzeniem.

– Dobrze zabezpieczone brzegi rany to podstawa, aby wysięk nie uszkadzał skóry wokół.

5. R – Repair (regeneracja tkanek): w tym etapie warto rozważyć zastosowanie terapii wspomagających regenerację, jak również przyjrzeć się czynnikom systemowym, które mogą opóźniać gojenie.

– To dobry moment, żeby zastanowić się, czy nie ma innych czynników, które mogą zaburzać gojenie rany, na przykład innych chorób przewlekłych czy niedożywienia.

6. S – Social Care (edukacja i wsparcie): bardzo ważnym aspektem leczenia jest edukacja pacjenta i jego rodziny, by potrafili prawidłowo zmieniać opatrunki i stosować kompresjoterapię.

– Budowanie zaufania poprzez edukację pacjenta jest niezwykle istotne. Wierzę, że poświęcając mu czas i tłumacząc każdy etap leczenia w sposób zrozumiały, zwiększam jego zaangażowanie w proces terapii, a tym samym realne szanse na jej powodzenie.

Profilaktyka – jak zapobiegać powstawaniu owrzodzeń?

Wiele działań profilaktycznych pokrywa się z zaleceniami w leczeniu:

• kompresjoterapia – jest zalecana pacjentom z niewydolnością żylną jeszcze zanim pojawią się owrzodzenia,
• regularna aktywność fizyczna: ruch pomaga w przepływie krwi i zmniejsza zastój żylny,
• unikanie długiego stania i siedzenia: może znacząco wpłynąć na poprawę krążenia,
• elewacja kończyn: po dniu pracy warto unieść nogi do góry, co pomoże zredukować obrzęki,
• kontrola masy ciała: utrzymanie prawidłowej wagi ciała to ważny czynnik w profilaktyce niewydolności żylnej,
• regularne konsultacje i badania: w szczególności osoby z predyspozycjami lub historią żylaków lub owrzodzeń żylnych w rodzinie powinny mieć cykliczne kontrole u chirurga naczyniowego, aby w porę wdrożyć niezbędne  leczenie przyczynowe.

Edukacja pacjenta – współpraca jako fundament terapii

Swoim pacjentom podczas hospitalizacji lekarka przekazuje nie tylko ustne instrukcje dotyczące zmiany opatrunków, ale również szczegółowe „ściągi” z zaleceniami, które mogą być udostępnione rodzinie i opiekunom, w tym np. pielęgniarce środowiskowej.

– Edukacja pacjenta i przekazywanie jasnych instrukcji to bardzo ważne składowe leczenia. Budowanie zaufania i angażowanie pacjenta w proces terapeutyczny zwiększa szanse na wyleczenie nawet trudnogojących się owrzodzeń.

Lek. Magdalena Antoszewska podkreśla, że leczenie owrzodzeń żylnych to proces złożony i multidyscyplinarny. Kluczowe znaczenie ma jak najszybsze rozpoznanie objawów oraz skierowanie pacjenta do odpowiedniego specjalisty. W przypadku owrzodzeń żylnych, oprócz kompresjoterapii, która odgrywa kluczową rolę, oraz doboru odpowiednich specjalistycznych opatrunków, istotne jest także leczenie przyczyn niewydolności żylnej, dlatego warto skierować pacjenta na diagnostykę do chirurga naczyniowego.

Ponadto niezwykle istotna jest edukacja pacjentów, która pozwala im samodzielnie podejmować działania profilaktyczne oraz świadomie zgłaszać się po specjalistyczną pomoc na jak najwcześniejszym etapie, a przede wszystkim unikać zwlekania aż do momentu, gdy stanie się to bezwzględną koniecznością.