Te antybiotyki mogą prowadzić do trwałej niepełnosprawności. Lekarze wciąż wypisują je zbyt często
Fluorochinolony przez długi czas uchodziły za cudowną broń na ciężkie infekcje, ale dziś wiadomo, że potrafią nieodwracalnie uszkodzić ścięgna, nerwy i naczynia krwionośne. Mimo ostrych ograniczeń Europejskiej Agencji Leków recepty na ciprofloksacynę czy lewofloksacynę wciąż trafiają do pacjentów przy banalnych zakażeniach dróg moczowych i zatok.
- Działają szybko i szeroko, blokując bakteryjne enzymy kluczowe dla kopiowania DNA
- Europejska Agencja Leków zaleca ich użycie tylko wtedy, gdy inne antybiotyki zawiodły lub patogen wykazuje szczególną oporność
- Zerwanie ścięgna Achillesa, neuropatia czy tętniak aorty mogą pojawić się nawet po jednej dawce
Nie do końca cudowny lek
Ciprofloksacyna i jej „siostry” zadebiutowały w Europie w latach 90. i z miejsca stały się ulubioną bronią szpitali przeciwko trudnym Gram-ujemnym bakteriom. Sukces szybko przekroczył mury oddziałów – leki trafiły pod strzechy poradni rodzinnych, gdzie zaczęto je zapisywać na niepowikłane zapalenie pęcherza, gardła czy zatok.
Lawinowo rosnąca sprzedaż zbiegła się jednak z coraz liczniejszymi zgłoszeniami trwałych uszkodzeń ścięgien i układu nerwowego. Punktem zwrotnym był rok 2018: po analizie tysięcy europejskich raportów Europejska Agencja Leków (EMA) wprowadziła surowe ograniczenia i nakazała producentom ostrzeżenia o możliwych, długotrwałych skutkach ubocznych.
Działanie i skutki uboczne antybiotyku
Fluorochinolony blokują gyrazę DNA i topoizomerazę IV, enzymy niezbędne bakteriom do kopiowania materiału genetycznego. Mechanizm ten czyni je bakteriobójczymi, ale najnowsze badania sugerują, że zakłóca także procesy naprawcze w ludzkich tkankach bogatych w kolagen i włókna nerwowe. Europejska Agencja Leków zaleca więc zarezerwować je dla ciężkich, potwierdzonych laboratoryjnie zakażeń – zwłaszcza w szpitalu – lub gdy antybiogram wyklucza inne opcje.
Tymczasem analiza Narodowego Funduszu Zdrowia za 2024 r. pokazała, że ciprofloksacyna wciąż plasuje się w pierwszej trójce antybiotyków wydawanych przez lekarzy rodzinnych. Lekarze tłumaczą tę rozbieżność presją czasu, opóźnionymi wynikami posiewów i oczekiwaniami pacjentów „na coś mocnego”.
Najczęściej opisywane powikłania to:
- uszkodzenia ścięgien – zwłaszcza Achillesa, z ryzykiem zerwania nawet kilka miesięcy po zakończeniu terapii;
- tętniak lub rozwarstwienie aorty – szczególnie u osób z nadciśnieniem i po 60. roku życia;
- obwodowa neuropatia – uporczywe drętwienia i bóle, które potrafią utrzymywać się latami;
- zaburzenia ośrodkowe – bezsenność, lęk, pogorszenie pamięci, czasem nieodwracalne.
Symboliczną twarzą problemu stała się 41-letnia Amerykanka Talia Smith, która po trzech tabletkach ciprofloxacyny na lekkie zapalenie pęcherza trafiła w 2021 r. do opieki hospicjum i wciąż wymaga opieki paliatywnej. Jej historia obiegła media społecznościowe i wzmocniła presję na dalsze zaostrzenie zaleceń w Stanach Zjednoczonych oraz bardziej restrykcyjne podejście do zaleceń w Europie.
Jak chronić się przed powikłaniami?
Antybiotyki z tej grupy dostępne są w rozmaitych formach podania (tabletki, roztwory wziewne, krople do oczu oraz wlewy dożylne) i sprzedawane pod wieloma nazwami (np. Cipronex, Tavanic, Avelox, Nolicin). Jeśli lekarz proponuje fluorochinolon, poproś o uzasadnienie takiej kuracji: zapytaj, czy wykonano posiew, jakie są wyniki antybiogramu i czy istnieją bezpieczniejsze alternatywy.
W trakcie kuracji zwracaj uwagę na sygnały ostrzegawcze – nagły ból łydki, mrowienie palców, zaburzenia snu lub ostre zawroty głowy są powodem do natychmiastowego kontaktu z lekarzem i rozważenia odstawienia leku.
Pamiętaj też, że jednoczesne przyjmowanie glikokortykosteroidów wielokrotnie zwiększa ryzyko zerwania ścięgien; jeśli zmagasz się z chorobą przewlekłą wymagającą sterydów, poinformuj o tym lekarza.
Każde podejrzenie działania niepożądanego możesz zgłosić online do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych – takie zgłoszenia pomagają aktualizować krajowe i europejskie bazy bezpieczeństwa leków i chronią kolejnych pacjentów.
Materiał ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady medycznej.
Źródła:
- European Medicines Agency: „Restrictions on systemic fluoroquinolone use” (2018–2023)
- Narodowy Program Ochrony Antybiotyków: „Szpitalna polityka antybiotykowa” (2024)
- Narodowy Fundusz Zdrowia: „Analiza ambulatoryjnego zużycia antybiotyków w POZ” (2024)
- Cochrane Database of Systematic Reviews: „Fluoroquinolone‐induced adverse events” (2023)
