Adiuwanty, co to takiego i dlaczego seniorzy potrzebują ich bardziej?
Współczesne szczepionki chronią skuteczniej przed chorobami zakaźnymi, bo coraz częściej korzystają z precyzyjnych technologii, które działają jak doładowanie. Jednym z kluczowych elementów nowoczesnych preparatów są adiuwanty. To substancje wspomagające odpowiedź immunologiczną organizmu. Dzięki nim szczepionki mogą działać skuteczniej, dłużej i zawierać mniejsze dawki antygenu.
- Adiuwanty to znane od ponad 65 lat substancje dodawane do szczepionek, które działają jak „doładowanie” wzmacniające odpowiedź immunologiczną organizmu
- Seniorzy potrzebują ich najbardziej, ponieważ zjawisko immunosenescencji (starzenia się odporności) sprawia, że ich organizmy słabiej reagują na szczepienia i wymagają silniejszego bodźca
- Adiuwanty stały się kluczowe w nowoczesnych, bezpieczniejszych szczepionkach (opartych na oczyszczonych fragmentach patogenu), które są mniej immunogenne i potrzebują wzmocnienia, by skutecznie chronić
Czym są adiuwanty?
Adiuwanty to dodatki, które wzmacniają reakcję układu odpornościowego na antygen zawarty w szczepionce.
– To substancje, które wspomagają i zwiększają odpowiedź na antygeny szczepionkowe – tłumaczy prof. Ernest Kuchar, immunolog. Dzięki nim możliwe jest uzyskanie silniejszej odporności nawet przy zastosowaniu mniejszej ilości składnika aktywnego. W praktyce oznacza to, że jedna seria szczepionek może zabezpieczyć większą liczbę osób, a sama ochrona utrzymuje się dłużej.
Jak wyjaśnia prof. Tomasz Targowski, geriatra, krajowy konsultant w dziedzinie geriatrii, adiuwanty nie są nowym wynalazkiem.
– To substancje znane już od ponad 65 lat. Mogą mieć pochodzenie naturalne, bakteryjne lub roślinne, na przykład saponiny z kory drzewa, czy fosfolipidy bakteryjne. W nowszych szczepionkach adiuwanty są zawieszone w strukturach lipidowych, co pozwala lepiej pobudzić układ odpornościowy – wyjaśnia prof. Targowski.
Jak działają adiuwanty?
Rola adiuwantów jest złożona, ale sprowadza się do jednego celu - zwiększenia skuteczności odpowiedzi immunologicznej. Ich obecność powoduje, że komórki odpornościowe szybciej rozpoznają i zapamiętują antygen. Dzięki temu organizm reaguje skuteczniej, jeśli zetknie się z prawdziwym patogenem.
– Czasem pacjenci mówią: po szczepionce trochę się pochorowałem. To wcale nie oznacza, że szczepionka zaszkodziła. Przeciwnie, to dowód, że zdrowy układ odpornościowy reaguje. Właśnie tak działa adiuwant – wzmacnia odpowiedź immunologiczną organizmu – podkreśla prof. Targowski.
Adiuwanty pomagają również w uzyskaniu tzw. odporności pamięci, dzięki której poziom przeciwciał utrzymuje się dłużej. Jak wyjaśniają immunolodzy, to właśnie dlatego szczepionki z adiuwantem często zapewniają bardziej trwałą ochronę niż te, które go nie zawierają.
Szczepionki z adiuwantami. Odporność podana na tacy
Jednym z najważniejszych zastosowań adiuwantów są szczepionki dla seniorów. Z wiekiem układ odpornościowy słabnie. Zjawisko to określa się mianem immunosenescencji. Osoby starsze gorzej reagują na szczepienia, dlatego potrzebują preparatów, które skuteczniej pobudzą ich mechanizmy obronne.
– Zwłaszcza u osób starszych szczepionki wzmocnione adiuwantami są lepsze. Dzięki nim odpowiedź immunologiczna jest silniejsza, a poziom przeciwciał utrzymuje się dłużej – tłumaczy prof. Targowski. – Seniorzy, przez to, że mają słabszy układ odpornościowy, potrzebują mocniejszych bodźców, żeby wygenerować odpowiednią odpowiedź chroniącą przed zakażeniami – dodaje.
Od klasyki do nowoczesnych technologii
Początkowo szczepionki zawierały całe, zabite bakterie lub wirusy, które same w sobie silnie pobudzały odporność. Wraz z rozwojem nauki pojawiły się preparaty nowej generacji, zawierające jedynie oczyszczone fragmenty patogenu. Były one bezpieczniejsze, ale też mniej „immunogenne”, czyli słabiej stymulowały układ odpornościowy. Właśnie wtedy pojawiła się potrzeba stosowania adiuwantów. Nowe, oczyszczone antygeny potrzebowały wzmocnienia, by skutecznie pobudzić odporność. Wtedy pojawiły się nowoczesne adiuwanty, które aktywują odpowiednie receptory układu odpornościowego. Dzięki takim rozwiązaniom możliwe było stworzenie szczepionek skutecznych również u osób z obniżoną odpornością: pacjentów onkologicznych, hematologicznych czy seniorów. To szczególnie ważne, ponieważ, jak zauważa prof. Tomasiewicz, paradoks szczepień polega na tym, że najsłabiej odpowiadają na nie osoby, które najbardziej ich potrzebują. Adiuwanty pozwalają ten problem przynajmniej częściowo rozwiązać.
Badania wskazują, że szczepienia z adiuwantami mogą przynosić szersze korzyści zdrowotne. Zmniejszają ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji, a nawet powikłań niezakaźnych, takich jak zaostrzenie chorób układu krążenia. A jest się o co bić, bo jak podkreślają eksperci, mamy dowody na to, że zakażenia wirusowe zwiększają ryzyko otępienia czy udaru, dlatego tak ważna jest ochrona przed infekcjami.
