Antybiotykooporność - cicha pandemia, która może kosztować nas życie
Przez dekady antybiotyki stanowiły fundament nowoczesnej medycyny, zmieniając śmiertelne niegdyś infekcje w uleczalne dolegliwości. Dziś ten fundament kruszeje na naszych oczach. Specjaliści alarmują, że ludzkość stoi u progu ery postantybiotykowej, w której rutynowe zabiegi mogą stać się zagrożeniem dla życia. Ignorowane przez lata sygnały ostrzegawcze przekształciły się w globalny kryzys zdrowotny, którego skutki ekonomiczne i społeczne mogą być nieodwracalne.
Prognozy na rok 2050: Skala nadchodzącego kryzysu
Problem utraty skuteczności leków nie jest nowy, gdyż pierwsze ostrzeżenia pojawiły się już w momencie odkrycia penicyliny przez Alexandra Fleminga. Niestety, te początkowe sygnały zostały zlekceważone, a obecna sytuacja jest bezpośrednią konsekwencją wieloletnich zaniedbań. Skalę problemu potwierdza obserwowany wzrost zapadalności na zakażenia, do czego przyczyniał się również brak kompleksowej polityki kontroli zakażeń.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przedstawia niepokojące prognozy dotyczące przyszłości walki z drobnoustrojami. Szacuje się, że do 2050 roku liczba zgonów z powodu antybiotykooporności może osiągnąć pułap 10 milionów rocznie. Równocześnie dane ECDC oraz krajowych sieci monitorujących wskazują na rosnącą konsumpcję leków, a największy skok wydatków na antybiotyki odnotowano w lutym 2025 roku, co zwiększa ryzyko występowania lokalnych ognisk epidemicznych.
Przewidywana śmiertelność wynikająca z braku skuteczności terapii przeciwbakteryjnych ma do połowy stulecia przewyższyć liczbę zgonów związanych z chorobami nowotworowymi. Choć zużycie antybiotyków w pierwszym kwartale 2025 roku nie wzrosło istotnie w porównaniu z rokiem ubiegłym, to prognozy mówiące o 10 milionach ofiar rocznie oraz rosnące koszty społeczne, w tym zgony, nakazują traktować sytuację jako krytyczną.
Geneza problemu: Błędy i zaniedbania
W Polsce jednym z kluczowych czynników pogłębiających kryzys było zaniedbanie edukacji oraz brak nadzoru w podstawowej opiece zdrowotnej, co skutkowało zbyt łatwym przepisywaniem leków. Dr Anna Olczak-Pieńkowska podkreśla, że ostrzeżenia o utracie skuteczności antybiotyków zostały zlekceważone, a do błędów należał brak kompleksowej polityki kontroli zakażeń. Dodatkowym problemem były zaniedbania podstawowych procedur higieny, przez co starsze i tańsze substancje przestały działać.
Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej często ulegali presji pacjentów, przepisując antybiotyki asekuracyjnie, na wszelki wypadek, nawet bez wyraźnych wskazań medycznych. Jak zauważa dr Olczak-Pieńkowska, leki te przepisywano zbyt łatwo, a powszechna praktyka ordynowania ich „na zapas” była jednym z głównych błędów systemowych. Na narastanie oporności wpływają również antybiotyki stosowane w rolnictwie oraz ich pozostałości obecne w środowisku naturalnym.
Obecnie, według raportów ECDC, najgroźniejszym patogenem jest bakteriaKlebsiella pneumoniaetypu NDM, która produkuje metalo-β-laktamazy i jest wyjątkowo trudna w leczeniu. W latach 2019-2022 zapadalność na wywołane przez nią zakażenia wzrosła niemal o 50 procent, a liczba izolacji tego szczepu wśród nowo przyjętych pacjentów zwiększyła się aż 3,5-krotnie. Konieczność walki z tak uzbrojonymi bakteriami wymusza stosowanie coraz droższych terapii.
Konsekwencje dla pacjentów i budżetu
W Unii Europejskiej z powodu antybiotykooporności umiera obecnie ponad 30 tysięcy osób rocznie, a coraz bardziej zjadliwe szczepy bakterii bezpośrednio przekładają się na wzrost liczby zgonów. Oporne drobnoustroje generują gigantyczne wydatki dla systemu ochrony zdrowia, co sprawia, że zagrożenie ekonomiczne jest równie wielkie jak medyczne.
Obserwuje się gwałtowny wzrost kosztów leczenia, spowodowany koniecznością sięgania po leki ostatniej szansy; wydatki na te nowoczesne preparaty wzrosły w krótkim czasie z około 400 tysięcy do ponad 600 tysięcy złotych. Trudne do zwalczenia infekcje wydłużają czas hospitalizacji, a koszty społeczne obejmują nie tylko leczenie, ale także długotrwałe choroby i utraconą produktywność obywateli.
Sytuację epidemiologiczną dodatkowo komplikują migracje oraz wojna w Ukrainie, gdyż pacjenci z terenów objętych kryzysem często trafiają do placówek już zakażeni najbardziej opornymi szczepami. Najbardziej zagrożeni są pacjenci w ciężkim stanie oraz osoby z immunosupresją, a dane z sieci monitorujących potwierdzają coraz większy odsetek oporności w skali całego kraju.
Niezbędne działania systemowe i prewencja
Choć Narodowy Program Ochrony Antybiotyków został wpisany do priorytetów zdrowotnych państwa w 2021 roku, po 17 latach funkcjonowania, jego obecny budżet pozostaje znikomy w stosunku do potrzeb. Aby realnie powstrzymać narastające zagrożenie, program ten wymaga stabilnego finansowania, skutecznego monitoringu epidemiologicznego oraz skoordynowanych działań na poziomie krajowym i globalnym.
Kluczowe dla bezpieczeństwa zdrowotnego jest wzmacnianie programów kontroli zakażeń oraz racjonalizacja stosowania leków. Niezwykle istotne jest wdrożenie podejścia „One Health”, które łączy medycynę ludzką, weterynarię i ochronę środowiska, gdyż kraje realizujące taką politykę skutecznie ograniczają wzrost oporności.
W perspektywie krótkoterminowej niezbędne jest uszczelnienie procedur racjonalnej terapii oraz zapewnienie możliwości izolacji zakażonych pacjentów. Niestety, obecna infrastruktura w Polsce i Europie jest niewystarczająca wobec skali problemu, a placówkom medycznym brakuje warunków lokalowych i kadrowych, by skutecznie izolować pacjentów skolonizowanych opornymi bakteriami.
