Czerniak oka może długo nie dawać objawów. Jak rozpoznać go na czas?
Ponad 90% wszystkich czerniaków rozwija się na skórze, ale istnieje mniej znana, a bardzo groźna postać tego nowotworu — czerniak oka. To złośliwy nowotwór wewnątrzgałkowy, który przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Często wykrywany jest przypadkowo, dopiero wtedy, gdy osiąga znaczne rozmiary. Warto wiedzieć, kto jest najbardziej zagrożony, jakie daje objawy i jakie są współczesne metody leczenia.
- Czerniak oka wywodzi się z melanocytów w błonie naczyniowej oka
- Choć rzadki, stanowi najczęstszy nowotwór pierwotny narządu wzroku u dorosłych
- Występuje głównie u osób z jasną karnacją, jasną tęczówką i znamionami barwnikowymi, a także u osób narażonych na promieniowanie UV
- Objawy są często niespecyficzne: zaburzenia widzenia, błyski światła, pogorszenie ostrości wzroku
- Leczenie obejmuje m.in. brachyterapię, terapię protonową oraz — w zaawansowanych przypadkach — leczenie chirurgiczne
- Najczęstsze przerzuty pojawiają się w wątrobie
Skąd się bierze czerniak oka?
Czerniak oka (czerniak błony naczyniowej) powstaje w wyniku przemiany nowotworowej melanocytów — komórek barwnikowych znajdujących się w naczyniówce, ciele rzęskowym lub tęczówce. Stanowi około 70% wszystkich pierwotnych nowotworów złośliwych oka.
Czynniki ryzyka to:
- jasna karnacja i jasna tęczówka (niebieska, zielona, szara),
- duża liczba znamion barwnikowych lub tzw. melanocytoza oczna,
- ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe,
- predyspozycje genetyczne — m.in. mutacje w genach GNAQ, GNA11, BAP1, rzadziej BRAF.
Z danych epidemiologicznych wynika, że zapadalność na czerniaka oka utrzymuje się od lat na podobnym poziomie — w Europie i Stanach Zjednoczonych wynosi około 5–7 przypadków na milion osób rocznie. Choroba dotyczy głównie osób w średnim i starszym wieku, częściej mężczyzn niż kobiet. W Polsce w 2019 r. odnotowano 517 zachorowań i 107 zgonów z powodu nowotworów złośliwych oka.
Przeczytaj też: Ciemna kropka na paznokciu? To może być pierwszy objaw czerniaka
Objawy i diagnostyka czerniaka oka
Najczęściej (ok. 85%) czerniak rozwija się w naczyniówce, rzadziej w ciele rzęskowym (ok. 9%) lub tęczówce (ok. 6%). Choroba często nie daje objawów przez wiele miesięcy.
Do niepokojących symptomów należą:
- pogorszenie ostrości widzenia,
- ograniczenie pola widzenia,
- pojawianie się błysków światła lub „świetlistych kul”,
- zmiana kształtu tęczówki lub ciemna plamka widoczna w jej obrębie,
- w zaawansowanym stadium – ból oka lub uczucie ucisku.
Diagnostyka czerniaka oka obejmuje badanie okulistyczne z lampą szczelinową, oftalmoskopię, ultrasonografię oka oraz rezonans magnetyczny. W niektórych przypadkach wykonuje się również biopsję.
Wczesne wykrycie nowotworu jest kluczowe — w wielu przypadkach możliwe jest zachowanie zarówno oka, jak i widzenia.
Przeczytaj też: Tak można ustrzec się przed czerniakiem. Lekarz wyjaśnia zasady profilaktyki i leczenia nowotworu
Leczenie — od brachyterapii po terapię protonową
Rodzaj terapii zależy od lokalizacji guza, jego wielkości oraz stadium choroby.
Najczęściej stosowane metody to:
- Brachyterapia — wszczepienie płytki z izotopem promieniotwórczym (jod-125, ruten-106, kobalt-60),
- Radioterapia protonowa — nowoczesna metoda pozwalająca precyzyjnie napromieniać guz przy minimalnym uszkodzeniu tkanek zdrowych,
- Chirurgiczne usunięcie guza lub — w zaawansowanych przypadkach — enukleacja, czyli usunięcie całej gałki ocznej,
- Leczenie systemowe — immunoterapia i terapia celowana molekularnie.
Jak wyjaśnia dr n. med. Katarzyna Kozak z Narodowego Instytutu Onkologii:
„Leczenie chorych na czerniaka błony naczyniowej oka nie jest łatwe, ponieważ jest to nowotwór oporny nie tylko na chemioterapię, ale również na niezwykle skuteczną w czerniaku skóry immunoterapię opartą na przeciwciałach anty-PD1 i anty-CTLA-4.”
W ostatnich latach pojawiła się nowa nadzieja — leki celowane molekularnie, takie jak tebentafusp. Choć są to terapie eksperymentalne, badania kliniczne wykazały, że mogą wydłużać czas przeżycia całkowitego i okres bez progresji choroby, oferując chorym realne korzyści w zaawansowanym stadium.
Rokowania i profilaktyka
Przeżycie 5-letnie wśród pacjentów bez przerzutów wynosi około 69%. Rokowanie gwałtownie się pogarsza w miarę zaawansowania choroby — u około połowy pacjentów w ciągu kilku lat mogą rozwinąć się przerzuty, najczęściej do wątroby, rzadziej do płuc, kości lub mózgu.
Choć nie można całkowicie wyeliminować ryzyka, można je zmniejszyć:
- regularnie badaj wzrok u okulisty, nawet jeśli nie nosisz okularów,
- noś okulary przeciwsłoneczne z filtrami UV 400,
- unikaj nadmiernego opalania i długiej ekspozycji na słońce bez ochrony,
- jeśli masz czerniaka skóry lub w rodzinie występowały nowotwory oka — badaj się profilaktycznie.
Wczesne wykrycie czerniaka oka znacząco zwiększa szansę na zachowanie widzenia i życia. To jeden z tych nowotworów, który długo rozwija się w ciszy — dlatego warto słuchać swojego ciała i regularnie zaglądać do… własnych oczu.
Źródła: https://www.zwrotnikraka.pl/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2162098924000550
https://www.mdpi.com/2227-9059/12/8/1758
https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-ocular-melanoma
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2103485
