Grzybica jamy ustnej – przyczyny, objawy i leczenie

Grzybica jamy ustnej jest częstą chorobą grzybiczą występującą w dermatologii, najczęściej spowodowaną przerostem grzybów Candida albicans w jamie ustnej. Objawy kliniczne tego schorzenia można ogólnie podzielić na kandydozę białą lub rumieniową, z różnymi podtypami w każdej kategorii. Leczenie obejmują odpowiednią higienę jamy ustnej, miejscowe środki przeciwgrzybicze i leki działające ogólnoustrojowo.

Wyróżnia się dwie główne grupy grzybicy jamy ustnej: kandydozę pierwotną, w przebiegu której zmiany grzybicze obejmują wyłącznie jamę ustną oraz kandydozę wtórną ze zmianami obecnymi w jamie ustnej, ale także na skórze oraz błonach śluzowych.

Grzybica jamy ustnej – przyczyny

Niewielkie ilości grzyba Candida występują w różnych częściach naszego ciała, w tym w układzie pokarmowym, skórze i jamie ustnej, praktycznie nie powodując żadnych problemów u zdrowych osób. W rzeczywistości nawet 75 procent światowej populacji ma w swoim mikrobiomie te grzyby, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Jednak osoby z obniżonym układem odpornościowym, przyjmujące określone leki lub z niektórymi schorzeniami są podatne na grzybicę jamy ustnej, gdyż wtedy C. albicans może wymknąć się spod kontroli.

Do niektórych czynników ryzyka zwiększających ryzyko rozwoju grzybicy jamy ustnej należą:

• wiek niemowlęcy lub starczy,

• infekcja grzybicza pochwy u matki w przypadku noworodka,

• poważne choroby podstawowe, takie jak rak, pierwotny niedobór odporności lub zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności,

• suchość w ustach spowodowana chorobą gruczołów ślinowych lub lekami, np. przeciwhistaminowymi lub moczopędnymi,

• protezy, zwłaszcza jeśli nie są regularnie czyszczone lub źle dopasowane,

• palenie tytoniu,

• uraz ust,

• stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania,

• niedobór składników odżywczych, na przykład niedobór żelaza lub witaminy B,

• wziewne kortykosteroidy stosowane w leczeniu astmy, takie jak beklometazon, budezonid, flutykazon,

• błędy żywieniowe, zła absorpcja, dieta bogata w węglowodany,

• dysfunkcje endokrynologiczne, szczególnie niedoczynność przytarczyc i tarczycy, niewydolność nadnerczy, wieloendokrynopatie,

• choroby przewodu pokarmowego - nadkwasota, niedokwasota, choroba wrzodowa,

• niektóre schorzenia błony śluzowej jamy ustnej, np. leukoplakia, liszaj płaski,

• wyniszczające choroby ogólne: mocznica, białaczka, ziarnica złośliwa, kwasica, gruźlica,

• choroby krwi, niedokrwistość aplastyczna, białaczka, agranulocytoza, neutropenia,

• choroby nerek,

• zakażenie HIV (u chorych z AIDS w 80% występuje grzybica jamy ustnej),

• transplantacja narządów.

Grzybica jamy ustnej - objawy

Początkowo pacjenci mogą nawet nie zauważyć objawów grzybicy jamy ustnej, ale gdy infekcja coraz bardziej się nasila i rozprzestrzenia pojawiają się następujące objawy:

• Kremowo-białe zmiany na języku, wewnętrznej stronie policzków, a czasem na podniebieniu, dziąsłach i migdałkach,

• nieznacznie wypukłe zmiany wyglądające jak twaróg,

• zaczerwienienie, pieczenie lub bolesność,

• uczucie waty w ustach,

• utrata smaku,

• niewielkie krwawienie, jeśli zmiany są pocierane lub zdrapywane,

• ból podczas jedzenia lub połykania,

• pękanie i zaczerwienienie w kącikach ust.

W ciężkich przypadkach, zwykle związanych z rakiem lub osłabionym układem odpornościowym spowodowanym HIV/AIDS, zmiany mogą rozprzestrzeniać się w dół do przełyku. W takim przypadku mogą wystąpić trudności w połykaniu i ból lub uczucie, że jedzenie utknęło w gardle.

Niemowlęta i matki karmiące piersią:

Oprócz charakterystycznych białych zmian w jamie ustnej niemowlęta mogą mieć problemy z karmieniem lub być wybredne i drażliwe. Mogą przenosić infekcję na swoje matki podczas karmienia piersią. Infekcja może następnie przechodzić w tę i z powrotem między piersiami matki a ustami dziecka. Kobiety, których piersi są zakażone grzybem Candida, mogą odczuwać następujące oznaki i objawy:

• wyjątkowo czerwone, wrażliwe, popękane lub swędzące sutki,

• błyszcząca lub łuszcząca się skóra na ciemniejszym, okrągłym obszarze wokół brodawki,

• nietypowy ból podczas karmienia lub bolesne sutki między karmieniami,

• kłujące bóle w głębi piersi.

Oprócz tego określone podrodzaje grzybicy jamy ustnej dają specyficzny obraz kliniczny. Oto w jaki sposób możemy sklasyfikować infekcje grzybicze wywołane grzybami candida:

1. Ostra kandydoza rzekomobłoniasta - na dziąsłach, języku i jamie ustnej pojawiają się białe plamy, które można oderwać, pozostawiając surowy obszar.

2. Ostra zanikowa kandydoza - na języku znajdują się gładkie, czerwone, błyszczące łaty. Usta są bardzo obolałe.

3. Przewlekła zanikowa kandydoza - jest powszechna u osób z protezami. Błona śluzowa znajdująca się pod spodem jest czerwona i opuchnięta.

4. Kątowe zapalenie warg - po obu stronach jamy ustnej występują bolesne, czerwone pęknięcia, co jest bardziej prawdopodobne, jeśli górna warga wystaje ponad dolną, powodując wilgotną głęboką bruzdę. Kątowe zapalenie warg wywołane przez Candida i/lub Staphylococcus aureus występuje często u osób przyjmujących izotretynoinę na trądzik ponieważ ten lek bardzo wysusza usta.

5. Przewlekła hiperplastyczna kandydoza - jest to rodzaj leukoplakii jamy ustnej (biała plama) wewnątrz policzków lub na języku z uporczywymi guzkami lub grudkami. Zwykle dotyka palaczy i jest stanem przedrakowym. Czerwone plamy (erytroplakia), a także białe plamy mogą wskazywać na zmianę złośliwą.

6. Przewlekła kandydoza skóry i błon śluzowych objawia się przewlekłym zakażeniem rzekomobłoniastym. Dotyczy to również skóry i paznokci.

7. Środkowe romboidalne zapalenie języka - w tylnej części języka występuje zapalenie w kształcie rombu. Candida może powodować wtórne zakażenie innymi chorobami skóry, takimi jak liszaj płaski lub język geograficzny. Ciężkie infekcje mogą rozciągać się w dół gardła (zakażenie przełyku) i powodować trudności w połykaniu.

Grzybica jamy ustnej - leczenie

Farmakoterapia grzybicy jamy ustnej powinna trwać co najmniej przez okres 7–14 dni. Po zakończeniu właściwego leczenia zaleca się przedłużenie terapii przez kolejne 14 dni, aby zapobiec nawrotom. W leczeniu grzybicy jamy ustnej stosuje się:

1. preparaty przeciwgrzybiczne w postaci maści, płukanek i leków doustnych. Na ogół aplikuje się je, bądź zażywa 4 razy dziennie, a są to :nystatyna, natamycyna, mikonazol, ketokonazol, klotrymazol, fukonazol i amfoterycyna B.

2. Dodatkowo zaleca się płukanki z chlorheksydyną do płukania jamy ustnej, zażywanie witamin z grupy B, stosowanie diety niskowęglowodanowej, bogatej w owoce, warzywa oraz wzbogacenie diety w fermentowane produkty mleczne (kefiry, jogurty). 

W stosunku do osób opornych na terapię przeciwgrzybiczą istnieje sugestia obecności u nich niewykrytego defektu immunologicznego.

Dodatkowo, jako działania wspomagające leczenie grzybicy jamy ustnej, można zastosować pewne domowe metody do których należą:

• Płukanki ze słonej wody,

• Płukanki z roztworu wody i sody oczyszczonej,

• Płukanki mieszanką wody i soku z cytryny lub octu jabłkowego.

Pomocne może być również spożywanie jogurtu zawierającego dobre kultury bakterii lub suplementację probiotyczną.

No i oczywiście, aby jak najbardziej zminimalizować ryzyko zachorowania na grzybicę jamy ustnej należy stosować odpowiednie działania prewencyjne, do których należą:

• Zdrowa dieta uboga w węglowodany, cukry i drożdże oraz ogólny zdrowy tryb życia, aby wspierać funkcjonowanie układu odpornościowego.

• Dobra higiena jamy ustnej, myjąc zęby dwa razy dziennie, codziennie nitkując zęby i regularnie odwiedzając dentystę można zminimalizować ryzyko rozwoju grzybicy jamy ustnej.

• W przypadku protez należy zdejmować je przed pójściem spać, czyścić je codziennie i upewnić się, że są dobrze dopasowane.

• Stosując inhalator kortykosteroidowy, należy wypłukać usta lub umyć zęby po jego użyciu. Osoby z cukrzycą powinny podjąć odpowiednie kroki w celu kontrolowania poziomu cukru we krwi.

• Jeśli rozwinie się infekcja grzybicza w innej części ciała, należy natychmiast poddać się leczeniu. W niektórych przypadkach infekcja może przenosić się z jednej części ciała na drugą.