Konsultantka Psychiatrii Dzieci i Młodzieży odpowiedziała medykom: postępować zgodnie z zasadą „najwyższego ryzyka”
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego (10 października) przyniósł konkretne wskazówki dla ratowników medycznych. Konsultantka Krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, dr n. med. Aleksandra Lewandowska, odpowiedziała na pytania dotyczące postępowania wobec nieletnich, deklarujących myśli samobójcze. Jej czterostronicowe pismo wskazuje jednoznacznie: zawsze zakładaj najwyższe ryzyko i działaj – nawet przy braku zgody pacjenta lub rodzica.
- Nowe wytyczne obejmują sytuacje od odmowy transportu po ocenę w intoksykacji
- Konsultantka powołuje się na konkretne przepisy prawa i zobowiązuje ZRM do interwencji
- List podkreśla potrzebę szkoleń z komunikacji kryzysowej i aspektów prawnych
Nieletni w kryzysie – skala problemu, rola ratowników
Od początku roku zespoły ratownictwa medycznego zgłosiły do dyspozytorni 141 opisanych przypadków dzieci i nastolatków z myślami samobójczymi. Połowę z nich stanowiły pilne wyjazdy „pod dom”, gdzie pierwszym ogniwem pomocy jest właśnie ZRM, a nie psychiatra.
Dr Lewandowska przypomina, że u osób poniżej 18 lat deklaracje o chęci odebrania sobie życia – nawet jednorazowe lub później wycofane – traktuje się jako stan zagrożenia zdrowia i życia. Czynnikami pogarszającymi rokowanie są impulsywność, niedojrzałe mechanizmy radzenia sobie oraz łatwy dostęp do środków mogących służyć autoagresji.
Cztery najtrudniejsze scenariusze
W liście do medyków dr Lewandowska zebrała najczęstsze dylematy z dyżurów.
Sygnalizował i zaprzecza – jeśli pacjent wcześniej mówił o samobójstwie, a teraz zaprzecza takim myślom, nadal wymaga bezwarunkowej konsultacji psychiatrycznej. Decyduje całokształt okoliczności, a nie chwilowa deklaracja.
Intoksykacja alkoholem lub narkotykami – stan odurzenia zwiększa ryzyko i utrudnia ocenę. Najpierw stabilizacja w SOR, potem najszybsza możliwa konsultacja psychiatryczna.
Uprawnienia ZRM – lekarz systemu, ratownik i pielęgniarka nie oceniają stopnia ryzyka samobójczego. Ich rola to rozpoznanie zagrożenia życia, pomoc doraźna i zapewnienie bezpieczeństwa do chwili konsultacji specjalistycznej.
Formalna odmowa transportu – podpis rodzica lub nieletniego nie ma mocy prawnej, gdy istnieje podejrzenie zagrożenia życia. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego oraz Prawo o zawodzie lekarza pozwalają odwieźć pacjenta bez zgody – z powołaniem się na art. 30 wspomnianej ustawy.
ZRM - planowane szkolenia
Zasada „najwyższego ryzyka” oznacza, że ratownik powinien rozwiewać wątpliwości zawsze na korzyść bezpieczeństwa dziecka. Jeśli pacjent zaprzecza zamiarom, ale otoczenie relacjonuje próby samouszkodzeń, ZRM powinien:
Zabezpieczyć miejsce zdarzenia – usunąć potencjalnie niebezpieczne przedmioty, ocenić dostęp do leków.
Dokumentować decyzje – w karcie medycznych czynności ratunkowych wskazać podstawę prawną transportu bez zgody.
Włączać rodzinę – krótko wyjaśnij opiekunom powód przewiezienia dziecka do psychiatry; unikaj dyskusji o „zastraszaniu”.
Konsultantka podkreśla, że planowane są szkolenia dla ZRM z komunikacji kryzysowej oraz aspektów prawnych.
Materiał ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady medycznej.
Źródła:
- A. Lewandowska, Pismo do ZRM w sprawie postępowania przy ryzyku samobójstwa u nieletnich, 2025.
- Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994 nr 111 poz. 535).
- Ustawa z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. 2006 nr 191 poz. 1410).
- WHO, Preventing Suicide: A Global Imperative, 2021.
