Choroba popromienna – czy da się ją leczyć?

Promieniowanie – kiedy jest szkodliwe?

Promieniowanie jest energią cząsteczek lub fal elektromagnetycznych, których wpływ możemy odczuć na każdym kroku. Jego właściwości są nie tylko szkodliwe – dzięki niemu mamy możliwość wykonania np. szczegółowej diagnostyki obrazowej w licznych dziedzinach medycznych. Wykorzystywane jest także w przemyśle, ochronie środowiska czy analizie chemicznej. Szkodliwe działanie ujawnia się wówczas, gdy dawka promieniowania jest zbyt duża, a nadmiar przesyłanej energii prowadzi do namnażania wolnych rodników, a także zrywania i późniejszego tworzenia nowych wiązań chemicznych (mutacja). Promieniowanie uszkadza nie tylko strukturę białek, ale również DNA i RNA. Choć komórki zaprogramowane są na odnowę i regenerację, to jednak zbyt silna dawka promieniowania może doprowadzić do włączenia mechanizmu apoptozy komórki. W efekcie powstają np. oparzenia skóry czy też zmiany w liczbie białych i czerwonych krwinek. W późniejszym czasie rozwijają się dalsze objawy chorobowe.

Choroba popromienna – jak do niej dochodzi?

Choroba popromienna nie jest tym samym co odczyn popromienny, który ma o wiele mniej dotkliwe skutki niż proces chorobowy. Choroba popromienna pojawia się w wyniku bardzo dużej ekspozycji na promieniowanie takie jakie np. podczas wybuchu jądrowego lub atomowego. Najlepszym przykładem tego typu zdarzenia jest wybuch elektrowni atomowej w Czarnobylu z 1986 r. – spowodował on, że wiele osób, które zostały narażone na przyjęcie zwiększonej dawki promieniowania (a znajdowały się daleko od miejsca wypadku) chorowały później np. na choroby tarczycy.  Bezpośrednia dawka ogromniej ilości promieni w Czarnobylu była poza tym tak wielka, że osoby pracujące w elektrowni w podczas wybuchu, zmarły.

Choroba popromienna – objawy

Nadmiar promieniowania uszkadza przede wszystkim szpik kostny, później układ rozrodczy, skórę, układ pokarmowy oraz centralny układ nerwowy – mózg. W zależności od manifestacji objawów, choroba popromienna dzielona jest na postać:

• hematologiczną,

• jelitową,

• skórną,

• mózgową.

Postać hematologiczna

Uszkodzenie szpiku kostnego następuje już przy dawce promieniowania rzędu 1-2 Gy, co powoduje apoptozę komórek szpiku i jednoczesne obniżenie liczby czerwonych oraz białych krwinek. Proces dostarczania krwinek może też zostać całkowicie zatrzymany, co w konsekwencji, po okresie około 3 tygodni powoduje znaczne obniżenie odporności i zwiększoną podatność na infekcje. Napromieniowana osoba dostaje gorączki, ma skłonność do krwawienia. Pojawiają się też nudności i wymioty. O ile szpik kostny w porę się nie zregeneruje, takiej osobie może grozić śmierć. Uszkodzenie szpiku kostnego jest tak groźne dla pacjenta, gdyż szpik ma za zadanie odnawiać komórki, które ulegają bardzo szybkiemu zużyciu m.in. dotyczy to granulocytów obojętnochłonnych, limfocytów, megakariocytów. Zniszczenie komórek układu krwiotwórczego oraz zwiększone ich zużycie, przy jednoczesnym braku wytwarzania nowych komórek w krótkim czasie doprowadza do leukopenii, limfopenii, obniżenia ilości płytek krwi. Organizm jest wtedy tak słaby, że nie tylko nie ma szans bronić się przed bakteriami i wirusami, ale również przed np. florą saprofityczną, która dla ludzi zdrowych jest obojętna a dla chorego może stać się równie zagrażająca jak patogeny. Jeśli pomoc nie przyjdzie w porę, pacjent umiera w ciągu 2-4 tygodni.

Postać jelitowa

W postaci jelitowej choroby dominują zaburzenia związane z układem pokarmowym. Mogą to być nudności, wymioty, którym towarzyszą bóle głowy lub gorączka. Pojawia się też silna biegunka. Przy fazie ostrej zespołu jelitowo-żołądkowego występuje również stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej, gardła, przełyku. Może pojawić się owrzodzenia. Ze strony jelit obserwuje się wzdęcia, niedrożność jelit, biegunki z domieszką krwi. Dochodzi do odwodnienia i utraty elektrolitów. Mają miejsce zaburzenia przemiany białkowej, które prowadzić mogą do niewydolności wielonarządowej.

Postać skórna

Pierwsze objawy uszkodzenia skóry pojawiają się kilka godzin po napromieniowaniu. Najpierw jest to uczucie swędzenia oraz pieczenia, może temu towarzyszyć rumień. Po upływie kilku lub kilkunastu dni można zaobserwować znaczne uszkodzenie górnej warstwy naskórka oraz towarzyszący mu proces zapalny małych naczyń krwionośnych oraz naczyń włosowatych. Pojawiają się też nacieki eozynofilii i neutrofilii. Na skórze daje się zauważyć pęcherzyki, będące oznaką obumierania naskórka. Kolejny etap przynosi silne zaczerwienie skóry oraz owrzodzenia i pęcherze, a po upływie od 3 miesięcy do 2 lat następuje zwłóknienie skóry oraz tkanki podskórnej.

Choroba popromienna - leczenie

Leczenie chorych powinno być zawsze poprzedzone oceną ilości pochłoniętej dawki. Po dokonaniu takiej oceny i wytypowaniu strategii leczenia, chorych leczy się w zależności od tego, jaki obszar ciała został najbardziej zaatakowany. W przypadku uszkodzenia szpiku kostnego celem leczenia jest przede wszystkim przywrócenie funkcjonowania układu krwiotwórczego oraz zapewnienie pacjentowi takich warunków przetrwania, aby w okresie, kiedy jego szpik nie pracuje, chory miał szansę na przeżycie. Jeśli pacjent przyjął mniejszą dawkę promieniowania, może nastąpić samoistna regeneracja szpiku. Aby mogło to nastąpić chory jest odizolowany, przebywa w sterylnych warunkach, w których nie jest narażony na kontakt z patogenami. Jeśli odtworzenie szpiku nie jest możliwe, wtedy trzeba podać pacjentowi komórki macierzyste „z zewnątrz”, a ma to miejsce np. podczas przeszczepu krwiotwórczego.

Postać jelitowa choroby popromiennej leczona jest objawowo, poprzez podawanie środków nawadniających i zawierających elektrolity. Wysoka gorączka czy bóle głowy zwalczane są przy pomocy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz przeciwgorączkowych. Pacjentom wprowadza się też dietę papkowatą, niskotłuszczową i bezmleczną.

Postać skórną leczy się w sposób ogólny oraz miejscowy. Leczenie ogólne polega na przetaczaniu krwi, a miejscowe na podaniu np. środków przeciwhistaminowych, które mają zmniejszyć świąd oraz stan zapalny. Dodatkowo podaje się leki przeciwbólowe, przeciwwymiotne i uspokajające. Na owrzodzenia stosuje się miejscowo antybiotyki lub glikokortykosteroidy. Kiedy pojawia się martwica, konieczne jest leczenie chirurgiczne.

Uwaga! Powyższy artykuł nie stanowi porady lekarskiej. Jeśli masz problemy ze zdrowiem, skonsultuj się z lekarzem.