Każdego dnia łykasz jakieś tabletki i nawet nie wiesz, że robisz to źle. Farmaceuta: przez takie błędy leki mogą w ogóle nie działać

Jesteśmy mistrzami samoleczenia – i popełniamy te same błędy

Polacy leczą się sami z wielką swobodą: kombinujemy leki „na przeziębienie”, dorzucamy suplementy, sięgamy po to, co znajoma poleciła „bo jej pomogło”.

– Pacjent często kupuje trzy różne preparaty, przekonany, że każdy działa na coś innego. Tymczasem w każdym z nich może być paracetamol i wtedy dawka robi się niebezpieczna, mimo że pacjent bierze wszystko „zgodnie z ulotką” – ostrzega farmaceuta, dr nauk farm. Marek Malinowski.

Podobnie jest z kroplami do nosa, które używane zbyt długo mogą doprowadzić do uszkodzenia śluzówki, albo z syropami, które przyjęte zbyt późno powodują nocne ataki kaszlu. To nie są rzadkie przypadki. To codzienność każdej apteki.

Przeczytaj też: Pilny komunikat GIF. Wycofano popularny lek na receptę

Jak działać mądrzej? Zacznij od zasady: na czczo vs. z posiłkiem

„Na czczo” oznacza 30–45 minut przed pierwszym posiłkiem, jak wyjaśnia nasz rozmówca. To ważne, bo niektóre substancje są bardzo wrażliwe na pokarm, inne wręcz przeciwnie – potrzebują go, by nie podrażnić żołądka.

Na czczo przyjmujemy przede wszystkim:

• hormony tarczycy – również te dostępne bez recepty
• leki na osteoporozę
• niektóre leki na zgagę (inhibitory pompy protonowej)

– To preparaty, które najlepiej działają na pusty żołądek, bo są trudno wchłanialne i wrażliwe na kwas solny – wyjaśnia dr Malinowski.

Z kolei z posiłkiem powinny trafiać do organizmu leki, które mogą podrażniać śluzówkę:

• NLPZ-y, czyli ibuprofen i jego „rodzina”
• niektóre antybiotyki, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze dostępne OTC

– NLPZ-y są silne. Jeśli weźmiemy je na pusty żołądek, mogą powodować mikrouszkodzenia i mikrokrwawienia – przypomina farmaceuta.

Witaminy i suplementy: niby niewinne, ale rządzą się swoimi prawami

Najczęściej jednak pacjenci mylą się w kwestii suplementów. Suplementy wydają się „bezpieczne”, więc przyjmujemy je przypadkowo – z kawą, z owsianką, z obiadem, z batonem proteinowym. A warto wiedzieć, że nawet kolagen czy witamina B potrafią zadziałać inaczej w zależności od tego, co jemy.

Dr Malinowski tłumaczy to prosto:

– Witaminy A, D, E i K wymagają obecności tłuszczu. Nie potrzeba go dużo – kromka chleba posmarowana masłem czy łyżka oliwy w sałatce w zupełności wystarczy. Bez tego ich wchłanianie spada.

Ale już witaminy z grupy B, tak chętnie stosowane „na energię”, potrzebują czegoś zupełnie innego:

– Witaminy z grupy B nie lubią tłustego środowiska. Jeśli ktoś łyka magnez z B6 po obfitym, tłustym posiłku, może zmniejszyć skuteczność preparatu.

Kolagen, cynk, preparaty „na włosy i paznokcie” najlepiej przyjmować po prostu z normalnym posiłkiem, bez skrajności: ani na pusty żołądek, ani na bardzo tłustą ucztę.

Jedzenie ma znaczenie także wtedy, gdy sięgamy po bardziej intensywne smaki.

– Ostra kuchnia pobudza wydzielanie soków trawiennych. Jeśli po pikantnej potrawie połkniemy NLPZ, ryzyko podrażnienia przewodu pokarmowego będzie większe – mówi farmaceuta.

Pora dnia – często ważniejsza, niż myślimy

Ciało funkcjonuje według rytmu dobowego, a leki potrafią z nim współpracować lub się z nim kłócić.

Rano najlepiej przyjmować:

• hormony tarczycy
• suplementy „na nastrój” (szafran, ashwagandha, dziurawiec)

– Te preparaty działają pobudzająco i najlepiej stosować je w pierwszej połowie dnia, żeby nie zaburzać rytmu snu i czuwania – wyjaśnia dr Malinowski.

Wieczór z kolei to pora na leki przeciwalergiczne i przeciwastmatyczne. Zresztą to właśnie wtedy najintensywniej reagujemy na suche powietrze i zanieczyszczenia w mieszkaniu.

A syropy na kaszel mokry? Koniecznie kilka godzin przed snem.

– Syrop upłynnia wydzielinę. Organizm chce ją odkrztuszać. Jeśli weźmiemy preparat za późno, kaszel będzie wybudzał nas w nocy – tłumaczy farmaceuta.

Przy kaszlu suchym nie ma takich ograniczeń, ale warto uważać na preparaty z kodeiną.

– Kodeina działa ośrodkowo i w nadmiarze może być niebezpieczna – ostrzega ekspert.

Czym popijać leki? Woda ratuje, grejpfrut szkodzi

Najważniejsza zasada: najlepiej popijać leki zwykłą wodą, niegazowaną. Kawa i herbata zawierają kofeinę, która może podnosić ciśnienie, szczególnie u osób już leczonych na nadciśnienie. Z kolei mleko zmienia pH żołądka – utrudnia działanie leków wymagających kwaśnego środowiska.

A grejpfrut?

– Sok grejpfrutowy blokuje cytochromy wątrobowe, które neutralizują leki. Lek przestaje się metabolizować i krąży we krwi dłużej, niż powinien. To prosta droga do przedawkowania, nawet jeśli pacjent łyka wszystko zgodnie z ulotką – wyjaśnia dr Malinowski.

Najgroźniejsze połączenia nie zawsze są oczywiste

Farmaceuta wskazuje jeszcze jedną istotną kwestię: „polipragmazję” – łykanie zbyt wielu leków naraz. W Polsce to zjawisko jest bardzo częste.

Najważniejsze pułapki:

• paracetamol w kilku preparatach jednocześnie, np. „na przeziębienie + na gorączkę + na ból”
• miłorząb + NLPZ (większe ryzyko krwawień)
• suplementy podnoszące ciśnienie (ashwagandha, żeń-szeń, dziurawiec) + leki na nadciśnienie
• antybiotyk + żelazo (osłabione wchłanianie)
• węgiel aktywny + jakikolwiek lek (neutralizuje działanie)

– Węgiel działa świetnie przy biegunce, ale „wyłącza” również inne leki. Pacjent czasem sam odbiera sobie terapię, nie mając o tym pojęcia – mówi farmaceuta.

Jak nie zrobić sobie krzywdy? Farmaceuta podsumowuje prosto

– Zapytaj farmaceutę. Od tego jesteśmy – żeby być pierwszą linią bezpieczeństwa przed błędami w terapii. I naprawdę czytaj ulotki. Tam jest napisane wszystko: z czym nie łączyć, kiedy brać, czym popijać.

Czasem wystarczy jedna zmiana: woda zamiast kawy, odstęp między lekami, rezygnacja z syropu o 22:00. Tyle potrzeba, żeby lek zaczął działać tak, jak powinien – i przestał nam szkodzić.