Leki cytotoksyczne – czym są? Charakterystyka, działania niepożądane
Leki cytotoksyczne to preparaty stosowane w chemioterapii. Są skuteczne w zabijaniu komórek rakowych, ale mają wiele skutków ubocznych. Leki te niszczą szybko dzielące się komórki, które tworzą tkanki organizmu , takie jak naskórek, nabłonek jelit i szpik kostny. Czym są leki cytotoksyczne? Jakie są działanie niepożądane podczas stosowania tych leków?
Czym są leki cytotoksyczne?
Leki cytotoksyczne są stosowane w leczeniu i długotrwałej remisji chorób nowotworowych osób wysoce wrażliwych na chemioterapię (jest to tzw. postępowanie radykalne).
Ponadto, gdy korzyści z leczenia przewyższają ryzyko pogorszenia stanu ogólnego i jakości życia z powodu niekorzystnego działania poszczególnych leków, leki cytotoksyczne można zastosować w celu przedłużenia życia lub zmniejszenia dyskomfortu i objawów (tzw. postępowanie paliatywne).
Podział leków cytotoksycznych
Leki cytotoksyczne można klasyfikować ze względu na budowę chemiczną, a także mechanizm działania.
Ze względu na budowę chemiczną i mechanizm działania wyróżnia się następujące:
- leki o działaniu alkilującym,
- antymetabolity,
- antybiotyki przeciwnowotworowe,
- pochodne podofilotoksyny,
- alkaloidy roślinne,
- taksoidy,
- pochodne kamptotecyny.
Charakterystyka leków cytotoksycznych
- leki alkilujące – istotą mechanizmu działania tych leków jest tworzenie związków chemicznych o molekularnych grupach funkcyjnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania komórek nowotworowych, takich jak DNA, RNA, enzymy i hormony o budowie białkowej. Zachodzi to poprzez alkilację, która uszkadza podstawowy proces życiowy komórek nowotworowych – głównie biologiczną aktywność DNA.
- antybiotyki przeciwnowotworowe – działanie tej grupy leków uzależnione jest od etapu cyklu komórkowego i polega na niszczeniu struktury DNA, produkcji wolnych rodników oraz bezpośrednim niszczeniu błon komórkowych guza.
- pochodne podofilotoksynowe – to grupa leków, która obejmuje tenipozyd i etopozyd. Ich działanie opiera się na hamowaniu topoizomerazy II, w wyniku czego proces replikacji materiału genetycznego komórek nowotworowych zostaje przerwany, a następnie obumiera. Etopozyd jest stosowany głównie w leczeniu ostrej białaczki szpikowej, chłoniaka nieziarniczego, drobnokomórkowego i niedrobnokomórkowego raka płuca, raka jąder, mięsaka i mięsaka Ewinga.
- antymetabolity – to leki zależne od fazy cyklu komórkowego, które działają w fazie S i mają budowę chemiczną podobną do związków wykorzystywanych przez komórki rakowe do normalnego funkcjonowania. Ponieważ komórki rakowe nie potrafią „odróżnić” antymetabolitów od wymaganych substancji, wykorzystuje je w trakcie swojego cyklu życiowego.
Działanie niepożądane, które mogą wystąpić podczas stosowania leków cytotoksycznych
Stosowanie chemioterapii wiąże się z wieloma skutkami ubocznymi, które są spowodowane uszkodzeniem narządów i układów o największej zawartości podziału komórek. Częste działania niepożądane leków cytotoksycznych obejmują uszkodzenie szpiku kostnego, które prowadzi do leukopenii, objawiającej się obniżoną odpornością i zwiększonym ryzykiem infekcji oraz małopłytkowością, która objawia się krwawieniem i anemią.
Po zastosowaniu leków cytotoksycznych, szczególnie w przypadku ostrej białaczki i niektórych chłoniaków może wystąpić tzw. zespół lizy nowotworu. Jest spowodowany nagłym pęknięciem dużej liczby komórek nowotworowych i charakteryzuje się takimi chorobami, jak hiperkalcemia, hiperfosfatemia, hipokalcemia, hiperurykemia i niewydolność nerek. Pozostałe skutki uboczne stosowania leków cytotoksycznych to:
- nudności,
- wymioty,
- odczyny alergiczne,
- supresja szpiku kostnego,
- zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego,
- wypadanie włosów,
- zwłóknienie płuc,
- uszkodzenie nerek,
- kardiomiopatia,
- neuropatie,
- uszkodzenie gonad.
