Otyłość u dzieci i młodzieży - Jak pomóc dziecku z otyłością? Ekspert tłumaczy
Otyłość uznawana jest obecnie za najpowszechniejszą chorobę cywilizacyjną na świecie, a polskie dzieci należą do najszybciej tyjących w Europie. Otyłość to poważna choroba, która prowadzi do rozwoju groźnych schorzeń, a ponadto ma znaczny wpływ na zdrowie psychiczne. Skąd się bierze otyłość u dzieci i młodzieży i jak z nią walczyć? Rozmowa z dietetykiem klinicznym Izabelą Sobolewską z Poradni Leczenia Otyłości Dzieci i Młodzieży Efekt Klimasa
Problem otyłości u dzieci i młodzieży w Polsce
Co to jest otyłość?
Otyłość jest chorobą wynikającą z nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Wymaga leczenia, ponieważ niesie za sobą nawet do 270 powikłań. Tkanka tłuszczowa to narząd, tak jak serce, wątroba czy nerki i pełni bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Nie tylko magazynuje energię, ale także wpływa na funkcjonowanie pozostałych organów. Otyłość powstaje na skutek nadmiernej podaży kalorii z jedzenia w stosunku do tego, jakie jest zapotrzebowanie naszego organizmu. Jeśli tkanki tłuszczowej jest za dużo, jej nadmierna aktywność prowadzi do powstawania zaburzeń metabolicznych, a finalnie do rozwoju różnych chorób.
Czy w Polsce otyłość u dzieci i młodzieży to duży problem?
W naszym kraju otyłość jest ogromnym problemem. Polskie dzieci są zaliczane do grupy najszybciej tyjących w Europie. W latach 70-tych ubiegłego wieku nadmierną masę ciała stwierdzaliśmy u 10% uczniów, natomiast obecnie jest to aż 38%. W 2006 r. na specjalnej konferencji ministrów zdrowia w Stambule, jako priorytet ustaliliśmy walkę z otyłością w Polsce, jednak mimo upływu przeszło 17 lat, nadal obserwujemy tendencję wzrostową. Prognozy na lata 2030-2050 zapowiadają się bardzo fatalnie. Z tego powodu zwiększanie świadomości społeczeństwa i walka z tendencją wzrostową jest obecnie priorytetem dla państwa, zarówno dla polityki zdrowotnej, jak i ekonomicznej.
Przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży
Jakie są główne przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży?
Przyczyn otyłości jest wiele, jednak skupię się na tych, które są od nas zależne. Mogą to być czynniki występujące jeszcze przed przyjściem dziecka na świat oraz te we wczesnych latach jego życia. Są to między innymi: otyłość u rodziców, cukrzyca ciążowa, nadmierny przyrost masy ciała w ciąży, a nawet rodzaj porodu i metoda karmienia dziecka.
We wczesnych latach życia, niezwykle istotna jest wiedza i zwyczaje żywieniowe rodziców, ponieważ w tym okresie kształtują się pierwsze nawyki dziecka. Przyczyną otyłości u dzieci bardzo często są nieprawidłowe nawyki w domu.
Drugim czynnikiem jest poziom aktywności fizycznej. Obserwujemy druzgocący spadek poziomu aktywności, zwłaszcza po pandemii Covid-19. Obecnie mamy do czynienia z zupełną przeciwnością tego, co było 10-15 lat temu, kiedy dzieci niechętnie wracały z podwórka do domu. Teraz niechętnie z niego z wychodzą i prowadzą głównie siedzący tryb życia.
Kolejnym czynnikiem są fatalne wzorce do naśladowania, zarówno w środowisku domowym, jak i zewnętrznym (m.in. wpływ rówieśników). Obecnie nastolatki lubią spędzać czas chodząc na hot dogi, a dużą popularnością cieszą się napoje energetyczne. Obserwuje się także wpływ influencerów, którzy chętnie podejmują rozmaite współprace i promują między innymi żywność typu fast food. W social mediach królują różne trendy i pojawią się wyzwania typu: kto zje największą ilość fast foodów w określonym czasie.
Ostatnim czynnikiem jest łatwa dostępność do żywności, zwłaszcza tej wysokoprzetworzonej i wysokokalorycznej. Jest ona dostępna na wyciągnięcie ręki, a w zasadzie na „wyciągnięcie telefonu” bez potrzeby wychodzenia z domu. Obecnie króluje żywność uboga odżywczo, o małej sytości i zawierająca mnóstwo kalorii.
Omówmy przykład 7-letniej dziewczynki, która idzie do pierwszej klasy i zabiera ze sobą swoją pierwszą śniadaniówkę. Mamy tam czekoladowego rogalika i sok z pomarańczy, co daje nam ponad 400 kcal. Taka dziewczynka powinna dostarczać około 1200 kcal dziennie, a już w drugim śniadaniu zabiera ze sobą 1/3 dziennego zapotrzebowania. Tym sposobem będzie systematycznie dostarczać za dużo kalorii, co spowoduje tycie. Podsumowując, dzieci jedzą za dużo, a ruszają się za mało.
Czy otyłość jest chorobą dziedziczną?
Odkryto około 140 genów, które sprzyjają nadmiernej masie ciała. Należy podkreślić słowo sprzyjają, co znaczy, że nie definiują zero - jedynkowo. Przyjmuje się, że ich udział wynosi około 25 – 30%, więc w większym stopniu nasza masa ciała zależy od nas. Istnieją pewne warianty genetyczne, których wpływ ocenia się na 70%, jednak występują bardzo rzadko. Na pewno trudniej jest utrzymać prawidłową masę ciała osobom z otyłością wtórną, która wynika z poszczególnych chorób. Mieliśmy takich pacjentów i udało się nam osiągnąć wspaniałe rezultaty, jednak wymagało to więcej czasu. Często obserwujemy występowanie nadmiernej masy ciała w całej rodzinie, co mogłoby wskazywać na podłoże genetyczne. Musimy jednak pamiętać, że w takiej rodzinie występują podobne nawyki i taki sam styl życia. Mam tu na myśli między innymi sposób spędzania wolnego czasu, czy są to spacery i aktywności na świeżym powietrzu, czy oglądanie filmów zajadając się popcornem i chipsami.
Objawy i skutki otyłości u dzieci i młodzieży
Jakie są objawy otyłości u dzieci i młodzieży?
Otyłość jest chorobą, którą jesteśmy w stanie zauważyć gołym okiem. Najczęściej zostaje stwierdzona na bilansie zdrowia lub podczas konsultacji lekarskiej. Jeśli widzimy, że dziecko zbyt szybko przybiera na masie ciała, reagujmy i nie zwlekajmy do momentu wystąpienia otyłości. Niestety często bagatelizujemy problem i czekamy, aż dziecko wyrośnie. Pamiętajmy, że im szybciej wdrożymy odpowiednie działania, tym lepiej dla dziecka. Będziemy mieć nie tylko mniej pracy do wykonania, ale przede wszystkim konsekwencje zdrowotne otyłości będą mniejsze.
Jak rozpoznać otyłość u dzieci i młodzieży? Czy istnieją wskaźniki, którymi możemy się sugerować?
Dysponujemy kilkoma narzędziami, a sposób rozpoznania u dzieci i młodzieży nieco się różni. Na początku dokonuje się pomiaru masy ciała i wzrostu. Pomocne jest także zmierzenie obwodów sylwetki oraz analiza składu masy ciała. To, jakie pomiary wykonamy zależy przede wszystkim od wieku dziecka. Uzyskane wyniki nanosimy na siatki centylowe i wówczas oceniamy je stosownie do wieku i płci. Jeśli chodzi o wskaźnik BMI, u dzieci jest on zupełnie inny niż u osób dorosłych. Mamy takie narzędzia, jak tabele, jednak najprościej będzie nam skorzystać z internetowych kalkulatorów i siatek centylowych już z gotową interpretacją.
Do czego może doprowadzić nieleczona otyłość u dzieci i młodzieży?
Im dłużej zmagamy się z otyłością, tym poważniejsze są konsekwencje. Najwięcej z nich wystąpi za 10 – 15 lat i wówczas mogą mieć charakter nieodwracalny. Skutki otyłości, jakie dostrzegamy u dzieci w naszej poradni to między innymi wcześniejszy okres dojrzewania u dziewczynek, które już w wieku 8 – 9 lat stają się kobietami. U chłopców jest to opóźnione dojrzewanie płciowe, wolniejszy rozwój narządów płciowych oraz rozrost piersi.
Coraz częściej trafiają do nas dzieci z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, które w przypadku braku leczenia za kilka lat rozwinie się w niealkoholowe zapalenie wątroby, a finalnie za 20 lat może dojść do rozwoju raka i marskości wątroby. Osobiście znam takie historie, ponieważ do naszej poradni przychodzą dzieci już z podwyższonymi, czasem kilkukrotnie enzymami wątrobowych. 60% pacjentów naszej poradni ma też insulinooporność - zaburzenie metaboliczne, które nieleczone prowadzi do rozwoju cukrzycy. Mamy także pacjentów z niedoczynnością tarczycy, wynikającą z nadmiaru tkanki tłuszczowej. Coraz częściej obserwujemy dzieci z zaburzeniami gospodarki lipidowej, które za 10 – 15 lat będą miały poważne konsekwencje. Trafiają do nas dzieci z wysokimi stężeniami trójglicerydów sięgające poziomu 900 mg/dl, przy czym norma dla osoby dorosłej to 150 mg/dl.
Otyłe dzieci bardzo często borykają się z wadami postawy, płaskostopiem i uszkodzeniami stawów. Ich kręgosłup jest niesamowicie obciążony, co przekłada się na jego stan.
Wśród dzieci i młodzieży leczonych w naszej poradni, 95% z nich ma nieprawidłowe wyniki badań. Coraz częściej obserwujemy dzieci z depresją, będącą powszechnym, psychologicznym skutkiem otyłości.
Jaki wpływ na psychikę dzieci i młodzieży ma otyłość?
Otyłość powoduje u dzieci szereg poważnych zaburzeń ze sfery emocjonalno – psychologicznej, niższe poczucie własnej wartości, izolację, apatię, gorsze relacje z rówieśnikami, a nawet wybuchy agresji. Takie dzieci radzą sobie gorzej w szkole, a coraz więcej z nich cierpi na depresję, która niestety często kończy się próbą samobójczą lub samobójstwem. Apel do wszystkich rodziców, aby nie czekali, aż dziecko wyrośnie z otyłości, ponieważ szanse na to są znikome. Powinniśmy jak najszybciej pomóc naszemu dziecku, ponieważ skutki otyłości mogą mieć charakter nieodwracalny i w przyszłości rzutować na jego życie zawodowe, rodzinne i towarzyskie.
Leczenie i zapobieganie otyłości u dzieci i młodzieży
Jak pomóc dziecku z otyłością?
Jeśli widzimy, że nasze dziecko ma problem i jego masa ciała zbyt szybko rośnie, powinniśmy udać się z nim do dobrego specjalisty. Jest to krytyczny okres wzrostu i rozwoju, dlatego przez nieodpowiednie postępowanie możemy zaburzyć pewne procesy. Nie powinniśmy testować na dziecku przeróżnych diet odchudzających, ponieważ może to odbić się negatywnie na jego zdrowiu. Warto zaufać specjalistom, którzy dostosują indywidualny plan leczenia i pomogą dziecku w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
Jak zapobiegać otyłości u dzieci?
Przede wszystkim, zwracajmy uwagę na to, co jemy i zadbajmy o to, aby żyć aktywnie i spędzać z dzieckiem czas poza domem. Zachęcam do zwiększania swojej wiedzy. Nie bójmy się korzystać z porad specjalistów, ponieważ od tego jesteśmy :)
Z Joanną Kamińską rozmawiała Izabela Sobolewska, dietetyk kliniczny z Poradni Leczenia Otyłości Dzieci i Młodzieży Efekt Klimasa. Absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Doświadczenie zawodowe zdobywała podczas pracy jako dietetyk w kilku warszawskich szpitalach (Instytut Matki i Dziecka, Centrum Zdrowia Dziecka) oraz w prywatnej poradni dietetycznej. Prowadząca liczne projekty o charakterze edukacyjnym dla przedszkoli, szkół oraz takich firm jak m.in.: adidas, Be Diet Catering, Akademia Mateusza Klicha. Obecnie równocześnie pracuje jako dietetyk w adidas Runners Warsaw. Uczestniczka licznych konferencji, szkoleń i państwowych kursów dla dietetyków. Członkini Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. W czasie wolnym tworzy zdrowe przepisy i uprawia rozmaite aktywności. Z pasji do promowania zdrowego stylu życia, na Instagramie prowadzi Strefę Zdrowego Żywienia.
