Chcą być zdrowi, jedzą tylko to, co dla nich najlepsze... i w efekcie mają poważne problemy ze zdrowiem. Ekspertka o ortoreksji
W telewizji, w mediach społecznościowych, na bilbordach i w książkach kulinarnych wciąż powtarza się to przesłanie: nasze zdrowie zależy od tego, co jemy. Coraz częściej słyszymy, że odpowiednia dieta to klucz do dobrej kondycji, energii, długowieczności. To prawda, nic więc dziwnego, że coraz więcej osób zaczyna bardziej świadomie podchodzić do tego, co znajduje się na ich talerzu.
Jednak w tej trosce o zdrowie łatwo zrobić krok za daleko. Niepostrzeżenie całe życie może zacząć kręcić się wokół jedzenia — planowania posiłków, analizowania etykiet, eliminowania kolejnych składników. I w pewnym momencie to, co miało być wyrazem dbałości o siebie, staje się obsesją i prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
- Zdrowa dieta może przerodzić się w obsesję, która podporządkowuje życie człowieka jednej idei
- Stopniowa eliminacja kolejnych produktów sprawia, że jadłospis staje się coraz uboższy, a jedzenie zaczyna budzić lęk
- Osoby cierpiące na ortoreksję często izolują się społecznie, unikają spotkań i chorują z powodu niedoborów
- Leczenie ortoreksji wymaga pracy psychoterapeuty i dietetyka, a jego celem jest powrót do zwyczajności i odbudowanie elastyczności, nie tylko w temacie jedzenia. Ortoreksja ma swoje korzenie głębiej – w psychice.
Zaburzenia odżywiania, czyli... znak czasów?
Zaburzenia odżywiania coraz częściej określa się mianem chorób cywilizacyjnych. Dziś, zarówno wygląd, jak i styl życia są stale oceniane, a jedzenie staje się sposobem na kontrolę, odreagowanie emocji lub osiągnięcie perfekcji. Takimi klasycznymi przykładami są anoreksja i bulimia, w których pacjenci skupiają się na liczeniu kalorii i kontrolowaniu masy ciała.
W ostatnich latach uwagę badaczy przyciąga także inne zjawisko — obsesja na punkcie jakości jedzenia. Termin orthorexia nervosa wprowadził amerykański lekarz Steven Bratman w 1997 roku. Jako dziecko był alergikiem i musiał przestrzegać restrykcyjnej diety. Rósł w przekonaniu, że jedzenie może mu zaszkodzić. Z czasem zaczął obsesyjnie komponować posiłki i poświęcał temu coraz więcej energii, aż całe jego życie podporządkowane zostało zdrowej diecie. Godzinami planował jadłospisy, wykluczał kolejne produkty, a jego sprawy zawodowe i towarzyskie schodziły na dalszy plan. W końcu zrozumiał, że to, co miało go chronić przed chorobą, zaczyna mu szkodzić — był wychudzony, osłabiony i... samotny.
Bratman zauważył, że podobne obsesje pojawiają się u wielu jego pacjentów. Aby ostrzec przed skutkami przesadnej dbałości o dietę, napisał książkę o swoich doświadczeniach „Health Food Junkies” („W szponach zdrowej żywności”).
Warto podkreślić, że ortoreksja nie została jeszcze wpisana do oficjalnej klasyfikacji DSM-5, ale coraz częściej pojawia się w literaturze medycznej i praktyce klinicznej. Psycholodzy i psychiatrzy dostrzegają w niej poważny problem, który — podobnie jak anoreksja czy bulimia — ma podłoże psychiczne i prowadzi do wyniszczenia organizmu.
Przeczytaj też: Anoreksja: Więcej niż choroba. Joanna Buraczek o presji, emocjach i strachu
Ortoreksja zaczyna się niewinnie
„Chciałam być zdrowa, mieć więcej energii, poprawić wygląd cery” — tak zaczyna się wiele historii. Najpierw ktoś odstawia smażone potrawy, by oszczędzić wątrobę, potem gluten, bo „to nikomu nie służy”, następnie czerwone mięso, bo kojarzy się z rakiem i chorobami serca. Artykuły i wpisy w mediach społecznościowych dostarczają kolejnych „prawd”, a dieta staje się coraz bardziej restrykcyjna. W końcu jedzenie zamienia się w źródło niepokoju zamiast przyjemności.
Ortoreksja zaczyna się niewinnie. Ktoś chce po prostu jeść zdrowo. Z czasem przeradza się to w obsesyjne skupienie na jakości jedzenia – czytanie każdej etykiety, wykluczanie kolejnych grup produktów, sztywne rytuały przygotowania (‘nie jem niczego smażonego’). Pojawia się lęk pokarmowy: “jeśli zjem coś nieidealnego, zachoruję” — tłumaczy psycholożka Karolina Dzięgielewska-Mastalerz z Centrum Pomocy Psychologicznej w Piotrkowie Trybunalskim i w Warszawie.
Takie zachowania mają ogromny wpływ na życie codzienne. Spotkania towarzyskie zaczynają być problemem, bo w restauracji czy u znajomych nie mamy przecież gwarancji „idealnego” posiłku.
To już nie jest troska o siebie, o swoje zdrowie, ale przymus, który prowadzi do izolacji społecznej – “nie pójdę na spotkanie, bo tam będzie niezdrowe jedzenie” – i często do niedożywienia – paradoksalnie, w imię zdrowia — dodaje ekspertka.
Przeczytaj też: Po czym poznać, że dziecko ma zaburzenia odżywiania? Wyjaśnia lekarka
Od zdrowego jedzenia do niedoborów żywieniowych
Z badań wynika, że zachowania ortorektyczne mogą dotyczyć nawet kilkunastu procent populacji, a szczególnie często występują u studentów medycyny, dietetyki czy wśród osób związanych z branżą fitness. Ich rozwojowi sprzyjają perfekcjonizm, wysoka potrzeba kontroli i silny wpływ mediów społecznościowych.
Konsekwencje zdrowotne anoreksji są poważne. Restrykcyjne diety prowadzą do:
- niedoborów witamin, minerałów,
- spadku energii, osłabienia siły mięśniowej,
- zaburzeń hormonalnych, u kobiet – do zatrzymania miesiączki,
- problemów z układem odpornościowym i pokarmowym.
W pracy opublikowanej w Forum Medycyny Rodzinnej opisano m.in. zaburzenia funkcjonowania jelit i zwiększoną podatność na infekcje u osób z ortoreksją. Organizm zamiast być silniejszy, staje się coraz bardziej wyniszczony i osłabiony.
Do tego dochodzi także wymiar psychiczny i społeczny: osoby z ortoreksją często żyją w poczuciu lęku, a ich codzienność podporządkowana jest posiłkom. Relacje z innymi słabną, bo jedzenie przestaje być naturalną częścią spotkań, a staje się źródłem zagrożenia i stresu.
Przeczytaj też: Zaburzenia odżywiania w Polsce coraz częstsze. Przerażające wnioski z raportu Galileo Medical
By świat przestał kręcić się wokół jedzenia, czyli leczenie
Czy z ortoreksji można wyjść?
„Tak, choć to trudna, długotrwała praca. Im wcześniej problem zostanie wychwycony, oczywiście tym lepiej, bo ortoreksja może doprowadzić do niedożywienia, wyniszczenia organizmu” — mówi Karolina Dzięgielewska-Mastalerz.
Terapia w tym zaburzeniu polega na pracy nad lękiem i nadmierną potrzebą kontroli:
„W terapii pracujemy nad lękiem i kontrolą, odbudowujemy elastyczność, uczymy się odróżniać realną profilaktykę od rytuałów. Tu pomaga wspólna praca psychologa i dietetyka oraz stopniowe, planowe ‘rozszczelnianie’ zasad. Celem jest powrót do zwyczajności – jedzenie ma być znowu częścią życia, nie jego osią” — podkreśla ekspertka.
Najlepsze efekty daje terapia poznawczo-behawioralna, wsparta współpracą z dietetykiem i lekarzem. Stopniowe poszerzanie diety, uzupełnianie niedoborów i nauka, że „nieidealny” posiłek nie zagraża zdrowiu, pozwalają odzyskać równowagę.
„Jeśli wydaje ci się, że możesz mieć tego typu problem, nie czekaj. Skonsultuj się – najlepiej z psychologiem klinicznym albo psychoterapeutą. Te zaburzenia należą do grupy psychosomatycznych, więc im szybciej dowiemy się, ‘co jest pod spodem’, tym większa szansa na wyzdrowienie. Jedzenie nie jest wrogiem ani remedium na emocje; to część życia, nie narzędzie do kontrolowania rzeczywistości” — mówi psycholożka.
Źródła:
- journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/search/results?query=ortoreksja
- pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40762697/
- www.doz.pl/czytelnia/a15375-Ortoreksja__na_czym_polega_Skutki_objawy_i_leczenie_obsesji_na_punkcie_zdrowego_zywienia
- instytutfio.pl/ortoreksja
- connect.springerpub.com/content/sgrjcp/31/2/124
- pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33183528/
