To najczęściej występujące schorzenie jelit. Dopada coraz młodsze osoby

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest chorobą związaną z przewlekłymi i nawracającymi zaburzeniami pracy jelit. Często określa się ją skrótem IBS od pierwszych liter anglojęzycznej nazwy choroby (irritable bower syndrome). Szacuje się, że jest to jedno z najczęściej występujących zaburzeń czynnościowych jelit – według najnowszych danych dotyka pomiędzy 1 na 11 a 1 na 26 osób.

Zespół jelita drażliwego zaliczany jest do czynnościowych chorób układu pokarmowego – oznacza to, że objawy towarzyszące chorobie nie mają związku z jedną konkretną przyczyną.

Wyróżniamy 4 postacie choroby:

• z dominującym zaparciem (IBS-C),
• z dominującą biegunką (IBS-D), 
• mieszaną – ze zmiennym rytmem wypróżnień,
• niesklasyfikowaną.

Dwukrotnie częściej stwierdzana jest u kobiet, co nie jest jednoznaczne z tym, że kobiety częściej chorują, ale że częściej zgłaszają się po poradę lekarską.

Wiele przypadków zespołu jelita drażliwego IBS pozostaje niezdiagnozowanych. Chorzy często bagatelizują objawy choroby i nie szukają w związku z nimi pomocy medycznej.

• Szacunkowo zespół jelita drażliwego (IBS) może mieć nawet 20% ludności krajów rozwiniętych, ale tylko 25% osób z objawami choroby szuka pomocy u specjalisty.

Zespół jelita drażliwego (IBS) charakteryzuje się częstymi nawrotami. Mimo iż ma dobre rokowania, znacznie pogarsza jakość życia chorych: „Zespół jelita drażliwego to choroba przewlekła, która dotyczy zarówno jelita cienkiego, jak i grubego, natomiast nie jest związana ze zmianami organicznymi, czy też biochemicznymi, które zachodzą w naszym organizmie”. - powiedział gastroenterolog lek.med Jacek Kowerzanow.

Jakie objawy powoduje zespół jelita drażliwego (IBS)? 

Sami lekarze nierzadko mają wątpliwości, czy dane objawy można zakwalifikować jako IBS. Objawy kliniczne zespołu jelita drażliwego opisane są przez Kryteria Rzymskie III z 2006 r. - jest to nawracający ból lub dyskomfort w jamie brzusznej trwający dłużej niż 3 dni w miesiącu przez ostatni kwartał. Oprócz tego muszą być spełnione co najmniej 2 z 3 objawów dodatkowych, czyli:

• poprawa po wypróżnieniu, 
• początek choroby kojarzony ze zmianą rytmu wypróżnień i/lub zmianą wyglądu stolca.

Dominującym i najsilniejszym objawem zespołu jelita drażliwego (IBS) mogą być też wzdęcia. One jednak nie wchodzą w skład kryteriów służących do rozpoznania choroby. Symptomy, które także mogą się pojawić, choć nie są brane pod uwagę w procesie diagnostycznym, to również: 

• odbijanie, 
• wczesne uczucie pełności po posiłku,
• pieczenie w nadbrzuszu, 
• uczucie zalegania jedzenia w brzuchu, 
• ból głowy, 
• ból pleców, 
• obecność śluzu w stolcu, 
• zmęczenie, niepokój, dyskomfort psychiczny, 
• senność,
• nocne oddawanie moczu, 
• częstomocz,
• parcie na mocz,
• u kobiet – zaburzenia miesiączkowania i ból w trakcie stosunku seksualnego.

„Do objawów alarmowych zaliczamy głównie: krwawienie z przewodu pokarmowego, niecharakterystyczny spadek masy ciała, gorączkę, odstępstwa w badaniach laboratoryjnych (świadczące np. o anemii)”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow. 

Zespół jelita drażliwego z przewagą biegunek

Jest to najczęściej występujący rodzaj zespołu jelita drażliwego (IBS). Występuje u ponad 40% pacjentów. Stolce są wtedy liczne i mają niewielką objętość. Posiłki niekiedy sprawiają, że następuje wypróżnienie, po którym chory odczuwa ulgę. Towarzyszący chorobie ból w jamie brzusznej ma często zmienną intensywność i zlokalizowany jest przeważnie w lewym podbrzuszu – symptom ten zauważalny jest u 70% chorych

Zespół jelita drażliwego z dominacją zaparć

Ta postać IBS może mieć związek z innymi chorobami w obrębie jamy brzusznej. 15% chorych ma zaparcia i częściej są to kobiety. W tym przypadku stolec jest twardy lub grudkowaty. Niekiedy oddawany jest z trudem, a choremu towarzyszyć może uczucie niepełnego wypróżnienia. 

Jakie są przyczyny zespołu jelita drażliwego?

Do rozwoju zespołu jelita drażliwego (IBS) przyczyniają się zaburzenia w składzie ilości bakterii obecnych w jelitach tzw. mikrobioty jelitowej. Z tego powodu może rozwinąć się ostra infekcja żołądkowo-jelitowa i spowodować poinfekcyjny IBS, który dotyczy nawet co trzeciego chorego i występuje od 8 do 31% pacjentów po przebytych ostrych infekcyjnych epizodach zapalenia żołądkowo-jelitowego.

Zaburzenia mikrobioty powodować może także antybiotykoterapia antybiotykami systemowymi.

Kolejnym ważnym czynnikiem ryzyka są zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego. Powodować to może silniejszą reakcję na stres i nasilenie się dolegliwości.

Na przebieg choroby znaczący wpływ mają współistniejące zaburzenia emocjonalne. Czynnikami tego rodzaju są np. traumatyczne przeżycie, stres przewlekły wywołany pracą lub sytuacją rodzinną. U wielu chorych rozpoznawane są zaburzenia depresyjno-lękowe, od których także zależy odczuwanie dolegliwości i postrzeganie choroby.

Badacze za przyczynę zespołu jelita drażliwego uznają także czynniki dietetyczne. Na powstawanie i rozwój choroby wpływać mogą krótkołańcuchowe węglowodany i poliole, nazywane FODMAP. Odkrycie to umożliwiło stworzenie specjalnej diety low FODMAP, rekomendowanej w tego rodzaju terapii.

Jak rozpoznać atak jelita drażliwego (IBS)?  

Symptomy zespołu jelit drażliwego (IBS) zależą od postaci choroby. Jest to choroba przewlekła, więc zaostrzenia mogą pojawiać się okresowo i trwać od kilku godzin, a nawet do tygodnia. Czas trwania zaostrzeń zależy od przyczyny choroby i indywidualnej reakcje chorego.

Charakterystycznym objawem ataku jelita drażliwego (IBS)jest wspomniany ból brzucha, występujący najczęściej po lewej stronie podbrzusza lub w dolnej części brzucha – może mieć ostry i napadowy charakter.

Przy ataku zespołu jelita drażliwego (IBS) w kale może pojawić się domieszka śluzu. Chorzy odczuwają także nudności, wymioty, ból głowy, zawroty i zgagę. Przyczyną występowania ataku są:

• zaburzenia regulacji osi mózg-jelito, 
• stan zapalny, 
• zaburzenia mikrobioty jelitowej, 
• przebyta infekcja przewodu pokarmowego, 
• zaburzenia perystaltyki jelit, 
• zaburzenia czynności wydzielniczej jelit,
• stres, 
• czynniki genetyczne. 

Zespół jelita drażliwego a dieta

Dieta przy zespole jelita drażliwego jest niezmiernie ważna. Postępowanie dietetyczne zależeć będzie od postaci choroby. Dieta powinna być urozmaicona i najlepiej pozbawiona pożywienia nasilającego objawy. Jednak nawet sami dietetycy nie są w stanie stworzyć jednej uniwersalnej listy pokarmów „zakazanych” przy zespole jelita drażliwego IBS – to, jak dany pokarm wpłynie na chorego, zależy od postaci choroby i indywidualnych cech organizmu. Dobrze jest obserwować reakcje przewodu pokarmowego na dane pożywienie.

Naukowcy z australijskiego Uniwersytetu Monash opracowali sposób żywienia dla tej grupy chorych – jest to dieta low FODMAP, zawierająca niską zawartość FODMAP. FODMAP to skrót od angielskiego terminu Fermentable Oligosaccharids, Disaccharides, Monosaccharides and Pylyols – to zbiorcza nazwa dla grupy fermentujących węglowodanów np. fruktozy, laktozy i fruktanów. Jest to trójetapowa dieta łagodząca objawy zespołu jelita drażliwego IBS, którą stosuje się jednak tylko kilka tygodni.  

Dieta w zespole jelita drażliwego IBS – postać zaparciowa

Dieta dla osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) w postaci zaparciowej powinna zawierać większą ilość błonnika. Nie należy jednak zaczynać od dawki uderzeniowej – u niektórych osób skończyć to może się wystąpieniem gazów i wzdęć. Ilość błonnika w diecie należy zwiększać stopniowo, do momentu aż organizm zacznie go tolerować. W posiłku powinny być produkty bogate w błonnik rozpuszczalny np. nasiona babki płesznik, owoce i warzywa.

Przykładowe produkty zalecane i niezalecane w diecie osoby z zespołem jelita drażliwego w postaci zaparciowej (IBS):

• warzywa (w zależności od tolerancji organizmu, lecz niewskazane są te zasmażane, marynowane, kapustne i cebulowe), 
• owoce (w zależności od tolerancji organizmu, lecz niewskazane są jabłka, śliwki, brzoskwinie, nektarynki, gruszki, mango, czereśnie i morele), 
• produkty zbożowe (grube kasze, ryż brązowy,  pełnoziarniste pieczywo, naturalne płatki zbożowe, makaron pełnoziarnisty, lecz niewskazane są produkty pszenne, ryż biały, pieczywo cukiernicze), 
• mleko i produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka, twarożki najlepiej naturalne, lecz niewskazane są tłuste mleko, tłusty twaróg i ser żółty), 
• mięso i ryby (chude mięsa, dorsz, potrawy gotowane i duszone, lecz niewskazane są tłuste gatunki mięs, wędliny, smażone, pieczone i wędzone mięsa), 
• tłuszcze (oleje roślinne, maso, margaryna wysokiej jakości, lecz niewskazane są śmietana, smalec i boczek),
• przyprawy (dozwolone są te łagodne np. koperek, majeranek, wanilia, cynamon, lecz niewskazane są musztarda, ocet, chilli, curry i pieprz), 
• płyny (niegazowana woda, soki, napoje mleczne i napoje roślinne, lecz niewskazany jest alkohol, słodzone i gazowane napoje).

W diecie osoby z zespołem nadwrażliwego jelita (IBS) w postaci zaparciowej warto by pojawiło się siemię lniane. Nasiona te pobudzają perystaltykę jelit i ułatwiają wypróżnianie. Początkowo najbezpieczniejszą dawką jest 1 łyżeczka. Stopniowo można ją zwiększać do 1 łyżki stołowej. Siemię lniane można również stosować jako dodatek do potraw.

Dieta w zespole jelita drażliwego IBS – postać biegunkowa

Postać biegunkowa zespołu jelita drażliwego (IBS) może osłabiać przewód pokarmowy i układ trawienia. Dlatego w tym przypadku wskazane jest stosowanie diety lekkostrawnej – tym razem powinna zawierać mniej błonnika. Gdy objawy są zaostrzone, potrawy powinno się spożywać w formie przecieru, rozdrobnione i zblendowane. Jeśli stan zdrowia chorego ulegnie poprawnie, może stosować już dietę lekkostrawną.

W diecie zespołu jelita drażliwego IBS w postaci biegunkowej niezwykle istotnym elementem diety jest woda. Biegunka może spowodować odwodnienie organizmu, więc zalecane jest picie co najmniej 2 litrów płynów dziennie – warto postawić na wodę niegazowaną o temperaturze pokojowej, herbatę lub herbatę z suszonych czarnych jagód.

Przykładowe produkty zalecane i niezalecane w diecie osoby z zespołem jelita drażliwego w postaci biegunkowej:

• warzywa (gotowane, młode, bez włókien i skórki, lecz niewskazane są warzywa kapustne, strączkowe, marynowane i zasmażane), 
• owoce (dojrzałe, bez skórki i pestki, musy i przeciery, owoce pieczone i gotowane, lecz niewskazane są owoce z dużą zawartością błonnika np. śliwki, czereśnie, maliny, morele i gruszki), 
• produkty zbożowe (pieczywo pszenne, sucharki, biszkopty, ryż biały, makaron pszenny, drobne kasze, lecz niewskazane są pieczywo pełnoziarniste, grube kasze i makarony pełnoziarniste),
• mleko i produkty mleczne (jogurt, twarożek, lecz niewskazane są tłuste mleko, tłusty twaróg i ser żółty,
• mięso, drób i ryby (chude gatunki mięs i chude ryby np. kurczak, dorsz, lecz niewskazane są tłuste gatunki mięs, tłuste wędliny, mięsa i ryby pieczone oraz smażone), 
• jaja (jajecznica, gotowane, na parze, omlet, lecz niewskazane jest spożywanie jaj smażonych na tłuszczu), 
• tłuszcze (oleje roślinne, margaryny miękkie wysokiej jakości, lecz niewskazane jest spożywanie śmietany, boczku, i smalcu), 
• przyprawy (koperek, cynamon, wanilia i inne przyprawy łagodne, lecz niewskazane jest spożywanie musztardy, octu, pieprzu, chilli i curry), 
• napoje (woda, słaba herbata, napar z czarnych jagód, lecz niewskazane jest picie mocnej kawy, herbaty, alkoholu i napojów gazowanych). 

Jak leczyć zespół jelita drażliwego?

Leczenie zespołu jelita drażliwego wymaga kompleksowego podejścia. Najważniejsze jest, by szybko złagodzić objawy i przywrócić stan równowagi flory bakteryjnej, czyli eubiozę. Istotnym elementem terapii jest także zmiana nawyków dietetycznych i nauka radzenia sobie ze stresem. Konieczne jest też, by chory rozpoczął zrównoważoną aktywność fizyczną. Jednym z leków pierwszego wyboru jest rifaksymina, niewchłaniający się z przewodu pokarmowego eubiotyk, przywracający prawidłową mikrobiotę jelitową.

„Mamy różną gamę leków w zależności od postaci i objawów, na które skarży się pacjent. Na dolegliwości bólowe stosujemy leki spazmolityczne i rozkurczowe, czyli te, które działają na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego. W postaci z dominującym zaparciem podajemy leki przeczyszczające bądź też leki z tzw. grupy makrogoli, które zmieniają konsystencję i objętość stolca. W postaci z dominującą biegunką stosujemy leki zapierające, a także antybiotyk, którym leczymy zespół Sibo. Na wzdęcia podajemy simetikon. W każdej grupie powinniśmy rozważyć także leczenie z zakresu psychiatrii”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow.

Jak leczyć zespół jelita drażliwego w domowych warunkach?

Leczenie zespołu jelita drażliwego IBS w domowych warunkach polega głównie na zmianie nawyków żywieniowych i dbaniu o regularną aktywność fizyczną. W zmniejszeniu dolegliwości związanych z chorobą pomóc może rezygnacja z kawy i tytoniu, drażniących układ pokarmowy i przyczyniających się do zwiększenia częstotliwości objawów. Korzystne będzie też zmiana trybu życia tak, by wyeliminować niepotrzebny stres.

„Wiem, że to niełatwe, ale przede wszystkim należy unikać stresu. Jeśli chodzi o zioła, w ostatnim czasie wykorzystuje się olejek mięty pieprzowej bądź też mieszanki ziołowe bogate w melisę czy ostropest. Mój apel do pacjentów, żebyśmy zaopatrywali się w zioła w aptekach bądź w punktach aptecznych. Unikajmy kupowania ich na nieznanych stronach internetowych czy na bazarach, bo możemy nabawić się dużego kłopotu”. - powiedział gastroenterolog lek.med. Jacek Kowerzanow.
 

Jak sprawdzić, czy mam zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS) diagnozuje się na podstawie dolegliwości, które chory zgłasza. Nie ma jednego badania, które potwierdziłoby lub wykluczyło IBS. Niekiedy w razie wątpliwości wykonuje się podstawowe badania np.:

   • morfologię krwi, 
   • białko CRP, 
   • badanie kału na obecność bakterii, 
   • badanie kału na obecność grzybów.

Gdy wynik badania laboratoryjnego okaże się nieprawidłowy lub pojawią się objawy alarmujące, lekarz może zlecić wykonanie badania endoskopowego. Wyniki tych badań umożliwiają wstępne rozpoznanie IBS. 

Czy zespół jelita drażliwego jest dziedziczny?

Na temat etiologii zespołu jelita drażliwego powstało wiele hipotez. Jedna z nich wymienia predyspozycje genetyczne, lecz wyniki badań klinicznych są niejednoznaczne. Szwedzcy naukowcy dokonali analizy największych rejestrów populacyjnych i medycznych w kraju. Celem było ustalenie, jak wysokie jest ryzyko wystąpienia zespołu jelita drażliwego wśród członków rodziny chorego. W badaniu wzięło udział 51 952 pacjentów.

Okazało się, że choroba częściej występuje wśród członków rodziny – szczególnie widoczne było to wśród bliskich o pierwszym stopniu pokrewieństwa. Iloraz sans występowania zespołu jelita drażliwego wśród potomków chorego wyniósł 1,82 – może to potwierdzać, że istnieje coś takiego jak genetyczne predyspozycje do zespołu jelita drażliwego (IBS). Badacze ustalili również, że większe ryzyko rozwoju zaburzeń występuje także u małżonków chorych – w ich przypadku iloraz szans wynosi 1,51.