Badania prenatalne NIPT

Badania genetyczne płodu w okresie ciąży

Ciąża jest czasem, który oprócz radości z oczekiwania na dziecko, często wiąże się także z licznymi obawami o zdrowie malucha, jak i przyszłej mamy. Aby zapewnić dziecku możliwie najlepsze warunki rozwoju, warto pamiętać o regularnym korzystaniu z wizyt u lekarza i wykonywaniu zalecanych badań laboratoryjnych. Genetyczne badania prenatalne pozwalają na wczesne wykrycie zaburzeń w przebiegu ciąży lub rozwoju dziecka, umożliwiając szybkie wprowadzenie leczenia i zmniejszenie ich negatywnych skutków. Lista badań, które powinna wykonać każda kobieta w ciąży, została opracowana przez Ministerstwo Zdrowia i Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, aby zapewnić wszystkim ciężarnym w Polsce odpowiedni poziom opieki medycznej.

Oprócz standardowych badań laboratoryjnych, na które są kierowane wszystkie ciężarne w Polsce, istnieje także możliwość rozszerzenia diagnostyki o nieinwazyjne przesiewowe badanie prenatalne (tzw. test NIPT), oceniające ryzyko urodzenia dziecka z wadą genetyczną. 

Kto powinien wykonać badania prenatalne?

W Polsce na badania prenatalne, obejmujące ocenę określonych parametrów podczas USG i testów biochemicznych (testu PAPP-A lub rzadziej testu potrójnego), jak również badania inwazyjne (amniopunkcję, kordocentozę, fotoskopię lub biopsję kosmówki), są kierowane wyłącznie kobiety obciążone zwiększonym ryzykiem wystąpienia wady rozwojowej u płodu. Wskazaniami do wykonania badań prenatalnych są m.in.:

• wiek matki > 35 rok życia,

• wynik badania USG lub testów biochemicznych wskazujący na zwiększone ryzyko abberacji chromosomowej lub innej wady u płodu,

• wada ośrodkowego układu nerwowego stwierdzona u płodu lub w poprzedniej ciąży,

• wcześniejsze urodzenia dziecka z wadami genetycznymi, chorobą genetyczną lub metaboliczną (np. z zespołem Downa czy mukowiscydozą),

• stwierdzenie zaburzeń w liczbie lub budowie chromosomów, u co najmniej jednego z rodziców,

• wcześniejsze występowanie samoistnych poronień,

• występowanie chorób genetycznych w rodzinie matki lub ojca dziecka.

Jeżeli u pacjentki występuje choć jeden z wymienionych wyżej czynników ryzyka, jej ginekolog ma możliwość wystawienia skierowania na badania prenatalne refundowane przez NFZ: badania ultrasonograficzne, obejmujące ocenę przezierności karkowej, test podwójny (test PAPP-A) oraz badania genetyczne, wymagające inwazyjnego pobrania materiału, czyli komórek płodu lub kosmówki, z których można wyizolować DNA dziecka. Decyzję o wykonaniu badań inwazyjnych podejmują ostatecznie rodzice dziecka, po wcześniejszej konsultacji z lekarzem, biorąc pod uwagę, że choć pozwalają one na dokładniejszą diagnostykę, to są obarczone większym ryzykiem poronienia niż badania nieinwazyjne.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, przesiewowe badania prenatalne powinny wykonywać wszystkie kobiety ciężarne, bez względu na wiek i czynniki ryzyka. Badania te pozwalają bowiem nie tylko na wczesne wykrywanie wad wrodzonych, ale także dają możliwość przygotowania się na poród obarczony większym ryzykiem, wdrożenie leczenia już na etapie życia płodowego (jeśli tylko jest to możliwe), a w zdecydowanej większości (w ok. 97% przypadków), prawidłowe wyniki badania zapewniają przyszłym rodzicom spokój i redukują dużą ilość stresu w czasie trwania ciąży.

Jak wyglądają nieinwazyjne badania prenatalne?

Nieinwazyjne badania prenatalne obejmują ultrasonografię, testy biochemiczne oraz badania genetyczne, wykonywane z próbki krwi matki. 

Badania ultrasonograficzne (USG) powinno być wykonane trzykrotnie- co najmniej raz w każdym trymestrze ciąży. W ramach badania ocenia się czynność serca, wiek i rozwój danej ciąży, a także mierzy wybrane struktury płodu, np. długość kości udowych i przezierność karkową, co pozwala na dokładną ocenę wieku płodu, konieczną do obliczenia ryzyka wady genetycznej oraz na wykrycie części chorób genetycznych i wad rozwojowych- takich jak rozszczep kręgosłupa, zespół Downa czy wodogłowie.

Biochemiczny, przesiewowy test prenatalny, czyli test PAPP-A (inaczej test podwójny), jest wykonywany pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży i obejmuje oznaczenie stężenia białka ciążowego PAPP-A i hormonu: wolnej podjednostki ß-hCG (gonadotropiny kosmówkowej). Uzyskane wyniki, wraz z innymi parametrami (m.in. z wynikami badania USG, wiekiem, wzrostem, czy wagą matki) są wprowadzana do specjalnego algorytmu komputerowego, który na ich podstawie wylicza prawdopodobieństwo obciążenia płodu chorobą genetyczną.

Między 14 a 20 tygodniem ciąży można również przeprowadzić inny test biochemiczny, tzw. test potrójny, w którym mierzone jest stężenie dwóch hormonów: hCG lub jej wolnej podjednostki ß oraz wolnego estriolu i białka alfa-fetoproteiny (AFP). Test ten jest jednak mniej czuły i wiarygodny niż test podwójny oraz przeprowadzany w późniejszym czasie ciąży, dlatego obecnie stosuje się go raczej rzadko.

Zarówno USG, jak i badania biochemiczne są badaniami przesiewowymi, które nie są przeznaczone do wykrywania konkretnej choroby genetycznej i stawiania diagnozy, tylko do oceny prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Badaniem, które pozwala na ocenę materiału genetycznego płodu, jest badanie genetyczne, które może być wykonane po pobraniu materiału przez powłoki brzuszne matki, pod kontrolą USG. Alternatywą dla badania inwazyjnego jest test NIPT, oceniający ryzyko zaburzeń genetycznych przez analizę materiału genetycznego dziecka, pobranego w sposób nieinwazyjny.

Prenatalne badanie NIPT – na czym polega i w jakim celu się je wykonuje?

Nieinwazyjne genetyczne badanie prenatalne (badanie NIPT, z ang. Non-Invasive Prenatal Test), nazywane niekiedy także testem NIFTY (z ang. Non-invasive Fetal Trisomy Test), jest oparte na analizie materiału genetycznego dziecka, przechodzącego głównie przez łożysko i występującego we krwi matki w postaci tzw. wolnego płodowego DNA (cffDNA, ang. cell free fetal DNA). Badanie to jest całkowicie bezinwazyjne, ponieważ polega na pobraniu próbki krwi matki, z której następnie izoluje się materiał genetyczny dziecka i poddaje go dokładnej analizie, pozwalającej na sprawdzenie, czy u płodu występują zaburzenia w liczbie chromosomów lub uszkodzenia fragmentów ich struktury, tzw. aberracje chromosomowe. 

Badania te mają na celu wykrycie takich zaburzeń genetycznych płodu jak: 

• nieprawidłowości chromosomalne dotyczące chromosomów autosomalnych (niedeterminujących płci), przede wszystkim: zespołu Downa – trisomii chromosomu 21, zespołu Edwardsa – trisomii chromosomu 18 i zespołu Patau – trisomii chromosomu 13,

• nieprawidłowości chromosomów płci – X i Y (pojedynczy X, XXX, XXY), prowadzących do chorób genetycznych (np. zespołu Klinefeltera), a często również do niepłodności,

• nieprawidłowości dotyczących mniejszych fragmentów chromosomów (tzw. mikrodelecji i duplikacji), będących przyczyną specyficznych jednostek chorobowych, np. zespołu DiGeorge’a,

• wad rozwojowych cewy nerwowej, układu krążenia, czy przewodu pokarmowego.

W zależności od producenta poszczególne testy NIPT różnią się między sobą zakresem wykrywanych zmian. Niektóre z nich pozwalają na sprawdzenie, czy u dziecka występują najczęstsze aberracje liczbowe: trisomie chromosomów: 13, 18, 21, zaburzenia w liczbie chromosomów płci i określone zespoły związane z mikrodelecjami i zespołami duplikacji, niektóre natomiast analizują wszystkie 23 pary chromosomów, pozwalają na określenie płci dziecka i wykrycie potencjalnego konfliktu serologicznego.

Wśród dostępnych komercyjnie testów NIPT najbardziej popularne są testy: SANCO, Harmony oraz NIFTYpro. Czułość tych testów jest bardzo wysoka: dla trisomii 13, 18 i 21 chromosomu wynosi blisko 99%, a odsetek wyników fałszywie dodatnich jest nie większy niż 0,1%. Jeżeli wynik badania NIPT wskazuje na obecność aberracji chromosomowej, zalecane jest wykonanie potwierdzających badań inwazyjnych. Jednak dzięki wysokiej czułości i dokładności badania, ilość badań inwazyjnych, na które kierowane są pacjentki, może być kilkukrotnie niższa, niż przy kierowaniu się jedynie wynikami badań przesiewowych.