Nie tylko cukrzyca. Lekarka wyjawia, jakie choroby „lubią objawiać się na stopach”
Stopy bywają dla lekarzy niczym sejsmograf organizmu – drobne zmiany skórne, obrzęki czy ból potrafią zapowiadać choroby ogólnoustrojowe, zanim te dadzą o sobie znać gdzie indziej. – „Stopy są takim miejscem, w którym «lubią» się objawiać np. bostonka, kiła czy posocznica meningokokowa” – wskazuje w rozmowie z WP abcZdrowie dr n. med. Karolina Pyziak-Kowalska, specjalistka hepatologii i chorób zakaźnych.
- Stopy mogą ujawniać schorzenia ogólnoustrojowe, zanim pojawią się objawy w innych częściach ciała
- Cukrzyca, dna moczanowa i przewlekła niewydolność żylna szczególnie często manifestują się właśnie na stopach
- Wczesna reakcja na obrzęk, ból lub trudno gojącą się ranę może uchronić pacjenta przed ciężkimi powikłaniami, w tym amputacją
Stopy – zdrowotny sejsmograf całego ciała
Skóra stóp jest cieńsza niż na udach, układ żylny musi pompować krew „pod górę”, a drobne naczynia włosowate są bez przerwy narażone na ucisk mechaniczny. Do tego dochodzi wysoka temperatura wnętrza buta i wilgoć. W efekcie kończyny dolne szybciej reagują na zaburzenia krążenia, glikemii czy metabolizmu kwasu moczowego niż inne partie ciała. Dlatego lekarze pierwszego kontaktu, diabetolodzy i dermatolodzy regularnie oglądają stopy pacjentów obciążonych chorobami przewlekłymi.
Cukrzyca: kiedy zwykły odcisk może być sygnałem alarmowym
U około 15% osób z cukrzycą typu 1 i 2 rozwija się w ciągu życia tzw. stopa cukrzycowa. Winne jest połączenie neuropatii (uszkodzenia nerwów) i niedokrwienia. Upośledzone czucie sprawia, że pacjent nie zauważa drobnych urazów, a zwężone naczynia utrudniają gojenie.
Zanim pojawią się rozległe owrzodzenia, stopa cukrzycowa daje subtelne sygnały alarmowe. W gabinecie diabetologicznym zwraca się uwagę zwłaszcza na pięć z nich.
- Trwałe zgrubienia skóry i pękające pięty. Zrogowaciały naskórek tworzy „soczewkę”, która pod spodem może skrywać krwawiący wrzód.
- Nagłe zaczerwienienie lub wybielenie palców. To często pierwszy dowód zaburzeń mikrokrążenia.
- Obniżone lub brak czucia temperatury i bólu. Pacjent może nie poczuć nawet wbitego ciała obcego.
- Nieprzyjemny zapach mimo higieny. Świadczy o ukrytej infekcji bakteryjnej.
- Rana, która nie goi się w ciągu 14 dni. Każde przewlekłe owrzodzenie wymaga pilnej konsultacji chirurgicznej.
Regularna kontrola podologiczna i badanie czucia monofilamentem potrafią zmniejszyć ryzyko amputacji o 40–60%.
Nagły atak bólu? To może być dna moczanowa
Gdy poziom kwasu moczowego przekracza ok. 6,8 mg/dl, kryształy moczanu sodu zaczynają odkładać się w stawach. U co najmniej 50% pacjentów pierwszy atak dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego dużego palca. Objawy pojawiają się nagle, często w nocy: palec dosłownie „płonie”, jest czerwony, obrzęknięty i nadwrażliwy na dotyk. Nieleczenie prowadzi do powstawania guzków dnawych (tophi) w skórze, również wokół ścięgien Achillesa i na grzbietach stóp.
Zmniejszenie spożycia czerwonego mięsa, podrobów, słodzonych napojów i alkoholu oraz utrata masy ciała obniżają ryzyko ataków nawet o 30%.
Obrzęki i „egzema żył” – przewlekła niewydolność żylna
Niesprawne zastawki żylne powodują cofanie się krwi i wzrost ciśnienia w żyłach kończyn dolnych. Skutkiem są obrzęki wokół kostek, uczucie ciężkości stóp pod koniec dnia i brunatne przebarwienia skóry (hemosyderyna). Szacuje się, że przewlekła niewydolność żylna dotyczy nawet 20% dorosłych Europejczyków. Nieleczenie może doprowadzić do niegojących się owrzodzeń żylnych w okolicy kostki przyśrodkowej stopy.
Kompresjoterapia (pończochy o ucisku klasy II), stosowana regularnie, zmniejsza obrzęki już po 6 tygodniach.
Źródła:
- World Health Organization. (2023, December 6). Diabetes. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes
- Cleveland Clinic. (2024, March 15). Gout: Symptoms, treatment & prevention. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4755-gout
- National Health Service. (2024, May 20). Varicose veins. https://www.nhs.uk/conditions/varicose-veins/
- European Society of Cardiology. (2024). 2024 ESC guidelines on chronic venous disease. https://www.escardio.org/Guidelines
