Zaburzenie osobowości typu borderline - jak się objawia i jak je rozpoznać?
W ostatnich czasach rośnie liczba pacjentów, u których diagnozuje się borderline - jedno z najcięższych zaburzeń osobowości. Osoby z borderline są niestabilne emocjonalnie, łatwo popadają w skrajne emocje i mają problemy w zbudowaniu trwałych relacji. Jakie są cechy charakterystyczne borderline i na czym polega diagnoza? Artykuł powstał na podstawie rozmowy z psychiatrą Adamem Bełdą.
Czym jest osobość typu borderline?
Osobowość typu borderline (BPD – borderline personality disorder), inaczej osobowość z pogranicza, osobowość chwiejna emocjonalnie to zespół cech z pograniczna zaburzeń nerwicowych i psychotycznych. „Występuje w nim mechanizm obronny, który nazywa się rozszczepieniem. Polega na podzieleniu rzeczy na dobre i złe, gdy pojawia się konflikt w ich przeżywaniu.” - powiedział psychiatra Adam Bełda. Osoba z rozszczepieniem pod wpływem zmian emocji przechodzi gwałtownie od idealizowania innych ludzi do postrzegania ich w świetle głęboko negatywnym.
„Wszyscy ludzie stosują mechanizmy obronne, a także każdy funkcjonuje projektując swoje myśli na temat innych. Cechą charakterystyczną zaburzeń osobowości jest fakt, że mniej korzystne mechanizmy obronne używane są częściej i trudno z nich zrezygnować. W przypadku borderline dominują impulsywne, ryzykowne działania” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
Jakie są cechy charakterystyczne osobowości typu borderline?
W Polsce i w większości krajów europejskich obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 – systemem kategorii jednostek chorobowych opracowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). „Na ten moment klasyfikacja ICD-10 jest już przestarzała i powinniśmy używać ICD-11. Problem w tym, że klasyfikacja ICD-11 nie została wdrożona i przetłumaczona na język polski, systemy medyczne nie obsługują danych rozpoznań, więc wdrażanie w naszym kraju chwilę potrwa.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
ICD-11 odchodzi od konceptu specyficznych zaburzeń osobowości, a rozpoznanie polega głównie na ustaleniu, czy jest to poziom lekki, średni czy poważny i ewentualnym określeniu przeważającego wzorca zachowań.
„Odnosząc się do ICD-10, czyli poprzedniej wersji klasyfikacji, mówimy o pięciu osiowych objawach. Wśród nich występuje zaburzenie w obrębie obrazu własnej osoby, dążenie do uwikłania w intensywne i niestabilne związki, nadmierne uniknięcie porzucenia, powtarzające się zachowania bądź groźby o charakterze agresywnym i chroniczne poczucie pustki.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
Osoby z borderline często czują się bezwartościowe i mają poczucie wewnętrznej pustki, którą usiłują czymś wypełnić. Z tego powodu są skłonne do wchodzenia w intensywne i niestabilne związki. Ponadto cechuje je bardzo wysoki poziom strachu przed porzuceniem, co sprawia, że paradoksalnie nierzadko sami kończą relację z drugą osobą. Kolejnym, istotnym problemem w utrzymaniu stałych relacji jest typowy dla borderline mechanizm rozszczepienia. „W momentach idealizowania, związek będzie automatycznie najlepszy na świecie. Nie da się w ten sposób funkcjonować długo, więc prędzej czy później sytuacja prawdopodobnie obróci się w drugą stronę. Takie związki często się po dość krótkim czasie rozpadają się. Występuje intensywność emocji, która jest trudna do wytrzymania.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
U osób z borderline występują zaburzenia w obrębie obrazu własnego ja, co objawia się w postaci bardzo dużych wahań nastroju i samooceny. Borderline wiążę się z trudnościami w postrzeganiu własnej tożsamości oraz w określeniu swoich preferencji i potrzeb. „Osoby z borderline cierpią z powodu trudnego kontaktu z tym, czego naprawdę potrzebują, co wiąże się z częstymi zmianami. Mówi się o niestabilności - osoba może być niepewna własnej tożsamości, orientacji seksualnej, mocnych i słabych stron. Ciężko jest żyć samemu, ale i wchodzić w relacje z innymi. Z drugiej strony, gdy relacji nie ma - wraca uczucie pustki. Jest to błędne koło, które generuje wysokie napięcie, często kończące się impulsywnymi, autoagresywnymi działaniami bądź rozwinięciem innych zaburzeń.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
Osoby z borderline mają skłonność do podejmowania ryzykownych zachowań, takich jak m.in. hazard, przypadkowe kontakty seksualne czy uzależnienie od substancji psychoaktywnych.
Cechy osobowości typu borderline:
- niestabilny obraz samego siebie oraz otoczenia
- postrzeganie świata w sposób czarno-biały
- chroniczne poczucie pustki
- dążenie do uwikłania w intensywne i niestabilne związki
- nadmierne idealizowanie partnera, które gwałtownie przechodzi w postrzeganie go w sposób bardzo negatywny
- nadmierne uniknięcie porzucenia
- impulsywność
- konfliktowość
- powtarzające się zachowania bądź groźby o charakterze agresywnym
- nieustanne wahania nastroju - od euforii do przygnębienia
- skłonność do ryzykownych zachowań
- skłonność do samookaleczania
- skłonność do popadania w zaburzenia odżywiania
Jak zdiagnozować osobowość typu borderline? Czy istnieje test na borderline?
W Internecie dostępne są testy na borderline. Mają one jednak charakter wyłącznie orientacyjny, skłaniający do wizyty u specjalisty. Pamiętajmy, że diagnozą zaburzeń osobowości zajmują się psychiatrzy i psycholodzy.
W Polsce obecnie obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10. „Z pięciu kryteriów muszą wystąpić co najmniej dwa. Powinny być także spełnione kryteria diagnostyczne większej grupy, czyli osobowości chwiejnej emocjonalnie.” - powiedział psychiatra Adam Bełda. Wyróżniamy dwie osobowości chwiejne emocjonalnie: typu kompulsywnego oraz typu borderline. „Osobowość typu kompulsywnego skupia się głównie na działaniach impulsywnych. Natomiast borderline wiąże się z niepewnością obrazu własnej osoby, uczuciem pustki i problemami w relacjach.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
Podstawą diagnozy zaburzeń osobowości jest rzetelny wywiad lekarski oraz badania psychologiczne. Na początku należy wykluczyć schorzenia, które mogą przyczyniać się do występowania objawów przypisywanych borderline, m.in. choroby tarczycy i zaburzenia hormonalne. Jeśli pacjent ma taką możliwość, zaleca się także wykonanie pełnego badania neurologicznego. „W przypadku osobowości chwiejnej emocjonalnie, nie ma wiele przyczyn niepsychiatrycznych, które dają podobne objawy. Czasem jednak pacjent ma np. nadczynność tarczycy. Hormonów tarczycy jest za dużo - pojawia się impulsywność, nerwowość i konflikty w relacjach, natomiast w przypadku spadku hormonów - przychodzi faza wyciszenia.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
Jeśli wykluczy się występowanie chorób somatycznych, należy przeprowadzić różnicowanie w zakresie psychiatrycznym. Osobowość typu borderline charakteryzuje się dużą współchorobowością i nierzadko towarzyszą jej inne zaburzenia psychiczne, m.in. zaburzenia odżywania, zaburzenia lękowe, depresja, napady paniki czy stałe poczucie zagrożenia. Nierzadko dochodzi do uzależnień od substancji psychoaktywnych, które mają służyć jako „ucieczka” przed dyskomfortem życia.
„W przypadkach, gdy napięcie jest na tyle duże, że nie da się rozwiązać w inny sposób niż pojawieniem epizodu – mogą pojawić się dekompensacje psychotyczne. W rozumieniu medycyny jest to sytuacja, gdy zachodzi bardzo duże zniekształcenie percepcji rzeczywistości, na przykład pojawiają się halucynacje czy urojenia.” - powiedział psychiatra Adam Bełda.
