Anoreksja - objawy, przyczyny, leczenie. Ekspert tłumaczy

Co to jest anoreksja?

Anoreksja to jedno z zaburzeń odżywiania, które polega na celowym unikaniu posiłków w lęku przed przybraniem masy ciała. Osoba chora na anoreksję konsekwentnie limituje swoje posiłki, a co za tym idzie obniżeniu ulega także przyjmowana ilość energii. To przekłada się na znaczną utratę masy ciała, powodując różnego rodzaju zaburzenia pracy organizmu. Jakie są objawy anoreksji? Z powodu restrykcji nałożonych przez chorą osobę na samą siebie, dochodzi do poważnego spadku masy ciała, poniżej prawidłowych wartości. Zazwyczaj określa się to na podstawie wskaźnika BMI. Jednocześnie towarzyszy temu zaburzony obraz własnego ciała, czyli jego nieprawidłowe postrzeganie. W praktyce to wygląda tak, że osoba o zaniżonej lub nawet prawidłowej masie ciała jest przekonana o tym, że ma nadwagę. Innymi objawami anoreksji są m.in. wtórny zanik miesiączki u kobiet i utrata zainteresowań seksualnych u mężczyzn. Możemy spotkać się z przeróżnymi działaniami na rzecz utraty masy ciała, czyli np. stosowanie środków oczyszczających czy moczopędnych, a niekiedy prowokowanie wymiotów oraz nieadekwatnie intensywna aktywność fizyczna, która także ma się przełożyć na spadek masy ciała. Obserwuje się także, że osoby chore na anoreksję posiłki spożywają w samotności.

Jak wyglądają początki anoreksji? Jak zaczyna się anoreksja? Anoreksja zaczyna się dosyć niewinnie. Początkowo osoba zaczyna skupiać się na utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Bardzo się stara, aby nie dochodziło do wahania wagi. Mimo wszystko, mimo świadomości, że jej masa ciała jest prawidłowa, nie czuje satysfakcji z własnego wyglądu i ocenia się bardzo krytycznie. Przyszły anorektyk jest bardzo zainteresowany tematyką żywieniową. Bardzo często zna dokładną kaloryczność wszystkich posiłków i skład makroskładników. Co więcej, początkowe eliminacje różnych produktów z diety są zazwyczaj racjonalne w opinii ogółu, ponieważ taka osoba rezygnuje ze słodyczy, tłuszczów i wszelkiej żywności postrzeganej za niezdrową. Dochodzi jednak do takiej eskalacji tych zachowań, że ostatecznie podaż składników odżywczych i energii z diety jest znikoma, co prowadzi do niedożywienia i wyniszczenia.

Jakie są przyczyny anoreksji?

Etiologia anoreksji jest dosyć złożona. Mówi się między innymi o wpływie genetyki. Odkryto pewne geny odpowiadające za predyspozycje do występowania anoreksji, ale wskazuje się także pewne szlaki neurobiologiczne, a dokładnie zaburzenia zachodzące w tych szlakach. Mówi się, że osoby z anoreksją mają problem z właściwym rozpoznawaniem bodźców przez układ nagrody. Są to jednak bardzo skomplikowane mechanizmy, które nie są tak namacalne, jak inne czynniki typu warstwa społeczna, z której dana osoba pochodzi. Zazwyczaj anoreksja dotyka osoby z wyższych warstw społecznych, gdzie przywiązuje się bardzo dużą wagę do wyglądu zewnętrznego i przypisuje się temu sukces. Poza tym przed takimi osobami często stawiane są wysokie wymagania, nie tylko względem aparycji. Mamy jeszcze medialną presję na szczupłą sylwetkę, m.in. nienagannie wyglądające modelki i szczupłe sylwetki promowane w sklepach z ubraniami, w prasie i telewizji. Ponadto pewne zawody są obarczone koniecznością posiadania smukłego ciała, np. tancerka, baletnica, czy chociażby dietetyk. Wśród przyczyn anoreksji wymienia się także wyśmiewanie przez rówieśników dziecka z nadwagą czy otyłością. Doprowadza to do tego, że młody człowiek zaczyna wstydzić się tego jak wygląda i ogranicza ilość spożywanych posiłków. Dochodzi do zapętlenia się w takim błędnym kole, a w konsekwencji do anoreksji.

Co to jest anoreksja bulimiczna?

Anoreksję dzielimy na anoreksję restrykcyjną i bulimiczną. Anoreksja bulimiczna charakteryzuje się epizodami objadania się, które kolejno są kompensowane przez prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających bądź moczopędnych, czy też przez wzmożoną aktywność fizyczną. Anoreksja restrykcyjna to zupełne wykluczenie pokarmów, jedzenie ich możliwie jak najmniej i ukrywanie tego. Czym się różni anoreksja bulimiczna od bulimii?

Anorektycy bulimiczni narzucają sobie bardzo poważne restrykcje. Zasadnicza różnica jest taka, że w bulimii masa ciała raczej utrzymuje się na w miarę stałym poziomie, ma ewentualną tendencję do przyrostów. W anoreksji bulimicznej mamy natomiast do czynienia ze spadkami masy ciała.

Co to jest anoreksja atypowa? Anoreksja atypowa wygląda dosyć podobnie do klasycznej postaci anoreksji, ponieważ rzeczywiście odnotowujemy spadek masy ciała. Brakuje jednak innych kryteriów diagnostycznych dla typowej anoreksji, takich jak m.in. lęk przed nadmierną masą ciała, zniekształcony obraz własnego ciała, zahamowanie miesiączkowania. Anoreksja atypowa obserwowana jest częściej u chłopców, ponieważ u płci męskiej zazwyczaj redukcja tkanki tłuszczowej to pośredni cel, aby ostatecznie wykształcić umięśnioną sylwetkę. Nie towarzyszy temu lęk przed przytyciem, jak w przypadku typowej anoreksji.

Jak leczyć anoreksję?

Rodzaj terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby. Stosuje się leczenie farmakologiczne, psychologiczne bądź psychiatryczne oraz żywieniowe. Aby pomóc osobie z anoreksją potrzeba więc szeregu specjalistów. Anoreksja może być zagrożeniem dla życia i zdrowia. W związku z tym należy bardzo skrupulatnie ocenić stan odżywienia i zdrowia pacjenta, aby następnie zdecydować, jakie kroki terapeutyczne podejmiemy. W zależności od zaawansowania choroby, anoreksję możemy leczyć w szpitalu bądź ambulatoryjne. Jeżeli mamy sytuację zaawansowaną, kiedy dana osoba trafia do szpitala, wówczas w pierwszej kolejności podejmujemy czynności ratujące życie, czyli wyrównanie elektrolitowe i uzupełnianie białek. Generalnie głównym celem jest przywrócenie bezpiecznej masy ciała. W kolejnym kroku leczy się powikłania anoreksji, które powstają w zależności od czasu jej trwania. Może to być np. osteoporoza, zahamowanie rozwoju płciowego, bradykardia, niedokrwistość, czy szereg innych zaburzeń związanych z niedożywieniem. Po uzyskaniu względnie stabilnego stanu pacjenta, w zależności od stanu wyjściowego, leczenie można kontynuować ambulatoryjne, m.in. w poradni zdrowia psychicznego i u dietetyka. Istnieją różne grupy terapeutyczne czy grupy wsparcia, pomocne w procesie terapii. Czy mężczyźni często chorują na anoreksję?

Mężczyźni chorują rzadziej niż kobiety. Mówi się, że płeć męska stanowi około 10-20% rozpoznań anoreksji. Generalnie u mężczyzn anoreksję rozpoznaje się nieco później niż u kobiet, dlatego że zaczynają troszeczkę później dostrzegać swój problem i sięgać po pomoc. Ponadto mężczyźni częściej redukują masę ciała przy pomocy intensywnego wysiłku fizycznego, aniżeli przy stosowaniu różnych środków farmakologicznych. Kontrolują swoją masę ciała nieco rzadziej, a ich celem nie jest konkretna liczba na wadze, która ich usatysfakcjonuje bądź nie, ale odpowiednio wyglądająca sylwetka. Jakie są przyczyny anoreksji u dzieci i młodzieży?

Anoreksja u dzieci występuje przeważnie na etapie początków dojrzewania, kiedy młoda dziewczynka zaczyna obserwować u siebie wykształcenie cech kobiecych, czyli przyrost tkanki tłuszczowej, wzrost piersi, poszerzenie bioder. Zachodzi tu taki mechanizm ucieczki przed dorastaniem i dorosłością. Może to wiązać się z pewną niedojrzałością emocjonalną. W wieku dziecięcym anoreksja może być skutkiem konfliktów rodzinnych czy też zbyt wysokich wymagań stawianych dziecku. Jak rozpoznać anoreksję u dzieci i młodzieży? Jakie mogą być niepokojące sygnały?

Objawy anoreksji u dzieci i młodzieży to przede wszystkim spadek masy ciała poniżej normy, a także zahamowanie dojrzewania płciowego i wzrostu fizycznego. Dziecko zaczyna unikać posiłków wysokokalorycznych. Może też charakteryzować się nadmierną aktywnością fizyczną. Zazwyczaj dzieci bywają dość aktywne, jednak można zaobserwować wzmożenie tej aktywności. W odniesieniu do dzieci musimy pamiętać o tym, że nie stosujemy wskaźnika BMI, tylko siatki centylowe dedykowane do płci.

Czy możemy zaobserwować obniżony nastrój i zmiany w zachowaniu dziecka? Tak naprawdę tego typu objawy występują nie tylko u dzieci. Generalnie sama anoreksja wiąże się z wycofaniem społecznym, niekiedy z depresją. To wycofanie jest także kwestią ukrycia problemu, aby nikt się nie zorientował i nie zmuszał nas do jedzenia. Chory unika kontaktu z bliskimi, robiąc wszystko, aby nie zostały zauważone zmiany w jego ciele. Bardzo często stara się to ukryć poprzez noszenie obszernych ubrań.

Z Joanną Kamińską rozmawiała Magdalena Jezierska, dietetyk specjalizujący się w zakresie dietetyki klinicznej osób dorosłych. Jest także certyfikowanym specjalistą SOIT, co daje jej tytuł Specjalisty Przyjaznego Insulinoopornym. Na co dzień zajmuje się głównie przypadkami endokrynologicznymi, gastroenterologicznymi oraz bariatrycznymi. W czasie studiów na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie aktywnie działała w Studenckim Kole Naukowym Dietetyki Klinicznej UMLub. Występowała w Radiu Lublin w roli eksperta, a także przeprowadzała warsztaty żywieniowe dla ciężarnych w szkole rodzenia Aktywna Mama w Lublinie. Na swoim koncie ma także doświadczenie w prowadzeniu prelekcji edukacyjnych dla dzieci i młodzieży. Poza uzyskaniem dyplomu ukończenia studiów stale poszerza swoje kompetencje przy pomocy szkoleń branżowych oraz poprzez uczestnictwo w naukowych konferencjach żywieniowo-zdrowotnych, które pozwalają na pozyskanie najbardziej aktualnej wiedzy. Ukończyła następujące kursy: Leczenie dietetyczne wrodzonych wad metabolizmu; Szkolenie School of Insulinresistance Therapy - SOIT; Dietoterapia w Zespole Jelita Drażliwego; Oś jelitowo-mózgowa: probiotykoterapia, dietoterapia oraz wybrane choroby bieguna mózgowego; Zaburzenia pracy przewodu pokarmowego w insulinooporności i innych zaburzeniach metabolicznych - postępowanie i dietoterapia.