Czym jest syndrom oszusta? Dotyczy wielu osób na kierowniczych stanowiskach
W świecie korporacji, gdzie liderzy muszą być ekspertami, wizjonerami i motywatorami w jednej osobie, często pod powierzchnią sukcesu kryje się głęboka niepewność. Mimo awansu i widocznych osiągnięć, wielu z nich przekonanych jest, że „tak naprawdę nie pasują” do roli. To tzw. syndrom oszusta. Wygląda to niepozornie, ale może podkopywać efektywność, relacje w zespole i zdrowie psychiczne. Warto zrozumieć to zjawisko, by móc je rozpoznać i świadomie mu przeciwdziałać.
- Syndrom oszusta to stan, w którym osoba mimo dowodów swoich kompetencji nie potrafi uwierzyć, że zasługuje na swoje osiągnięcia
- Na stanowiskach kierowniczych jest szczególnie powszechny — dla przykładu, badanie wykazało, że 71 % amerykańskich CEO doświadcza objawów syndromu oszusta
- Objawy obejmują m.in. nadmierną samokrytykę, strach przed oceną, porównywanie się z innymi i przypisywanie sukcesu szczęściu
- Przyczyny są wielowymiarowe: wymagają od liderów perfekcji, szybkiego adaptowania się, bycia wzorcem w zespole
- Można sobie z tym radzić: m.in. przez dokumentowanie sukcesów, budowanie realnego obrazu kompetencji, wsparcie mentora i zmianę wewnętrznego dialogu
Gdy za sukcesem kryje się niepewność
Syndrom oszusta (z ang. impostor phenomenon) to wewnętrzne przekonanie, że nasz sukces nie jest zasługą kompetencji, a przypadku lub łutu szczęścia. Według badań Korn Ferry z 2023 roku nawet 71 proc. amerykańskich CEO przyznaje, że choć osiągnęli zawodowy sukces, czują się jak oszuści. W Polsce podobne odczucia ma ponad połowa osób na stanowiskach kierowniczych.
To zjawisko często dotyka ludzi ambitnych i pracowitych. Na zewnątrz uchodzą za pewnych siebie i kompetentnych, jednak wewnętrznie nieustannie podważają własne umiejętności. Boją się, że ktoś „odkryje”, iż wcale nie są tak dobrzy, jak się wydaje.
Przeczytaj też: Co siódmy pracownik w Polsce doświadcza mobbingu
Syndrom oszusta – jak to się objawia?
Poniżej kilka typowych sygnałów, które mogą wskazywać na problem u osób na stanowiskach kierowniczych:
- Nadmierna samokrytyka – mimo osiągnięć uznajesz je za wynik szczęścia lub pomocy innych, a nie własnych kompetencji.
- Strach przed oceną lub obawa, że inni odkryją „moją prawdziwą twarz” – co prowadzi do unikania ryzyka i decydowania asekuracyjnie.
- Porównywanie się z innymi – szczególnie w erze mediów społecznościowych, kiedy sukcesy innych wydają się zawsze łatwiejsze i bardziej spektakularne.
- Praca ponad miarę – chęć udowodnienia sobie i innym, że jednak jestem na swoje stanowisko „zasłużony”; często wiąże się z perfekcjonizmem i ciągłym poprawianiem.
- Trudność w przyjmowaniu pozytywnego feedbacku – sukcesy są bagatelizowane, feedback od zespołu może być lekceważony przez lidera, który myśli „pewnie tylko mnie chcą zmotywować”.
Przeczytaj też: Tak wygląda utajony alkoholizm w codziennym życiu. Ekspert wymienia dwa sygnały
Skąd się bierze syndrom oszusta wśród liderów?
Z perspektywy osób zarządzających można wskazać kilka źródeł, które sprzyjają temu zjawisku:
- Wysokie wymagania i szybkie tempo zmian – dziś lider musi być ekspertem w wielu dziedzinach, adaptować się do nowych technologii i zarządzać coraz bardziej różnorodnymi zespołami.
- Brak wystarczającego feedbacku – osoby w roli kierowniczej często pracują pod presją, a ich osiągnięcia nie zawsze są wyraźnie doceniane lub widoczne.
- Perfekcjonizm jako oczekiwanie – w kulturze biznesowej liderzy są zachęcani do „bycia najlepszym”, co może prowadzić do wewnętrznego przekonania, że jeśli nie jestem idealny, to jestem niewystarczający.
- Osamotnienie – im wyższe stanowisko, tym mniejsza grupa osób, z którymi można się otwarcie dzielić wątpliwościami; to zwiększa tendencję do ukrywania własnych obaw.
- Rola autorytetu i wzoru – liderzy są nie tylko menedżerami, ale też wzorcami dla zespołów, co z jednej strony nakłada presję, z drugiej utrudnia przyznanie się przed sobą i innymi, że czasem czuję się niepewnie.
Badania potwierdzają, że syndrom oszusta współwystępuje z lękiem, niestabilnością emocjonalną i perfekcjonizmem u osób na stanowiskach kierowniczych. Ponadto, choć liderzy mają wysokie kompetencje, doświadczają ciągłej samokontroli i trudności w internalizacji własnych sukcesów.
Praktyczne strategie dla liderów — jak sobie radzić?
Nie trzeba godzić się z tym, że „tak po prostu musi być”. Oto konkretne podejścia, które mogą pomóc ci zmniejszyć wpływ syndromu oszusta, jeśli czujesz, że to może być o Tobie:
1. Budowanie realistycznej narracji własnych kompetencji
- Prowadź dziennik osiągnięć: zapisuj swoje sukcesy, pozytywne opinie od zespołu, sytuacje, w których poradziłeś(aś) sobie dobrze.
- Zamiast mówić „to szczęście”, przypominaj sobie: „miałem/miałam odpowiednie kompetencje i przygotowanie”. Zmiana narracji wewnętrznej ma znaczenie.
- Proś o feedback – regularne rozmowy z zespołem lub mentorem pomagają zobaczyć swój wkład z zewnątrz.
2. Przepracowywanie perfekcjonizmu
- Ustal realistyczne standardy: nie każde zadanie musi być perfekcyjne – czasem wystarczy „wystarczająco dobre”.
- Ufaj zespołowi – delegowanie nie oznacza utraty kontroli, tylko umożliwienie sobie oddechu i innego spojrzenia.
- Ucz się w sposób konstruktywny na błędach: potraktuj je jako sygnał rozwojowy, a nie dowód twojej niewystarczalności.
3. Zapobieganie wypaleniu i budowanie odporności
Choć nie każda osoba z syndromem oszusta doświadcza wypalenia, to jednak nieprzerwana samokrytyka i wysoka presja mogą do niego prowadzić. Dlatego:
- Zadbaj o odpoczynek: przerwy, urlopy, regeneracja są niezbędne.
- Włącz aktywność fizyczną, techniki relaksacyjne, mindfulness – pomagają w stabilizacji emocji.
- Szukaj wsparcia: mentor, coach, psycholog – rozmowa może rozładować napięcie i dać inne spojrzenie.
4. Tworzenie kultury przywództwa opartego na autentyczności i zespole
- Otwartość lidera może zmniejszyć izolację: przyznanie się do momentów niepewności nie osłabia pozycji, przeciwnie – może budować autentyczność.
- Buduj zespół, który angażujesz w decyzje – to zmniejsza presję jednostki i zwiększa poczucie współodpowiedzialności.
- Komunikuj sens pracy i jej wartość – to wspiera zarówno Ciebie, jak i zespół w momentach wątpliwości.
Zrozumienie syndromu oszusta nie oznacza tylko „rozpoznania problemu” — to krok w kierunku zmiany przywództwa: od ciągłej obrony wizerunku kompetentnego lidera – do świadomego, empatycznego i dobrze funkcjonującego kierownika. Lider, który pracuje nad sobą, nie tylko lepiej wykonuje zadania, ale przede wszystkim staje się wzorem dla swojego zespołu i tworzy otoczenie, w którym inni mogą rozwijać się bez lęku przed oceną lub porażką.
Źródła:
- „Prevalence, Predictors, and Treatment of Impostor Syndrome” (PMC)
- „Validation of the Impostor Phenomenon among Managers” (Frontiers in Psychology)
- „Imposter syndrome: The impostor phenomenon at work: A systematic evidence-based review” (Wiley)
- „Overcome Imposter Syndrome to Become a Better Leader” (Psychology Today)
- „Unmasking imposter syndrome: 15 ways to overcome it at work” (Asana)
