Efekt Golema. Jego ofiarą pada najczęściej ta grupa osób
Efekt Golema w psychologii to przykład negatywnego wpływu oczekiwań oraz nastawienia osób z otoczenia na jednostkę. To zjawisko może prowadzić do samospełniającej się przepowiedni, gdzie negatywne oczekiwania wobec osoby powodują, że zaczyna on postępować zgodnie z tymi przewidywaniami, nawet jeśli pierwotnie miała potencjał do lepszych wyników. Jakie są konsekwencje tego zjawiska?
Czym dokładnie jest Efekt Golema?
Samo określenie „Efekt Golema” odnosi się do mitologicznego Golema – istoty stworzonej z gliny, która, choć przypomina człowieka, jest pozbawiona duszy, niezależnego myślenia i mowy. W ten sposób Golem symbolizuje kogoś, kto jest uzależniony od działań i intencji innych, nie przejawia własnej inicjatywy i nie potrafi samodzielnie podejmować decyzji.
Podobnie w psychologii efekt Golema pokazuje, jak negatywne oczekiwania osób z otoczenia - chodzi tutaj o nauczycieli, rodziców czy przełożonych mogą sprawić, że jednostka zaczyna w siebie wątpić, przestając rozwijać swoje możliwości. W obliczu ciągłego otrzymywania sygnałów sugerujących niską wartość lub brak zdolności, dana osoba może zacząć postrzegać siebie jako kogoś ograniczonego i niesamodzielnego, jak mitologiczny Golem.
W efekcie te negatywne oczekiwania mogą tłumić jej potencjał i hamować rozwój, co tworzy błędne koło, w którym osoba rzeczywiście spełnia te niskie oczekiwania, a otoczenie utwierdza się w swoich pierwotnych, negatywnych przekonaniach.
1000 zł miesięcznie bez względu na dochód. Jest decyzja: wypłaty już od 1 listopada Zgniła pogoda na długi weekend. Uwaga na serce, meteopaci odczują spore dolegliwościJaki jest mechanizm Efektu Golema?
Efekt Golema polega na tym, że dana osoba zaczyna postępować zgodnie z negatywnymi oczekiwaniami, mimo że sytuacja tego nie wymaga i że mogłaby wykazać się większymi zdolnościami lub zaangażowaniem. Mechanizm ten wiąże się z wpływem uprzedzeń i negatywnych postaw, które mogą prowadzić do samospełniającej się przepowiedni – osoba zaczyna spełniać te niskie oczekiwania, nawet jeśli jej rzeczywisty potencjał jest wyższy.
Zjawisko to zostało po raz pierwszy opisane w 1982 roku w artykule pt. Pygmalion, Galatea and the Golem: Investigations of Biased and Unbiased Teachers w Journal of Educational Psychology. Autorzy – Alisha Babad, Jacinto Inbar i Robert Rosenthal badali, jak oczekiwania nauczycieli wpływają na wyniki i zachowanie uczniów. Wykazali, że nauczyciele mogą nieświadomie komunikować swoje uprzedzenia i nastawienie wobec uczniów, co wpływa na ich samoocenę i osiągnięcia. W ten sposób efekt Golema ukazuje, jak destrukcyjny wpływ mogą mieć niskie oczekiwania ze strony autorytetów na rozwój i samoocenę jednostek, szczególnie dzieci i młodzieży.
Przykłady Efektu Golema
Efekt Golema w edukacji oraz miejscu pracy działa na zasadzie negatywnych oczekiwań i postaw osób z autorytetem (nauczycieli, przełożonych) wobec jednostek, które są przez nich postrzegane jako mniej zdolne, mniej zmotywowane czy „niewystarczające”. Te osoby, które stają się obiektem takich ocen, mogą z czasem internalizować te przekonania, a to wpływa na ich zachowanie, motywację i samoocenę. Skutkuje to samospełniającą się przepowiednią, w której jednostka rzeczywiście zaczyna działać zgodnie z negatywnymi oczekiwaniami.
Przykłady Efektu Golema w miejscu pracy to m.in.
Brak odpowiedzialnych zadań: Przełożony, który nie wierzy w umiejętności konkretnego pracownika, może nie przydzielać mu ważnych zadań, przez co pracownik ma ograniczone możliwości rozwoju zawodowego. Widząc, że nie jest traktowany poważnie, traci wiarę w siebie i przestaje się starać, co skutkuje słabszymi wynikami.
Krytyczne nastawienie i brak pochwał: Gdy przełożony krytykuje pracownika za najmniejsze błędy, ale nigdy nie chwali za osiągnięcia, pracownik zaczyna postrzegać siebie jako osobę nieskuteczną. To prowadzi do wycofania się z inicjatyw, obniżenia motywacji i zmniejszenia produktywności.
Pomijanie w procesie awansów i szkoleń: Pracownicy, których możliwości są niedoceniane, mogą być wykluczani z szkoleń i rozwoju, co prowadzi do stagnacji zawodowej. Bez dostępu do możliwości rozwoju, pracownik nie ma szansy udowodnić swojej wartości, co utrwala niskie oczekiwania wobec niego.
Jak przekształcić Efekt Golema w pozytywne rezultaty?
BY przekształcić efekt Golema w pozytywne rezultaty, można zastosować kilka strategii, które skupiają się na świadomym kierowaniu oczekiwań, eliminacji uprzedzeń i budowaniu motywującego środowiska. Takie podejście pozwala na rozwój potencjału jednostki i przeciwdziała efektowi negatywnych oczekiwań.
Warto uświadomić sobie własne uprzedzenia: Przełożeni, nauczyciele i inni liderzy powinni świadomie analizować swoje postawy wobec ludzi, z którymi pracują lub którym przewodzą. Oznacza to aktywne poszukiwanie i eliminację wszelkich uprzedzeń czy stereotypów, które mogą nieświadomie wpływać na oczekiwania wobec jednostki. Świadome podejście pomaga uniknąć tworzenia błędnych przekonań na temat możliwości czy motywacji danej osoby. Bardzo ważne jest również dbanie o otwartą, ale i pozytywną komunikację, wyrażanie wiary w potencjał oraz możliwości innych osób, motywowanie, wspieranie rozwoju innych, docenianie starań oraz sukcesów, a także budowanie pewności siebie - również u innych.
Czytaj też:
Gdy choruje umysł, zmienia się skóra. Psychiatra o tym, jak psychika wpływa na wygląd
Gdy o lekarza ciężko, idziemy do apteki. Farmaceutka: "Cieszy mnie, gdy pacjenci zadają pytania"
Psychika i ciało są mocno połączone - mówi fizjoterapeutka Magdalena Szymkiewicz
