Ogromny wzrost zachorowań. Lekarze apelują o szybką reakcję

Dlaczego otępienie atakuje coraz młodszych?

Choroby otępienne, z których najczęstszą jest choroba Alzheimera (dotykająca około 360 tys. Polaków), stanowią wyzwanie medyczne i społeczne o niespotykanej dotąd skali. Eksperci z Polskiego Towarzystwa Neurologicznego (PTN) jasno wskazują, że bez systemowych działań prewencyjnych lawinowy wzrost liczby pacjentów jest nieunikniony.

Dynamiczny przyrost liczby chorych wynika nie tylko z faktu starzenia się społeczeństwa – co jest naturalnym czynnikiem ryzyka – ale też z czynników cywilizacyjnych, które stają się problematyczne nawet dla osób młodszych (po 40. roku życia). Do głównych przyczyn zalicza się:

• Czynniki metaboliczne i naczyniowe: Niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej, otyłość, nieleczone nadciśnienie tętnicze i cukrzyca. Długotrwałe zaniedbania w tych obszarach przyspieszają uszkodzenia w mózgu.
• Zanieczyszczenie środowiska: Ekspozycja na toksyny i zanieczyszczenia powietrza jest coraz częściej wskazywana jako potencjalny czynnik ryzyka neurodegeneracji.
• Mechanizm choroby: Alzheimer polega na gromadzeniu się w mózgu nieprawidłowych białek, które stopniowo prowadzą do śmierci neuronów. Ten proces może trwać latami, zanim pojawią się pierwsze, dyskretne objawy, co utrudnia wczesną interwencję.

Mózg w obliczu zmian: Jak rozpoznać wczesne symptomy Alzheimera?

Choroba Alzheimera nie zaczyna się nagle. Jest to proces przewlekły, w którym uszkodzenia w mózgu zachodzą latami, niszcząc tzw. wyższe czynności korowe – pamięć, orientację, mowę i zdolność oceny sytuacji. Chociaż dostępne leczenie ma charakter jedynie objawowy, jego skuteczność jest tym większa, im wcześniej zostanie wdrożone. Dlatego kluczowe jest rozpoznanie znaków ostrzegawczych u siebie lub u bliskich.

Zmiany, które powinny skłonić do konsultacji z neurologiem, obejmują:

• Zaburzenia pamięci: Powtarzanie tych samych pytań, zapominanie podstawowych słów lub rzeczy związanych z codziennymi czynnościami.
• Trudności w orientacji: Gubienie się w znanych, dobrze znanych miejscach.
• Zmiany językowe: Trudności ze znalezieniem właściwego słowa, unikanie konwersacji.
• Zmiany w osobowości i nastroju: Nietypowa drażliwość, apatia, zmienny nastrój, wycofanie się z życia społecznego.
• Problemy z wykonywaniem złożonych czynności: Trudności z planowaniem, liczeniem czy zarządzaniem finansami.

Dr hab. Agnieszka Gorzkowska z PTN podkreśla, że niezbędne jest jak najszybsze wdrożenie ścieżki diagnostycznej od poziomu POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej) do opieki specjalistycznej, aby pacjenci mogli skorzystać z dostępnych opcji terapeutycznych.

Nowe wytyczne systemowe: Inwestycje w profilaktykę i kadry

Eksperci, w tym prof. Halina Sienkiewicz-Jarosz, przewodnicząca Krajowej Rady ds. Neurologii, od dawna postulują, że walka z „tsunami otępienia” wymaga zmian systemowych. Nadzieję na uporządkowanie opieki neurologicznej daje Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych na lata 2025–2030, który ma być odpowiedzią na te wyzwania.

Program koncentruje się na dwóch głównych filarach:

Profilaktyka przez styl życia: Promocja aktywnego stylu życia oraz interwencje medyczne skierowane na czynniki ryzyka. Obejmuje to m.in. aktywne leczenie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, otyłości i hipercholesterolemii (zwłaszcza stężenia LDL), które znacząco obniżają ryzyko otępienia.

Poprawa dostępności opieki: Wprowadzenie koordynowanej opieki i jasnych ścieżek diagnostyczno-terapeutycznych, a także poprawa dostępu do specjalistycznych przychodni chorób otępiennych.

Jednak jak zauważa dr Gorzkowska, kluczowe dla efektywności programu jest jego odpowiednie finansowanie. Ponadto, prof. Alina Kułakowska (prezes PTN) akcentuje pilną potrzebę wzmocnienia kadr medycznych – lekarzy, pielęgniarek i terapeutów specjalizujących się w neurologii. Bez wykwalifikowanego personelu, nawet najlepsze wytyczne pozostaną na papierze.

Musimy przygotować się na nadchodzące tsunami chorób neurozwyrodnieniowych i tak zorganizować system opieki i działań prewencyjnych, aby objął on całą populację już od najwcześniejszych lat życia. Edukacja zdrowotna i walka ze zdefiniowanymi już czynnikami ryzyka zachorowania na chorobę Alzheimera mogą znacząco zmniejszyć liczbę chorych w przyszłości - powiedziała cytowana przez PAP prof. Alina Kułakowska, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Rola wsparcia opiekunów i walka ze stygmatyzacją

Choroba Alzheimera wpływa na całą rodzinę. Przewlekła, całodobowa opieka nad pacjentem z zaawansowanym otępieniem jest źródłem ogromnego wysiłku fizycznego i psychicznego dla opiekunów. Ciągłe zaangażowanie często prowadzi do wypalenia opiekuńczego, depresji i izolacji społecznej.

Dlatego nowo tworzony program systemowy kładzie nacisk na:

Wsparcie opiekunów: Zapewnienie dostępu do opieki wytchnieniowej – umożliwiającej tymczasowe przekazanie opieki nad chorym, aby opiekun mógł odpocząć – oraz do pomocy psychologicznej.

Działania edukacyjne: Zwiększanie świadomości społecznej na temat chorób otępiennych oraz ograniczanie stygmatyzacji i uprzedzeń wobec chorych i ich rodzin.

Neurolożki są zgodne: choroba Alzheimera jest wyzwaniem cywilizacyjnym, ale przez współpracę – z decydentami, lekarzami i społeczeństwem – można stworzyć system kompleksowej pomocy, który zapewni godne życie pacjentom i wesprze ich najbliższych.

 

źródła:

• PAP
• Ministerstwo Zdrowia (MZ) / Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych (2025–2030) 
• Polskie Towarzystwo Neurologiczne (PTN)