Zespół SIBO i IMO – czym są, objawy, przyczyny i leczenie

Czym jest zespół SIBO i IMO?

Zespół SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) jest to przerost bakteryjny w jelicie cienkim. IMO (ang. intestinal methane overgrowth) jest to zespół rozrostu metanogenów w jelitach – w zaburzeniu tym dochodzi do nadmiernego rozmnażania się mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym. Choć są to dwa odmienne stany, to często występują jednocześnie. 

W jelicie cienkim u zdrowego człowieka występuje niewielka liczba bakterii. Gdy pojawia się w nim ich zbyt dużo, nazywamy to zespołem rozrostu bakteryjnego (SIBO). Bakterie te pochodzić mogą zarówno z jelita cienkiego, jak i grubego. Wywoływać mogą biegunkę i utrudniać wchłanianie jelitowe. 

Zespół IMO występuje wtedy, gdy w jelitach pojawiają się archeony produkujące metan. Są to szkodliwe mikroorganizmy, mogące powodować dolegliwości trawienne. Gdy w jelicie cienkim dochodzi do fermentacji węglowodanów, powstaje wówczas wodór. A archeony wykorzystują go następnie do metanogenezy. 

 Czym różni się IMO od SIBO?

Jeszcze do 2020 r. istniał taki termin jak SIBO metanowe – używało się go niezależnie od tego, których mikroorganizmów był nadmiar w jelicie cienkim. Jednak obecnie ten rodzaj SIBO nazywa się oficjalnie IMO, ze względu na to, że nie ma tu do czynienia z przerostem bakterii, lecz ze wspomnianymi archeonami. 

Skąd biorą się SIBO i IMO?

Zarówno zespół SIBO, jak IMO nie są niezależnymi chorobami. Są to objawy innych problemów w organizmie.

Przyczyny przerostu bakteryjnego SIBO

Zespół SIBO jest powszechnie występującym problemem. Za jego rozwój odpowiadają bakterie należące do własnej mikroflory chorego. Ryzyko wystąpienia tego stanu zwiększać mogą:

• choroby – nowotwory jelit, cukrzyca, choroba wątroby, choroba Parkinsona, choroba Leśniowskiego-Crohna, twardzina układowa, niewydolność nerek, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki, śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego, przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego. 
• wady w budowie anatomicznej – np. skutek stanów zapalnych, zwężeń, przetok i zrostów jelit po operacjach, usunięcia zastawki krętniczo-kątniczej.
• zaburzenia pracy układu pokarmowego – np. spowodowanych zespołem jelita drażliwego (IBS), popromiennym zapaleniem jelit, niedrożnością i uchyłkowatością jelit. 
• leki – np. opioidy, inhibitory pompy protonowej, blokery receptora H2, leki ograniczające produkcję soków żołądkowych, przyczyniające się do rozwoju niedokwaśności soku żołądkowego. 
• wiek – zespół SIBO częściej diagnozuje się u osób w podeszłym wieku.

Przeważnie za rozwój SIBO odpowiada więcej niż jeden czynnik:

„W 80 – 90 procentach uważa się, że zespół SIBO spowodowany jest zaburzeniami czynnościowymi jelit. Na pierwszy plan wysuwa się zespół jelita drażliwego. Swoim pacjentom w gabinecie tłumaczę, że te dwie choroby lubią iść w parze, a wręcz się przeplatać”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow.

Przyczyny zespołu rozrostu metanogenów IMO

IMO powoduje przerost wspomnianych archeonów. W jelitach najczęściej występującym archeonem jest Methanobrevibacter smithii. Jego przerost najczęściej oznacza, że dana osoba ma problem z rozrostem bakterii w jelicie cienkim, co oznacza, że zmaga się również z zespołem SIBO. Dlaczego tak jest? Bakterie obecne w jelitach fermentują błonnik i złożone węglowodany. Produktem ubocznym fermentacji jest wodór, którym żywią się archeony. Źródłem wodoru w organizmie są bakterie.

Wiedza o archeonach wciąż jest niewielka. Utrudnieniem jest to, że nie da się ich hodować w warunkach laboratoryjnych. Dlatego nie ma wielu informacji na temat ich roli w mikrobiomie.

W ludzkim organizmie archeony obecne są w jamie ustnej, drogach rodnych i skórze. IMO bywa następstwem:

• chorób i zaburzeń upośledzających motorykę jelita cienkiego, 
• zespołu jelita drażliwego z przewagą zaparć, 
• przewlekłej rzekomej niedrożności jelit.

Czynnikiem predysponującym do zespołu IMO są trudne warunki środowiskowe. Większe prawdopodobieństwo zachorowania występuje u osób nieprzestrzegających zasad higieny – dowiedziono tego na podstawie badań, w którym wzięły udział dzieci żyjące w slumsach.

SIBO czy IMO – jak ustalić, co jest przyczyną?

By odnaleźć, co przyczynę lub przyczyny zespołu SIBO lub IMO, należy zacząć od przeanalizowania historia choroby. Pomocne będą pytania takie jak: Kiedy zaczęły się dolegliwości? Co wówczas działo się w Twoim życiu? Czy masz poprawne wyniki badań? Jakie diagnozy wcześniej słyszałeś/aś?

Kolejnym krokiem może być pogłębienie diagnozy. Warto również ocenić, jak reaguje się na stres i czy przydarzyły się nam sytuacje, które mogły znacznie pogorszyć jakość życia.

Jakie są objawy SIBO i IMO?

Najczęściej występującymi symptomami SIBO są:

• wzdęcia brzucha, 
• przewlekła biegunka, 
• ból brzucha, 
• uczucie pełności w jamie brzusznej, 
• zaparcia.

U osób z zaawansowaną chorobą SIBO może wystąpić:

• utrata masy ciała, 
• objawy niedoboru witamin A i D, 
• obrzęki, 
• objawy niedoboru witaminy B12, 
• zmiany skórne (np. rumień guzowaty, wysypka plamisto-grudkowa).

U niektórych chorych widoczne jest powiększenie obwodu brzucha. Jednak u pewnej części chorych z zespołem SIBO nie występują żadne symptomy choroby.

„Głównym i wiodącym objawem zgłaszanym przez pacjentów jest wzdęcie brzucha, często z towarzyszącym uczuciem przelewania się w jamie brzusznej oraz uczuciem pełności poposiłkowej. Pacjenci zazwyczaj uskarżają się na dolegliwości bólowe brzucha. Mogą być one rozlane, dotyczyć tylko nadbrzusza bądź podbrzusza. Kolejnym objawem są luźne wypróżnienia. W postaciach bardziej zaawansowanych mamy do czynienia z niedoborami pokarmowymi”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow.

Najczęściej zauważalnymi symptomami zespołu IMO są:

• wzdęcia,
• bóle brzucha, 
• zaparcia,

Z badań wynika, że u chorych bywa zauważalna korelacja między stężeniem metanu w wydychanym powietrzu a zaparciami – im więcej metanu, tym zaparcia się silniejsze.

Tym, co odróżnia zespół IMO od SIBO jest to, że częściej dotyka seniorów. U pacjentów z IMO rzadziej występuje niedobór witaminy B12.

Objawy SIBO i IMO spoza przewodu pokarmowego

Symptomami omawianych stanów mogą być również:

• zmiany skórne, 
• nietolerancja pokarmowa,
• wahania nastroju, 
• osłabienie, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• wypadanie włosów, 
• łamanie się paznokci, 
• lęk przed spożywaniem posiłków,
• niedokrwistość mikro- i makrocytarna.

Jaką dietę powinny stosować osoby z zespołem SIBO i IMO?

Ważnym elementem leczenia obydwu stanów jest stosowanie odpowiedniej diety. Jeśli chory nie zastosuje się do zasad z nią zgodnych, leczenie nie przyniesie wymiernych rezultatów i dojdzie do nawrotu przerostów. Istnieje wiele diet mających za cel obniżenie fermentacji w jelitach i wszystkie znajdują zastosowanie w leczeniu zespołów SIBO i IMO – wybór jednej z nich warto jednak pozostawić specjaliście.

„Dieta przy SIBO powinna być ograniczona w substancje łatwo fermentujące. Dzięki pracy i doświadczeniom, które zostały przeprowadzone na Monash University w Australii, wykazano, że dieta wykorzystywana podczas SIBO powinna być uboga w oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole. Substancje te są składnikiem cukrów prostych i słodzików. Można je znaleźć także m.in. w czosnku, cebuli i nasionach roślin strączkowych. 

Warto dodać, że tego typu dieta ma zastosowanie także w innych zaburzeniach czynnościowych. W praktyce nie jest to łatwa dieta i powinna być prowadzona pod kontrolą specjalisty z dietetyki. Dobrą informacją jest to, że jest to kuracja czasowa. Reżim dietetyczny stosujemy przez 6 tygodni, a następnie po kolei wprowadzamy dany produkt i obserwujemy, czy zaostrza dolegliwości, czy nie”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow

Dieta low FODMAP

FODMAP jest to skrót od angielskiego terminu Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, czyli „fermentujące oligo- di- i monosacharydy oraz poliole”. Stosowana jest głównie przez osoby z zespołem jelita drażliwego (IBS). W diecie nie ma pokarmów zawierających wysoki poziom FODMAP. Nie jest to jednak dieta długoterminowa i standardowo stosuje się ją kilka tygodni.

Produkty dozwolone w diecie low FODMAP

• owoce – banany, rabarbar, maliny, truskawki, mandarynki, pomarańcze, winogrona, kiwi, cytryna, limonka, marakuja, ananas, karambola, 
• warzywa – ziemniaki, wodorosty, fasolka szparagowa, papryka, kapusta (oprócz włoskiej), różyczki brokułów, seler korzeniowy, małe porcje selera naciowego, marchewka, cykoria, pasternak, sałata, rukola, jarmuż, zielona część pora, zielona część dymki, szczypiorek, rzodkiew, szpinak, mała porcja cukinii, pomidor, rzepa, koper włoski, bakłażan, niewielka porcja dyni, oliwki, papryka ostra. 
• grzyby – boczniaki, marynowane pieczarki, grzyby mun, 
• produkty zbożowe – produkty gryczane, owsiane, jaglane, tapioka, skrobia ziemniaczana, komosa ryżowa, 
• mleko i produkty mleczne – mleko, jogurt, kefir, twaróg wiejski, sery podpuszczkowe dojrzewające, lody bez laktozy, niewielka ilość sera ricotta, 
• nasiona roślin strączkowych – niewielka ilość ciecierzycy z puszki, gotowana soczewica, 
• mięso i ryby: każde, byle jak najmniej przetworzone i tolerowane przez organizm chorego, 
• wszystkie zioła i przyprawy oprócz mieszanek zawierających czosnek i cebulę, 
• wszystkie oleje, oliwa z oliwek i masło.

Produkty niedozwolone w diecie low FODMAP:

• owoce – granat, jeżyna, jabłka, nektarynki, owoce suszone, śliwki, wiśnie, brzoskwinie, figi, daktyle, gruszki, jabłka, morele, awokado, liczi, arbuz, 
• warzywa – szalotka, cebula, groszek, czosnek, białe części pora, kapusta włoska, duże ilości brukselki, karczochy, topinambur, burak ćwikłowy, kalafior, szparagi, kalafior, maniok,
• większość grzybów, 
• produkty zbożowe – pieczywo, makaron, kasze, ciasta i ciastka, duże ilości produktów z żyta i jęczmienia, 
• produkty mleczne – mleko krowie, kozie, owcze, mleko zagęszczone, jogurt, maślanka, kefir, gotowe serki do kanapek, ser mascarpone, śmietana, twaróg, lody, kremy na bazie mleka, 
• nasiona roślin strączkowych – soja, groch, soczewica, fasola, 
• przyprawy: czosnek sproszkowany, cebula sproszkowana, gotowe pesto i ketchup, 
• substancje słodzące –  fruktoza, izomaltitol (izomalt), ksylitol, maltitol, mannitol, sorbitol, miód, syrop kukurydziany (syrop glukozowo-fruktozowy – HFCS), syrop z agawy, syrop złocisty 

Jak leczyć zespół SIBO i IMO?

Leczenie zespołów SIBO i IMO jest kilkuetapowe i wielokierunkowe.

„Jak wspomniałem wcześniej, SIBO polega głównie na nadmiernym wzroście flory jelita cienkiego (czyli bakterii), więc podstawą jest leczenie przeciwbakteryjne. Wykorzystujemy szerokie spektrum antybiotykoterapii, którą ze względu na nawroty możemy stosować cyklicznie, bądź też powtarzać od czasu do czasu. Warto podkreślić, że istotną rolę w leczeniu odgrywa diagnostyka i eliminowanie przyczyny choroby podstawowej, która sama z siebie prowadzi do SIBO. Należy także stosować leczenie dietetyczne”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow

Antybiotykoterapia farmakologiczna to jeden ze sposobów leczenia obydwu stanów. Stosuje się również antybiotykoterapię ziołową z zastosowaniem np. olejku z oregano, berberyny, allicyny i innych – trzeba jednak wiedzieć, że muszą być to dedykowane leki. Inne substancje stosuje się do leczenia objawów SIBO, a inne do leczenia IMO.

W terapii tego rodzaju stosowane są również probiotyki, choć jest to temat kontrowersyjny – niektórzy lekarze twierdzą, że stosowanie probiotyków przez osoby z przerostem może nasilać dolegliwości bólowe. Co więcej, nie wszystkie probiotyki są jednakowo pomocne.

„W tym temacie środowisko medyczne jest podzielone. Sama przyczyna choroby, czyli nadmierny rozrost flory jelita cienkiego skłania pierwszą grupę specjalistów do twierdzenia, że dokładanie probiotyków jest wręcz niepotrzebne. Według drugiej grupy można je przyjmować, gdyż podczas stosowania antybiotykoterapii rozrost flory jelita cienkiego jest w jakiś sposób ograniczony. Powinniśmy jednak wybierać probiotyki przebadane klinicznie i zażywać je dopiero po zakończonej antybiotykoterapii. W dalszym ciągu nie ukazały się żadne prace naukowe, które potwierdziłyby, czy należy stosować probiotyki, czy też nie”. - powiedział gastroenterolog lek. med. Jacek Kowerzanow

Aktualnie nie ma ścisłych wytycznych dotyczących leczenia obydwu dolegliwości.

Jak rozpoznać, że choruje się na SIBO lub IMO?

Diagnostyka i eliminowanie przyczyn choroby mają istotne znaczenie w całym procesie leczenia. Jedną z metod diagnostycznych jest posiew aspiratu z początkowego odcinka jelita cienkiego. Jednak metoda ta jest dość inwazyjna i coraz rzadziej stosowana w procesie diagnostycznym.

Powszechniej używany i nieinwazyjny jest test oddechowy – za najbardziej miarodajną metodę diagnostyczną zespołów SIBO i IMO uznawany jest wodorowo-metanowy test oddechowy.