Czy katar jest zaraźliwy? Ekspert wyjaśnia

Czym jest katar?

Katar to przede wszystkim objaw zapalenia błony śluzowej nosa. Towarzyszą mu takie symptomy jak: wyciek z nosa, niedrożność, uczucie zatkania nosa. Mogą wystąpić także uczucie swędzenia i dość często - kichanie. Szczególnie w początkowej fazie kataru możemy odczuć spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła oraz obrzęk małżowin nosowych. Wyróżniamy różne rodzaje kataru: alergiczny i niealergiczny (hormonalny, polekowy, naczynioruchowy, infekcyjny).

Katar hormonalny

Związany jest przede wszystkim z wydzielaniem hormonów, z burzą hormonalną, zwiększeniem wydzielania estrogenów czy progesteronu. W okresie ciąży, czy menopauzy śluzówka staje się bardziej obrzęknięta, naczynia krwionośne bardziej przepuszczalne, co zwiększa wydzielanie się wydzieliny i może ona spływać po tylnej ścianie gardła. Zdarza się, że tego typu objawy są także skutkiem zaburzeń hormonalnych związanych z tarczycą.

Czy możemy zarazić kogoś tego typu katarem?

Nie, katar hormonalny nie jest zaraźliwy. Tutaj mamy do czynienia z czynnikiem hormonalnym. Nie ma stanu zapalnego i nie wydzielają się te patogeny.

Katar polekowy

Jest wywołany przede wszystkim nadużywaniem leków na katar, co zdaje się być paradoksem. Jeżeli ktoś zbyt namiętnie stosuje krople do nosa (przede wszystkim obkurczające naczynka krwionośne), może to prowokować katar (efekt z odbicia). Dzieje się tak, ponieważ wysuszamy błonę śluzową nosa. Niestety dosyć często zdarzają się pacjenci, którzy przychodzą do apteki po kolejne opakowanie preparatu do nosa nawet co kilka dni. Tego typu działania mogą powodować dość poważne skutki zdrowotne, m.in. zanik przegrody nosowej. Mówiąc prościej, w przegrodzie robi nam się dziura. Pamiętajmy, żeby tego typu preparaty stosować maksymalnie do 3-5 dni.

Nieżyt nosa może być także wynikiem stosowania innych leków, takich jak: beta-blokery, sildenafil, doustne środki antykoncepcyjne, leki obniżające ciśnienie tętnicze. Pamiętajmy, że katar nie jest podstawą do samodzielnego odstawienia tych leków i trzeba skonsultować z lekarzem.

Katar infekcyjny

Jest to przede wszystkim katar na tle wirusowym, często związany z przeziębieniem. Zazwyczaj trwa od 6 do 10 dni. Istnienie około 230 różnych rodzajów wirusów, które wywołują przeziębienie. Przy takim katarze mogą pojawić się dodatkowo ból gardła i kaszel.

Czy katar wirusowy jest zaraźliwy?

Tak, ten katar jest najbardziej zaraźliwy. Możemy zarażać już przed wystąpieniem pierwszych symptomów. Wydzielina jest wodnista, nieco śluzowa i łatwo możemy ją przenieść na inną osobę (np. kichając). Zwykle swędzi nas nos i często go pocieramy. Bardzo łatwo możemy wtedy zainfekować dotykane przez nas przedmioty, czy też przenieść wirusy poprzez podanie komuś dłoni. Katar infekcyjny ma zwykle trzy fazy.

Pierwsza faza kataru infekcyjnego (faza naczyniowa)

Polega na tym, że rozszerzają się naczynka krwionośne w nosie. Są one bardziej przepuszczalne. Powoduje to wydzielanie się wodnej wydzieliny, w której jest bardzo dużo wirusów. Może pojawić się stan podgorączkowy, osłabienie, a także odwodnienie. W tym okresie, pamiętajmy aby dobrze się nawadniać. Ważna jest też regeneracja organizmu poprzez sen i wypoczynek. Jeśli katar jest bardzo uporczywy, możemy zastosować preparaty obkurczające naczynka krwionośne. 

Pamiętajmy jednak, żeby w tej fazie, nie próbować zbytnio hamować kataru. Może to spowodować przedłuży okres infekcji. Wydzielina z nosa jest reakcją obronną organizmu i w ten sposób pozbywa się wirusów i zanieczyszczeń. Jeżeli będziemy zbyt intensywnie hamować katar, to paradoksalnie może on jeszcze bardziej zalegać i przejść w fazę trzecią.

Druga faza kataru infekcyjnego

W tej fazie katar zaczyna gęstnieć i może pojawić się ból w okolicach nosa. Katar jest bardziej zalegający i trudniej go usunąć. Aby rozrzedzić wydzielinę, warto sięgnąć po inhalacje z wodą morską, czy solą fizjologiczną. Możemy też zastosować roztwór soli hipertonicznej, jednak nie za długo. Ma działanie rozrzedzające wydzielinę, ale także obkurczające naczynka krwionośne, co może powodować nadmierne wysuszenie śluzówki, strupki i krwawienie. Pamiętajmy, żeby nie stosować tego typu produktów przed snem, ponieważ początkowym efektem jest zwiększona wydzielina. Może to utrudniać nam zasypianie. 

Druga faza również trwa zwykle od 3 do 5 dni. W tym okresie może pojawić się stan podgorączkowy, czy też ból zatok. Warto wtedy sięgnąć po leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Jest to moment decydujący, czy będziemy zdrowi, czy katar przejdzie w fazę trzecią, w zakażenie bakteryjne. Dużo zależy od nas, jakie działania podejmiemy i czy będziemy w prawidłowy sposób usuwać zalegającą wydzielinę.

Trzecia faza kataru infekcyjnego

W trzeciej fazie zwykle pojawia się wysoka gorączka (powyżej 38,5 stopnia). Ból staje się intensywniejszy, a wydzielina bardziej gęsta i śluzowata. Może mieć żółtawe zabarwienie i nieprzyjemny zapach. Są to oznaki, że doszło do zakażenia bakteryjnego. Jeżeli czujemy, że ból narasta, a temperatura utrzymuje się powyżej 38 i pół stopnia, należy udać się do lekarza. Jeśli infekcja przedłuża się do 10-14 dni, również powinna nam się zapalić czerwona lampka. 

Jeżeli mamy bardzo silne bóle głowy, czy zaburzenia świadomości, to także sygnał, że trzeba skonsultować się z lekarzem. Zazwyczaj wyżej wymienione objawy są wskazaniem do antybiotykoterapii. Dotyczy to przede wszystkim osób ze zwiększonych grup ryzyka (m.in. osób starszych), u których infekcja może rozwinąć się momentalnie i bardzo rozlegle. Jeżeli w tomografii komputerowej stwierdzono u nas wydzielinę w zatokach, będzie to wskazaniem do badania krwi i do włączenia antybiotyków. 

Należy pamiętać że jeżeli dojdzie do zapalenia zatok, należy jak najszybciej rozpocząć leczenie. W przeciwnym razie może dojść do przewlekłego zapalenia zatok. Jeśli mamy częste infekcje, warto zrobić wymaz z nosa w kierunku gronkowca złocistego. Jeżeli jesteśmy nosicielem gronkowca, w sprzyjających warunkach może powodować nawracający katar infekcyjny. Gronkowiec złocisty może być niebezpieczny i powodować również inne dolegliwości, m.in. zakażenia skórne czy nawet zakażenie np. mięśnia sercowego.

Czy gronkowiec złocisty jest zaraźliwy?

Gronkowcem można bardzo łatwo się zarazić. Możemy być nosicielem bezobjawowym i nawet o tym nie wiedzieć. Brak objawów nie oznacza jednak, że nie zarażamy.

Gronkowiec bytuje głównie w nosie i w gardle. Zwykłe potarcie nosa i dotknięcie jakiegoś przedmiotu, który później dotknie inna osoba, może spowodować przeniesienie bakterii.

Czy katar bakteryjny jest tak samo zaraźliwy jak katar w fazie wirusowej?

Jest mniej zaraźliwy, gdyż w tej fazie wydzielina jest zlokalizowana bardziej wewnątrz. Warto jednak zwrócić uwagę na higienę, gdyż wciąż możemy zarażać.

Czy katar u dzieci może być niebezpieczny?

U dzieci katar w szybkim tempie może przekształcić się w coś poważniejszego. Wynika to przede wszystkim z ich budowy anatomicznej. Wszystkie drogi oddechowe są bardzo blisko siebie. Dotyczy to także połączenia nosa z uchem, przez co w krótkim czasie może dojść do zapalenia ucha. Częstym zjawiskiem u dzieci jest katar związany z występowaniem ciała obcego w nosie. 

Maluchy są nieprzewidywalne i potrafią włożyć sobie do nosa różne przedmioty. Jeżeli coś znajdzie się w nosie, błona śluzowa jest drażniona i pojawia się wydzielina oraz kichanie. Katar, uczucie zatkanego nosa często utrudnia zasypianie, co z kolei sprawia, że dziecko staje się niewsypane, przemęczone i bardziej rozdrażnione. Ma problemy z koncentracją i gorzej się uczy. Katar może więc być przyczyną złych ocen w szkole. Pamiętajmy, że samo wydmuchiwanie nosa jest bardzo istotne! Warto wiedzieć, jak robić to poprawnie.

Jak prawidłowo wydmuchiwać nos?

Zazwyczaj dmuchamy z całej siły i jednocześnie z dwóch dziurek. Takim działaniem nieświadomie „popychamy” patogeny jeszcze głębiej i rozsiewamy zakażenie. Każdą dziurkę należy wydmuchiwać osobno, w sposób niezbyt intensywny.

Kiedy dochodzi do zapalenia zatok?

Zapalenie zatok często związane jest z etiologią wirusową. Fizjologicznie zatoki są wypełnione powietrzem. W sytuacji przeziębienia, wypełnia je wydzielina z nosa. Jeżeli będziemy mieć problem z usunięciem zalegającej wydzieliny, może dojść do zapalenia. Niedrożność ujścia zatok to prawdziwy raj dla bakterii. Jeśli ktoś jest nosicielem jakiegoś patogenu, który fizjologicznie nie stanowi zagrożenia, w sprzyjających warunkach i przy obniżonej odporności może wywołać chorobę. 

Stan zapalny czy katar bakteryjny może w takiej sytuacji wywołać zapalenie zatok. Aby rozpoznać zapalenie zatok, musimy mieć co najmniej dwa symptomy: niedrożność lub zatkanie nosa, wydzielina spływająca po tylnej ścianie gardła, ból twarzy, uczucie zwiększonego ciśnienia, całkowity lub częściowy zanik powonienia. W początkowej fazie ból jest tępy i zlokalizowany zwykle po jednej stronie. Jest to charakterystyczne przy ostrym zapaleniu zatok. Mogą wystąpić również objawy takie jak podkrążone oczy, czy spuchnięte powieki. Przy zapaleniu zatok sitowych charakterystyczna jest lokalizacja bólu, za oczami. Warto wiedzieć, że u dzieci często zapalenie zatok ma podłoże alergiczne.

Kiedy ostre zapalenie zatok przechodzi w zapalenie przewlekłe?

Głównie, jeżeli nie jest leczone lub jest leczone nieprawidłowo. Jeśli objawy utrzymują się powyżej 12 tygodni lub powtarzają się kilka razy w roku, wtedy mówimy o przewlekłym zapaleniu. Przewlekłe zapalenie zatok może mieć także podłoże anatomiczne i być następstwem m.in. deformacji przegrody nosowej, czy wąskich otworów nosowych. Mały nosek, będący kanonem piękna, może okazać się problematyczny dla naszego zdrowia. Pamiętajmy o prawidłowej higienie jamy ustnej, gdyż nieleczone zęby mogą doprowadzić do zapalenia zatok. Niektóre zabiegi dentystyczne również niosą pewne ryzyko.

Czy katar przy przewlekłym zapaleniu zatok jest zaraźliwy?

Wszystko zależy od etiologii. Czy jest spowodowana działaniem wirusów i bakterii, czy też innymi czynnikami, wywołującymi zapalenie.

Czy są różnice między katarem infekcyjnym a katarem alergicznym?

Przy katarze alergicznym zazwyczaj występuje kichanie (salwami). Towarzyszy mu swędzenie nosa, łzawienie oczu, a także obrzęk czy zapalenie spojówek. Przy katarze wirusowym również może pojawić się zapalenie spojówek, aczkolwiek nie odczuwamy swędzenia i bólu oczu. Jeśli chodzi o kolor wydzieliny, podczas kataru alergicznego i infekcyjnego, wydzielina może być przezroczysta lub żółtawo-zielona. Nie jest to związane z patogenem, a z objawem stanu zapalnego. Obalamy mit koloru kataru. Zielony i żółto-zielony kolor musi być powodem infekcji bakteryjnej, a zwykle jest objawem stanu zapalnego błony śluzowej nosa. Oznacza, że organizm się broni i nasze ciałka krwi mają ręce pełne roboty J. Przy bakteryjnym zapaleniu błony śluzowej często kluczowy jest nieprzyjemny zapach wydzieliny.

Katar alergiczny wiąże się jedynie z alergenami wziewnymi? Czy może być też spowodowany nietolerancją pokarmową?

Katar alergiczny jak najbardziej może być też spowodowany nietolerancją pokarmową. Katar alergiczny to nic innego jak stan zapalny błony śluzowej, wywołany alergenów. Alergeny drażnią błonę śluzową w nosie i indukują przez to naszą odpowiedź immunologiczną. Wydziela się m.in. histamina, powodująca rozszerzenie naczyń krwionośnych i stan zapalny błony śluzowej. W naszym nosie pojawia się wysięk. Stąd bierze się wodny, czysty katar. 

Często towarzyszy nam przekrwienie i łzawienie oczu, a także ból spojówek (ponieważ histamina drażni zakończenia nerwowe). Jeżeli coś zjemy i alergen podziała w górnym odcinku przewodu pokarmowego, tutaj również rozpocznie się lokalne wydzielanie histaminy. To może spowodować przekrwienie błony śluzowej nosa, skutkiem czego będzie katar. Może nawet pojawić się łzawienie. Bardzo często objawem nietolerancji pokarmowej jest obrzęk warg. Gorzej, jeśli dojdzie do obrzęku dróg oddechowych i trudności w oddychaniu.

Czym leczyć katar alergiczny?

Katar alergiczny leczymy głównie lekami przeciwhistaminowymi. Możemy stosować też leki miejscowe. m.in. krople do oczu, krople do nosa. Dostępne są również sterydy donosowe, które zmniejszają obrzęk śluzówki i hamują stan zapalny. Warto podkreślić, że sterydy można stosować dłużej i z mniejszymi działaniami niepożądanymi niż krople obkurczające śluzówkę. Musimy jednak wiedzieć, jak prawidłowo je dozować, aby uniknąć niepożądanych działań ogólnych.

Jak aplikować sterydy donosowe?

Bierzemy buteleczkę ze sprayem, przykładamy sobie jedną ręką do nosa i psikamy do przeciwnej dziurki (lewą ręką do prawego otworu). Staramy się celować w stronę skrzydełka nosa (nigdy prosto, ponieważ

wtedy substancja przedostanie się dalej!) Nos jest połączony z gardłem i wszystko co spłynie, będzie działać ogólnie. Powtarzamy to samo z drugą dziurką.

Czym różni się katar alergiczny sezonowy od całorocznego?

Alergiczny nieżyt nosa dzielimy głównie na katar sienny sezonowy i całoroczny. Katar sienny jest zwykle wywoływany przez alergeny, takie jak pyłki drzew, traw czy zarodniki grzybów. Alergicy, którzy są uczuleni na konkretne pyłki, mogą odczuwać zaostrzenie objawów w zależności od pory roku. Jeśli chodzi o pyłki drzew, objawy alergiczne zaostrzają się w miesiącach wiosennych (marzec-maj). W przypadku pyłków traw, okres ten przypada na maj-sierpień, ze szczytem głównie w czerwcu i lipcu. Osoby uczulone na zarodniki grzybów będą odczuwać największe dolegliwości w okresie jesiennym (wrzesień-październik). 

Całoroczny nieżyt nosa zwykle jest spowodowany alergenami kurzu domowego, roztoczy lub sierści (a konkretnie białek naskórka) zwierząt (głównie kota i psa). W tego typu alergii towarzyszy uczucie zatkanego nosa. Rzadziej występuje kichanie czy swędzenie. Warto podkreślić, że alergia na roztocza kurzu domowego, nie wyklucza alergii na pyłki. Taka osoba może przez cały rok borykać się z problemem zatkanego nosa. Przy całorocznym nieżycie nosa, a dokładniej oddychaniu przez usta, mięśnie nieustannie się napinają i może dojść do zmian rysów twarzy, wady zgryzu.

Jak radzić sobie z katarem siennym?

W sezonie największego pylenia, kiedy wychodzimy na zewnątrz, załóżmy maseczkę i duże okulary. Zminimalizuje to kontakt alergenu z błonami oczu i nosa. Po powrocie do domu pamiętajmy, aby umyć twarz i przepłukać nos solą fizjologiczną. Wato też zwrócić uwagę na suszenie prania. Jeśli będziemy suszyć pranie na zewnątrz w wietrzny i suchy dzień, osadzą się na nim wszystkie pyłki. Przeniesiemy je do domu i alergia gotowa. Unikajmy też spacerów po burzy, ze względu na zwiększone stężenie alergenów w powietrzu przez tworzenie się większych aglomeratów związanych z naładowaniem cząsteczek pyłków.

Czy ten katar sienny jest zaraźliwy?

Sam katar sienny nie jest zaraźliwy. Alergicy są jednak bardziej narażeni na wszelkie infekcje. Błona śluzowa w ich nosie nie działa tak jak powinna, ponieważ cały czas rozwija się stan zapalny.

Z Iloną Krzak, magistrem farmacji, absolwentką Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, rozmawiała Joanna Kamińska. Mgr Ilona Krzak ukończyła praktykę w Akademickim Szpitalu Klinicznym im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu. Na co dzień pracuje jako farmaceuta w aptece i jest autorką wielu publikacji edukacyjnych.