Endometrioza - bolesny problem wielu kobiet. Ekspert podpowiada, co robić
Milion Polek w wieku rozrodczym zostało zdiagnozowanych w kierunku endometriozy. Objawy choroby mogą być też niespecyficzne. Na nurtujące pytania dotyczące endometriozy odpowiada ginekolog lek. Wiesław Kijuć.
Endometrioza to występowanie poza jamą macicy tkanki jej błony śluzowej. Gdy pojawia się w brzuchu kobiet, mówimy o endometriozie otrzewnowej, może pojawiać się również na jajnikach, ale także w różnych innych miejscach, które dla laika są kompletnym zdziwieniem, na przykład w gałce ocznej, na przeponie, w płucach - jest to wtedy endometrioza głęboka.
Co to jest endometrioza?
Możliwe jest pojawienie się endometriozy w wielu miejscach, które są nie do przewidzenia, dlatego choroba daje dużo objawów zarówno typowych, jak i nietypowych, które są ciężko rozpoznawalne i dopiero kiedy długotrwała diagnostyka w innym kierunku okazuje się bezowocna, okazuje się, że warto szukać w tym kierunku i może endometrioza jest elementem, który wpływa na dolegliwości odczuwane przez pacjentkę.
Jakie są objawy endometriozy?
Problem polega na tym, że tylko część kobiet przychodzi do lekarzy z objawami typowymi odpowiedzialnymi za endometriozę, są to objawy bólowe. Warto zdawać sobie sprawę, że większość pacjentek przychodzi z zupełnie innych powodów, zazwyczaj są to problemy z zajściem w ciążę. Jest cała grupa kobiet, która ma tę dolegliwość i występuje problem poczęcia. Czasem rozpoznajemy chorobę przez przypadek, ponieważ panie mają objawy zupełnie nietypowe, które nigdy by nie przywołały myśli, że jest to endometrioza. Najczęściej występuje ból, który ma różny charakter. Typowa endometrioza może powodować ból okołomiesiączkowy, są to także bóle podczas mikcji, czyli oddawania moczu, współżycia, czasami owulacji, defekacji. Skala problemów jest bardzo różna. Odnośnie bóli nietypowych, zdarzyła mi się pacjentka, która została zdiagnozowana, ponieważ miała problemy poruszania się, uciekała jej stopa, miała bóle w barkach. Ogniska endometriozy naciskały na nerwy, które były za to odpowiedzialne. Jest to choroba wielopostaciowa, ma wiele objawów i często występuje, jednak nie kojarzymy, że może to być endometrioza. Dopiero po rozmowie z ginekologiem po dogłębnej analizie gdzie wywiad jest bardzo istotnym elementem, można dojść do wniosku, że to może być ta choroba. Czasami, jednak rzadko, występują inne nietypowe objawy, Najczęstszym jednak objawem są bóle.
Jakie są przyczyny endometriozy?
Tego nikt nie wie, istnieje wiele teorii, od historycznych ;które mówią, że przyczyną może być cofanie się krwi menstruacyjnej poprzez jajowody do jamy otrzewnowej, spowodowane nieprawidłowości w budowie narządu rodnego. Pojawiło się mnóstwo innych teorii, na przykład immunologiczne, jednak żadna nie wskazuje jednoznacznej przyczyny. Do dzisiejszego dnia nie jesteśmy w stanie tego stwierdzić jaka jest przyczyna endometriozy. Istnieje teoria genetyczna, mówiąca, że pewne układy genów powodują większe prawdopodobieństwo zachorowania na endometriozę. Często występuje rodzinnie, szczególnie w linii głównej, pierwszego stopnia pokrewieństwa. Obecnie uważamy, że endometrioza jest wieloprzyczynowa i jednoznacznie nie umiemy określić, dlaczego tak się dzieje. Jest to także jedno z częstych powikłań po cięciu cesarskim, ponieważ otwieramy jamę macicy, gdy nowonarodzone dziecko przychodzi na świat i część śluzówki wydostaje się na zewnątrz. Mimo znacznej higieny w trakcie zabiegu, jest możliwe, że kilka, kilkanaście milionów komórek zostanie w bliźnie po cięciu operacyjnym. Zachowują się tak samo, jak komórki w macicy, czyli ulegają cyklowi, narastają, złuszczają się, tworzą się guzy w obrębie blizny. Guz, który wykrywamy, jest często jak góra lodowa, widzimy tylko część, a całość jest pod wodą. Endometrioza często nacieka tkanki w obrębie jamy brzusznej, powięzi, mięśnie proste brzucha, a to co jest widoczne, jest jedynie niewielkim elementem. Jest to duży problem, ponieważ to coraz częstsze powikłanie. Istnieje również endometrioza wewnątrzmaciczna, czyli komórki endometrium, śluzówki znajdują się wewnątrz mięśnia macicy, co również powoduje bolesne miesiączki, powstają plamienia międzymiesiączkowe i może się przyczynić do trudności z zajściem w ciąże. Jest to odrębne zagadnienie, jednak jeżeli ktoś zajdzie w ciążę, urodzi dziecko i rodzi cięciem cesarskim, to najczęstsze z powikłań.
Diagnoza i leczenie endometriozy
Jak wykryć endometriozę? Jakie badania wykonać?
Podstawową sprawą jest odpowiedni wywiad ginekologiczny. Należy zwyczajnie opowiadać o wszystkim co się dzieje. Lekarz będzie zadawał wiele pytań, często wydaje się, że bezsensownych, możliwe że wchodzących bardzo w życie intymne. Są to natomiast istotne kwestie, na tej podstawie można stwierdzić endometriozę. Rozmowa, a właściwie dialog, jest najważniejszym elementem diagnozy. Lekarze często zadają wiele pytań, drążą pewien temat, ponieważ muszą sobie stworzyć pewien obraz, wykluczyć przeróżne rzeczy, które wyglądają podobnie jak objawy endometriozy. W diagnostyce podstawową rzeczą jest współpraca, jeśli pacjentki zatajają lub nie chcą odpowiadać na pewne pytania, będzie trudno postawić diagnozę. Następną rzeczą jest badanie, najważniejszym jest ginekologiczne, połączone z wywiadem daje bardzo dużo informacji. Dodatkowe badania to ultrasonografia, musi być wykonana na dobrym sprzęcie przez specjalistę, który wie czego szukać i potrafi to zrobić. Są różne techniki badań, przede wszystkim ultrasonografia dopochwowa, wykonywana przez ginekologa. Zazwyczaj po badaniu ginekologicznym, a także ultrasonografii i wywiadzie można jednoznacznie postawić diagnozę. W przypadkach wątpliwych wykorzystać można także tomografię komputerową, jednak nie jest to badanie z wyboru, ponieważ jest bardzo drogie i musi być ukierunkowane. Tego typu badania wykonywane są w przypadku endometriozy głębokiej, umiejscowionej nietypowo. Badanie jest o tyle trudne, że muszą oglądać je doświadczeni radiolodzy, którzy znają się na tym. Nie w każdym ośrodku oceniającym takie badania są ludzie, którzy potrafią to robić. Jest kilka ośrodków w Polsce, które są wybitne w tym względzie i ukierunkowane, w takich miejscach powinno się tego typu badania wykonywać. Istnieje jeszcze dodatkowa gama różnych badań, na przykład w przypadku podejrzenia endometriozy w pęcherzu moczowym – cystoskopia, jeśli podejrzewamy naciekanie końcowego odcinka jelita – kolonoskopia. Wszystko wymaga interdyscyplinarnej współpracy. Istnieje wiele popularnych mitów, że można wykonać badania laboratoryjne, które potwierdzą bądź wykluczą endometriozę. Takiej możliwości nie ma, długoletnie badania świadczą, że wyniki są niejednoznaczne, nie pokazują, że mamy do czynienia z endometriozą. Biorąc pod uwagę koszty i fakt, że często wyniki są fałszywie dodatnie lub ujemne, wykonywanie badań laboratoryjnych obecnie mija się z celem.
Jak leczyć endometriozę? Czy endometrioza jest wyleczalna?
Na ten moment nie da wyleczyć się endometriozy, można wdrążyć postępowanie terapeutyczne. Między 6 a 15% kobiet w okresie rozrodczym ma endometriozę, niektóre piśmiennictwo podaje nawet 20%. Nie jest też prawdą, że gdy kobieta przechodzi ostatnią miesiączkę, przechodzi w okres klimakterium endometrioza znika. Często się tak dzieje, jednak mniej więcej 3% kobiet także po okresie menopauzy cierpi na dolegliwości. Zazwyczaj są to osoby, które miały bardzo zaawansowaną postać, jednak jest to możliwe. Endometriozę ma się do końca życia. Postępowanie terapeutyczne to pewna strategia, która polega przede wszystkim na porozumieniu lekarza z pacjentem. Ważne jest czego oczekuje kobieta, co jest dla niej ważne. Terapia będzie dostosowywana, inaczej jeśli kobieta nie może zajść w ciążę, jednak bardzo chce, a inaczej dla pani, dla której istotna jest jedynie kwestia bólu. Na podstawie porozumienia i oczekiwań, przedstawiana jest dana strategia. Oczywiście jest formułowana na każdym etapie, ponieważ są różne możliwości. Jednym z elementów leczenia endometriozy jest operacja, jednak jest bardzo trudna. Niewiele ośrodków ją wykonuje, dlatego że wymaga wielkich umiejętności, a pacjentka musi spełniać pewne kryteria, które powodują, że zabieg przyniesie korzyść. Endometrioza jest dość podstępna, u jednych bardziej podatna na leczenie niż u drugich. Często ten sam preparat leczniczy różnych firm ma różną tolerancję u kobiet. Z jednej strony jest ten sam czynnik aktywny, z drugiej tajemnica tkwi w produkcji. Jeśli chodzi o podział, zaczynając od rzeczy najprostszych, są niesteroidowe leki przeciwzapalne, które każdy może bez recepty dostać w aptece i innych miejscach, czyli ibuprom, paracetamol. Wykorzystuje się także doustne tabletki antykoncepcyjne, oczywiście nie każde, gdyż są pewne substancje czynne ułatwiające leczenie. Coraz więcej mówi się o hormonalnej wkładce domacicznej, uważa się, że powoduje dobre efekty. Jeżeli jednak rodzaj endometriozy jest poza narządem, inaczej podchodzimy do zagadnienia. Z czasem podczas leczenia wchodzą coraz bardziej skomplikowane leki, które można powiedzieć, ż powodują sztuczną menopauzę u kobiet, na jakiś czas wyhamowują oś podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikową, by „zagłodzić” endometrium i nie mogło się dalej rozwijać. Często uzyskiwana jest pozytywna remisja i zależnie od sytuacji stosuje się dalsze postępowanie, które powoduje u pacjentki dobrostan, czyli brak odczuwania objawów bólowych. Nie wchodząc w szczegóły, gdy kobieta stara się o dziecko, efektem końcowym ma być zajście w ciąże i poród zdrowego dziecka. W każdym razie, endometrioza wiąże się z przewlekłym przyjmowaniem leków. Jeżeli czasem się odstępuje od leków, jest pewne ryzyko, że choroba wróci w sposób o wiele bardziej nieprzyjemny.
Z Joanną Kamińską rozmawiał ginekolog i położnik lek. Wiesław Kijuć, absolwent Akademii Medycznej w Gdańsku. Swoje doświadczenie zawdzięcza wieloletniej praktyce i odbytym kursom. Posiada certyfikat do badań USG ginekologiczno-położniczych sekcji ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego PTU, Biomorfologii obrazów kolposkopowych, a także kursu diagnostyki i terapii uroginekologicznej. Uzyskał dyplom z medycyny prewencyjnej i przeciwstarzeniowej.
