Niski poziom tego pierwiastka zwiększa ryzyko nowotworów. Sprawdź, czy go nie brakuje w Twojej diecie
Niedobór jednego śladowego pierwiastka może w ciszy torować drogę chorobie, która wciąż zabiera najwięcej żyć w Polsce. Choć łatwo uzupełnić go dietą, nawet co trzeciemu z nas brakuje go we krwi. Sprawdź, jak selen chroni przed rakiem, skąd wziąć jego bezpieczną dawkę i kiedy warto zrobić proste badanie.
- Analiza 69 badań wykazała, że osoby z najniższym stężeniem selenu mają o ok. 20 % wyższe ryzyko zachorowania na nowotwory niż te z najwyższymi poziomami
- Europejskie badanie biomarkerów z 2025 r. potwierdziło: każdy wzrost selenu we krwi o 10 µg/l wiązał się z 7 % niższą śmiertelnością nowotworową
- W Polsce gleby są ubogie w selen; niedobór dotyczy około 1/3 populacji
Selen – mikroskładnik, który ma ogromne znaczenie dla zdrowia
Selen jest niezbędnym składnikiem selenoprotein – specjalnych enzymów, które odgrywają kluczową rolę w ochronie organizmu. Dzięki nim możliwe jest neutralizowanie wolnych rodników, naprawa uszkodzonego DNA oraz wspieranie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Gdy poziom selenu spada poniżej 70 µg/l, mechanizmy te ulegają osłabieniu, a komórki stają się bardziej podatne na uszkodzenia, co zwiększa ryzyko chorób przewlekłych i osłabienia odporności.
Problem jest szczególnie istotny w Polsce, gdzie gleby są ubogie w selen. Oznacza to, że nawet osoby stosujące dobrze zbilansowaną dietę mogą mieć niedobory tego pierwiastka. Badania populacyjne konsekwentnie wskazują na szeroką lukę w podaży selenu w polskiej diecie, co podkreśla potrzebę monitorowania jego poziomu i – w razie potrzeby – uzupełniania go poprzez odpowiednie produkty spożywcze lub suplementy. Regularna podaż selenu wspiera nie tylko odporność, ale także zdrowie tarczycy, serca i układu nerwowego, czyniąc go kluczowym mikroskładnikiem dla zachowania równowagi organizmu.
Selen a profilaktyka nowotworowa – co mówi nauka
Badania naukowe coraz wyraźniej pokazują, jak istotną rolę w prewencji nowotworów odgrywa selen. Przegląd obejmujący ponad 1,3 miliona uczestników wykazał, że niski poziom selenu zwiększał łączne ryzyko zachorowania na raka o 20-24% w porównaniu z osobami z najwyższym kwartylem jego stężenia we krwi.
Korzyści wynikające z odpowiedniego poziomu selenu były szczególnie wyraźne w przypadku nowotworów wątroby, przełyku i prostaty. W przypadku raka piersi i płuc efekt był mniejszy lub niejednoznaczny, co pokazuje, że rola selenu może być zależna od typu nowotworu.
Mechanizmy działania selenu są dobrze poznane na poziomie komórkowym. Pierwiastek ten pobudza ekspresję enzymu glutation-peroksydazy, który neutralizuje wolne rodniki i chroni DNA przed uszkodzeniami. Dodatkowo selen hamuje proliferację komórek rakowych oraz wspiera proces apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórki, co utrudnia rozwój nowotworu. Dzięki tym mechanizmom utrzymanie prawidłowego poziomu selenu w organizmie może stanowić istotny element profilaktyki nowotworowej.
Zobacz też: Nie tylko biały język i „mgła mózgowa”. Najpopularniejsze objawy zagrzybienia organizmu
Selen – ile potrzebujemy i jak zadbać o jego odpowiedni poziom
Odpowiedni poziom selenu w organizmie jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania enzymów antyoksydacyjnych, układu odpornościowego oraz profilaktyki nowotworowej. Według polskich zakresów referencyjnych (DOZ), optymalne stężenie selenu we krwi wynosi:
| Grupa | Wartość optymalna |
|---|---|
| Kobiety | 98–108 µg/l |
| Mężczyźni < 60 lat | 75–85 µg/l |
| Mężczyźni ≥ 60 lat | 110–120 µg/l |
Przeczytaj również: Hashimoto, alergie, AZS. Jak jelita wpływają na choroby autoimmunologiczne i skórne? Wyjaśnia dietetyk
Jak zadbać o odpowiedni poziom selenu?
Przede wszystkim warto zróżnicować jadłospis. Kilka brazylijskich orzechów dziennie (około 2–3 sztuki, 200 µg/100 g) może znacząco pokryć zapotrzebowanie, podobnie jak porcja ryby morskiej – dorsza, łososia – czy jajka. Dzienna norma wynosi około 55 µg dla kobiet i 70 µg dla mężczyzn.
Dobrym sposobem, aby sprawdzić, czy organizm nie cierpi na niedobór, jest wykonanie badania krwi żylnej – wynik podawany jest w µg/l, kosztuje około 60–80 zł i jest dostępny po kilku dniach. Warto wykonać je szczególnie, jeśli rzadko spożywasz ryby lub orzechy, masz choroby przewlekłe jelit, tarczycy lub serca, lub w rodzinie występowały nowotwory.
Suplementacja selenu powinna odbywać się wyłącznie po sprawdzeniu poziomu pierwiastka, ponieważ ma on wąskie okno terapeutyczne. Nadmiar powyżej 120 µg/l może zwiększać ryzyko cukrzycy i zaburzeń pracy wątroby. Dlatego dawkę zawsze warto konsultować z lekarzem lub dietetykiem.
Należy pamiętać, że selen jest tylko jednym z wielu czynników profilaktyki zdrowotnej. Nie zastąpi badań przesiewowych, takich jak koloskopia czy mammografia, ani zdrowego stylu życia, ale może wzmocnić naturalną tarczę antyoksydacyjną organizmu i wspierać odporność oraz ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym.
Źródła:
- Cai X, Wang C, Yu W i in. Selenium Exposure and Cancer Risk: an Updated Meta-analysis and Meta-regression. Scientific Reports. 2016;6:19213. DOI: 10.1038/srep19213
- Schöttker B, Holleczek B, Hybsier S i in. Strong associations of serum selenoprotein P with all-cause mortality and mortality due to cancer, cardiovascular, respiratory and gastrointestinal diseases in older German adults. European Journal of Epidemiology. 2024;39:121-136. DOI: 10.1007/s10654-023-01091-4
- European Food Safety Authority (EFSA). Dietary Reference Values for Selenium. EFSA Journal. 2014;12(10):3846. DOI: 10.2903/j.efsa.2014.3846
- MedExpress. Prof. Jan Lubiński: Selenium may turn out to be a key element in longevity research. 15 XII 2022. (dostęp: 29 IX 2025)
