Uciążliwe objawy, które mogą zrujnować noc. Skąd się bierze zespół niespokojnych nóg i jak go leczyć?

RLS - co to takiego?

RLS (Restless Legs Syndrome) dotyczy nawet 5–10 % dorosłych, choć wielu pacjentów przez lata nie łączy swoich dolegliwości z tym schorzeniem. Objawy bywają zmienne i często mylone z problemami krążeniowymi, stresem, napięciem mięśniowym czy neuropatią. 

Charakterystyczne dla RLS jest nasilanie się objawów w godzinach wieczornych i nocnych, co utrudnia zasypianie i może prowadzić do przewlekłego zmęczenia. U części chorych współwystępują okresowe ruchy kończyn w czasie snu lub bezsenność.

Objawy – nie tylko „wiercenie nogami”

RLS najczęściej objawia się przymusem poruszania nogami oraz nieprzyjemnymi odczuciami – mrowieniem, ciągnięciem, pulsowaniem czy wrażeniem „pełzania” pod skórą. Dolegliwości zwykle pojawiają się w spoczynku, zwłaszcza wieczorem i w nocy, a ustępują po rozruszaniu nóg lub zmianie pozycji.

Mniej oczywiste objawy to uczucie „prądu” lub głęboki, rozlany ból w łydkach i udach, pobudzenie całego ciała czy wewnętrzny niepokój. Niektóre osoby budzą się około 2.00–4.00 z przymusem wstania i chodzenia. Zdarzają się także symptomy w ramionach, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach choroby. Efektem nocnych zaburzeń snu są zmęczenie, problemy z koncentracją, rozdrażnienie oraz nawracające skurcze mięśni.

Skąd się bierze RLS?

Podłożem RLS są zaburzenia funkcjonowania układu dopaminergicznego – dopamina odpowiada za regulację ruchu. Jednym z kluczowych czynników jest niedobór żelaza, nawet gdy poziom hemoglobiny pozostaje prawidłowy; obniżona ferrytna (< 50–75 µg/l) może znacząco nasilać objawy. RLS ma również silny komponent genetyczny – w połowie przypadków występuje rodzinnie.

Objawy mogą pojawić się w ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze, zwykle zanikając po porodzie. RLS rozwija się także przy chorobach współistniejących, takich jak przewlekła niewydolność nerek, polineuropatia, niedoczynność tarczycy, cukrzyca czy choroba Parkinsona. Niektóre leki – m.in. SSRI/SNRI, neuroleptyki oraz preparaty przeciwhistaminowe I generacji – mogą nasilać objawy. U części pacjentów rolę odgrywa również niedobór magnezu lub kwasu foliowego.

Co z tym zrobić i kiedy do lekarza?

Leczenie – od czego zaczyna się terapia?

Zgodnie z wytycznymi leczenie rozpoczyna się od korekcji niedoborów, zwłaszcza żelaza. Suplementacja jest wskazana, gdy ferrytna spada poniżej 50–75 µg/l. W razie potrzeby uzupełnia się także witaminę B12, kwas foliowy i magnez.

Drugim filarem leczenia są zmiany stylu życia: regularna, umiarkowana aktywność fizyczna, unikanie kofeiny, alkoholu i nikotyny wieczorem, masaże nóg oraz naprzemienne stosowanie ciepła i chłodu. Pomaga również stały rytm snu oraz techniki redukujące stres.

Farmakoterapia – stosowana wyłącznie pod opieką neurologa – obejmuje leki dopaminergiczne w małych dawkach lub, przy nasilonych bólach, gabapentynę lub pregabalinę. W ciężkich przypadkach, opornych na leczenie, rozważa się leczenie opioidami. Istotne jest także leczenie chorób współistniejących, takich jak zaburzenia tarczycy, niewydolność nerek czy nieuregulowana cukrzyca.

Kiedy konieczna jest konsultacja lekarska?

Do lekarza warto zgłosić się wtedy, gdy objawy występują kilka razy w tygodniu i zaburzają sen, gdy przymus poruszania nogami zaczyna pojawiać się także w ciągu dnia lub gdy symptomy pojawiają się nagle – zwłaszcza po 50. roku życia. Konsultacja jest konieczna również wtedy, gdy chorobie towarzyszą drętwienie lub osłabienie mięśni, gdy pacjent stosuje leki mogące nasilać RLS lub gdy dokuczliwe objawy występują w ciąży.