Mięśniaki macicy – przyczyny, objawy, leczenie. Kiedy operacja jest niezbędna?

Czym są mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy nazywane inaczej mięśniakami gładkokomórkowymi, to najczęściej występujące niezłośliwe nowotwory macicy. Przyjmują postać kulistych guzów zbudowanych z dużej ilości kolagenu, fibronektyny i proteoglikanów. Mogą wyrastać bezpośrednio na ścianie mięśniowej macicy lub w jej okolicach. Tworzą zarówno pojedyncze guzy, jak i grupy.

Wielkość mięśniaków macicy zależy głównie od poziomu hormonów produkowanych przez jajniki: estrogenów i progesteronu. Mogą być małe jak ziarenka słonecznika, albo duże jak grejpfruty. Chociaż są nowotworem nie rozprzestrzeniają się i nie dają przerzutów, a ryzyko, że w obrębie mięśniaka rozwinie się nowotwór złośliwy jest niewielkie i wynosi mniej niż 1 procent.

“Byłam Krzysztofem, miałam żonę”. Kobieta prawie 40 lat żyła w męskim ciele:

Z badań epidemiologicznych wynika, że mięśniaki macicy występują u 20-50 proc. kobiet w wieku prokreacyjnym oraz u 70 proc. kobiet w wieku około 50 lat. Najbardziej narażone na zachorowanie są kobiety rasy czarnej – mięśniaka ma nawet 80 proc. z nich. Schorzenie można wykryć w trakcie rutynowego badania USG. Im wcześniej się to stanie, tym lepiej.

Rak jajnika – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie Czytaj dalej Włókniak twardy - przyczny, objawy, leczenie Czytaj dalej

Jakie są rodzaje mięśniaków?

Międzynarodowa Federacja Położników i Ginekologów (FIGO, Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique) wyróżnia 8 rodzajów mięśniaków, w tym mięśniaki hybrydowe. Ponieważ u jednej pacjentki może występować kilka typów mięśniaków, ten podział jest uważany za najbardziej praktyczny.

Zgodnie z klasyfikacją FIGO rodzaj mięśniaka zależy od jego lokalizacji. Na tej podstawie mięśniaki dzieli się na podśluzówkowe (połączone z jamą macicy), śródścienne (zlokalizowane w mięśniu macicy) oraz podsurowicówkowe (rosnące na zewnątrz macicy). Pełna specyfikacja dostępna poniżej.

Klasyfikacja mięśniaków macicy wg FIGO:

1. Mięśniak zlokalizowany w jamie macicy, ale < 50 proc, jego wymiaru jest umiejscowiona śródściennie
2. Mięśniak zlokalizowany w jamie macicy, ale ≥ 50 proc. jego wymiaru jest umiejscowione śródściennie
3. Mięśniak mający kontakt z endometrium, zlokalizowany w 100 proc. śródściennie
4. Mięśniak śródścienny
5. Mięśniak zlokalizowany podsurowicówkowo, ale ≥ 50 proc. jego wymiaru jest umiejscowione śródściennie
6. Mięśniak zlokalizowany podsurowicówkowo, ale < 50 proc. jego wymiaru jest umiejscowione śródściennie
7. Mięśniak podsurowicówkowy uszypułowany
8. Inne lokalizacje (np. mięśniak szyjkowy)

Jakie są przyczyny mięśniaków macicy?

Nie wiadomo dokładnie, jakie są przyczyny mięśniaków macicy. Naukowcy są zdania, że istnieje kilka czynników ryzyka, do których zalicza się m.in. wiek powyżej 40 lat, wczesny wiek pierwszej miesiączki, występowanie mięśniaków w rodzinie, a także nierództwo. Znaczenie może mieć też dieta bogata w czerwone mięso i nadwaga.

Czynniki zwiększające ryzyko mięśniaków macicy:

• Wiek. Ryzyko wystąpienia mięśniaków macicy wzrasta wraz z wiekiem, osiągając apogeum u kobiet w wieku około 50 lat. Po menopauzie na skutek zmian hormonalnych mięśniaki mogą zanikać.
• Genetyka. Występowanie mięśniaka u członka najbliższej rodziny (matki, siostry, babci) zwiększa ryzyko powstania mięśniaka. Nawet połowa przypadków mięśniaków macicy ma związek z nieprawidłościami w strukturze lub liczbie chromosomów.
• Pochodzenie etniczne. Mięśniaki najczęściej występują u Afroamerykanek – nawet 3 razy częściej niż u Azjatek i kobiet rasy białej. Afroamerykanki chorują w młodszym wieku, a ich mięśniaki mają tendencję do szybkiego wzrostu.
• Hormony. Na mięśniaki macicy wpływa poziom żeńskich hormonów płciowych – estrogenu i progesteronu. Ich związek między występowaniem mięśniaków udokumentowano w wielu badaniach.
• Dieta. W etiopatogenezie mięśniaków znaczenie mają czynniki dietetyczne, m.in. dieta bogata w czerwone mięso i częste spożywanie alkoholu lub jego nadużywanie. Nie odkryto jednak, jak dokładnie to działa.
• Nadwaga lub otyłość. Za wysoki wskaźnik masy ciała (BMI) wiąże się z dysregulacją hormonalną i podwyższonym poziomem estrogenów, co sprzyja powstawaniu mięśniaków macicy. U osób z otyłością ryzyko mięśniaka jest 3 razy większe, niż u osób z BMI w normie.

Chociaż dokładnie przyczyny rozwoju mięśniaków macicy nie są do końca znane, to są pewne rzeczy, które można robić, aby spróbować im zapobiec. Do czynników zmniejszających ryzyko mięśniaków macicy zaliczamy utrzymanie prawidłowej masy ciała i ograniczenie spożycia alkoholu. W profilaktyce mięśniaków pomaga też ruch i unikanie czerwonego mięsa.

Jak są objawy mięśniaków macicy?

U kobiet w wieku rozrodczym około 30 proc. mięśniaków daje objawy kliniczne w postaci obfitych, przedłużających się miesiączek, a także krwawień międzymiesiączkowych, co może prowadzić do niedokrwistości w wyniku niedoborów żelaza – typowe jej objawy to osłabienie, męczliwość, kołatanie serca, ból głowy.

Objawami mięśniaków mogą być też bóle w obrębie miednicy, bolesne miesiączki i poronienia. Duże mięśniaki mogą objawiać się zaburzeniami  perystaltyki jelit (np. zaparciami) i dysfunkcją pęcherza moczowego (np. nietrzymaniem moczu). Każdy taki objaw wymaga konsultacji z lekarzem.

Objawy mięśniaków macicy:

• obfite miesiączki,
• za długie miesiączki,
• plamienia międzymiesiączkowe,
• anemia,
• osłabienie,
• zmęczenie,
• bóle głowy,
• bóle podbrzusza,
• bóle w obrębie miednicy mniejszej (w dolnej części miednicy),
• dysfunkcje pęcherza moczowego (zastój moczu, nietrzymanie moczu, nagłe parcie),
• dysfunkcje pracy jelit (zaparcia).

Na mięśniaka mogą wskazywać trudności z zajściem w ciążę oraz niepłodność. Co ważne, w trakcie ciąży mięśniaki mogą zmieniać swój rozmiar, powodując nieprawidłowe ułożenie płodu (poprzeczne lub miednicowe), co może prowadzić do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i urodzenia wcześniaka.

Jak wygląda diagnostyka i leczenie mięśniaków?

W diagnostyce mięśniaków macicy wykorzystuje się badania obrazowe: się ultrasonografię (USG), rezonans magnetyczny (MR – magnetic resonance) i tomografię komputerową (TK). Spośród wymienionych metod największą skuteczność w wykrywaniu mięśniaków ma MR, jednak ze względu na koszt badania lekarze często ograniczają się do USG.

U kobiet, które mają mięśniaki, ale nie występują u nich dokuczliwe objawy, interwencja  może nie być konieczna. Lekarz podczas badań kontrolnych powinien sprawdzać jednak, czy mięśniaki nie rosną i pytać pacjentkę, czy zauważyła nowe objawy. Natomiast, jeśli mięśniaki powodują przykre dolegliwości, powinny być leczone.

Lekarz, wybierając metodę leczenia mięśniaków, powinien zwrócić uwagę na ich rozmiar i umiejscowienie, na wiek pacjentki i na to, czy planuje zajść w ciąże. W przypadku znikomych objawów lub  małych mięśniaków, lekarz może zalecić leczenie farmakologiczne. W cięższych przypadkach niezbędna może być operacja.

Leczenie farmakologiczne mięśniaków:

• tabletki lub plastry antykoncepcyjne;
• tabletki lub zastrzyki z progesteronu;
• wkładkę wewnątrzmaciczną (IUD) z progesteronem;
• preparaty zmniejszające krwawienie;
• suplementację żelaza;
• leki przeciwbólowe.

Leczenie operacyjne mięśniaków:

• miomektomia – usunięcie mięśniaków bez usuwania zdrowej tkanki macicy;
• histerektomia – usunięcie całej macicy;
• ablacja mięśniaków – zmniejszenie mięśniaków echolaserem;
• embolizacja mięśniaków macicy (UFE) – zablokowanie dopływu krwi do mięśniaka;
• embolizacja tętnic macicznych (UAE) – jak wyżej.

Mięśniaki macicy – kiedy operacja jest niezbędna?

Wskazaniem do operacyjnego usunięcia mięśniaków jest ich duża liczba, niemożność ich wyłuszczenia lub leczenia farmakologicznego, a także ból podczas współżycia seksualnego i obfite krwawienia, skutkujące pogorszeniem zdrowia. Kolejnym czynnikiem przemawiającym za operacją jest szybki wzrost mięśniaków. 

Najskuteczniejszą metodą leczenia mięśniaków jest histerektomia, czyli całkowite usunięcie macicy, co zmniejsza ryzyko powstania nowych mięśniaków, ale ponieważ zabieg jest nieodwracalny i powoduje niepłodność, nie decyduje się na niego wiele kobiet, a jedynie kobiety w trakcie menopauzy lub nieplanujące potomstwa.

Natomiast, jeśli pacjentka jest w wieku rozrodczym, ma prokreacyjne plany, albo jest starsza, ale mięśniaki są małe, zaleca się metody oszczędzające, czyli takie, w których nie przecina się powłok brzusznych, co zmniejsza ryzyko powikłań i skraca czas rekonwalescencji. Laparotomię, czyli otwarcie jamy brzusznej, to ostateczność.

Oszczędzające zabiegi operacyjne i kwalifikacja do nich:
– laparoskopowa miomektomia

• mięśniak wielkości < 10–12 cm;
• nie więcej niż 3-4 śródścienne mięśniaki;

— histeroskopowa miomektomia

• mięśniak podśluzówkowy wielkości ≤ 5 cm;
• częściowo śródścienne mięśniaki wielkości > 5–6 cm modelujące jamę macicy;

— laparoskopowa histerektomia

• wielkość macicy nie przekracza jej wielkości w 13.–14. tygodniu ciąży.

Należy podkreślić, że mięśniaki mogą utrudniać zajście w ciążę i powodować niepłodność – w takich przypadkach, jeśli pacjentka planuje potomstwo, warto rozważyć leczenie chirurgiczne. Istotne jest to, aby lekarz pamiętał, że każda pacjentka wymaga indywidualnego podejścia i dokładnej oceny. Tutaj nie ma miejsca na pochopne decyzje.

źródła:

1. Monografia “Mięśniaki macicy”, Włodzimierz Baranowski 
2. Artykuł “Leczenie mięśniaków macicy”, Ginekologia i Położnictwo, 2008
3. Opracowanie “Czy będziemy rzadziej operować mięśniaki macicy?”, Przegląd Menopauzalny 2013
4. Opracowanie “Epidemiologia mięśniaków macicy”, Przegląd Menopauzalny 2012
5. Opracowanie “Farmakoterapia mięśniaków macicy”, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017

Zobacz też:

Zaburzenia statyki narządu rodnego – przyczyny, objawy i leczenie

Poronienia samoistne – przyczyny, objawy, szanse na kolejną ciążę

Nowotwory niezłośliwe trzonu macicy – rodzaje, objawy, sposoby leczenia